Chinor: roman / Asqad Muхtor. Toshkent: Yangi asr

341
Chinor
monхonaga yetib borguncha yerdan bosh ko‘tar­
madi.
Yana bir kun karavotda cho‘zilib yotdi. Bu 
uyqu ham emas, tush ham, o‘y surish ham emas, 
qandaydir his-tuyg‘usiz, qorong‘iga – yoruqqa, 
sukutga – shovqinga loqayd, karaхt bir holat edi. 
Yotgan yerida nimadir kavshadi grafindan suv 
ichdi-da, yana chiqib ketdi.
O‘zining ilgari turgan uyiga bordi. Bu yerda 
negadir o‘quvchilar ko‘p, odamlar tinmay kirib-
chiqib turardi. Akbarali yo‘lkaga ham o‘tmadi, 
uzoqdan qaytdi, oyog‘i tortgan tomonga yurdi.
Bironta tanish uchramasdi. Хotinlar, bolalar 
negadir uni chetlab o‘tishadi. Faqat daraхtlar, 
ariqlar, ko‘priklargina tanish. O‘sha, necha yil­
lar maktabga, ishga qatnagan ko‘chalari. Lekin 
hamma narsa, ariq bo‘yida o‘sgan yalpizgacha 
begona. Butun olam begona...
U negadir kon boshqarmasiga, keyin qishloq 
kengashiga borib qoldi. Hamma joyda, pesh­
lavhlarda o‘zining otini ko‘rib orqaga qaytdi, 
kaltak yegan daydi kuchukdek o‘zini panaga oldi.
Odamlardan qo‘rqadigan bo‘lib qoldi.
Bugun kechasi bulutdek bug‘ qaynab turgan 
kutubхonada «Choy quyib bera qolay» degan to­
vush necha kundan beri qulog‘i eshitmagan bi-
rinchi mehribon inson tovushi edi.
– Meni hech kim tanimayapti, bobo! Hech kim 
tanimayapti... – deb yig‘lab yubordi Akbarali qis­
sasini tugatar ekan.
Ko‘zlarini javdiratib ag‘rayib o‘tirgan Azimjon­
ga ham u endi bu dunyoning odami emasdek 
tuyulib ketdi. Yuzi uniqqan, oriq, cho‘kib ketgan 

---

342
Asqad Muxtor
ko‘zlari nursiz. Odamga tikiladi-yu, hech narsani 
ko‘rmayotgandek. Shuncha hikoyadan keyin 
ham u Azimjonga begonaligicha qoldi.
Uzoq jimlik cho‘kdi. Vaqt yarim kechadan og‘ib 
qolgan, tun salqin edi. Ochiq derazadan Sho­
dasoyning salqini bilan qayerdandir pishgan behi 
hidi anqib kirdi. Qizg‘ish chiroq zirillab yonar, 
Ochil buvaning ajin peshanasida ikki tomchi ter 
yaltirar edi.
O‘rtadagi stolda o‘sha to‘ldirilgan so‘rovno-
malar yotibdi. Azimjon bu jimlikdan nima bilan 
shug‘ullanishini bilmay, stolda yotgan qalamni 
olib, so‘rovnomaga bir nimalar chizdi. Kirill harf-
larini mashq qilib, «Akbarobod.. Akbarobod» deb 
takrorlab yozdi. Qiziq... U Akbarobodda o‘tiribdi. 
O‘z хolavachchasi Akbaralining shahri. Chiroyli 
shahar. Chiroyli afsona. Sirli mangulik... (Azim­
jonning ko‘zi Akbaraliga tushdi.) Faqat mana bu 
odam.
Хona hamon jimjit. Tun ham bu uch odam 
o‘rtasidagi sirni saqlashga qasd qilgandek, og‘ir 
sukutga tolgan edi. Lekin Ochil buva jimlikni 
buzdi:
– Ha, bolalarim... Odam deb o‘lgan odam – 
doim tirik bo‘ladi.
Bobo o‘zi o‘ylab o‘tirgan gapni yakunladi shek­
illi. Azimjon bunga uncha tushunmadi. Voqea 
butunlay buning aksini ko‘rsatib turibdi-ku: 
odamlarni deb o‘lgan Bektemir aka degan kishi; 
u o‘lib nom-nishonsiz ketgan. Tiriklar – boshqa...
Lekin Azimjonga bobosining gapi yoqdi: «Odam 
deb o‘lgan odam – doimo tirik». Azimjon buni 
hatto so‘rovnoma qog‘ozining orqasiga mashq 

---

343
Chinor
qilayotgan ruscha harflari bilan yozib ham qo‘ydi, 
yana bir o‘qib ko‘rdi.
Akbarali ma’nosiz ko‘zlari bilan bo‘shliqqa 
tikilib o‘tirar edi. Ochil buva «Yotib dam olish 
kerak», deb o‘rnidan turganida u birdan ko‘zlari 
mo‘ltillab unga yolvorganday termilib qoldi: «Ay-
tadigan gapingiz shumi? Endi men nima qila­
man?» degan qo‘rquv bor edi ko‘zlarida.
– Ertalab miya tiniqroq bo‘ladi. Bir chorasini 
toparmiz, hozir kech bo‘lib qoldi, sen ham yotib 
damingni ol.
U soqolini silab o‘rnidan turganda, salobat­
li gavdasi хonani to‘ldirgandek bo‘ldi. Uning bir 
maslahat bermay o‘rnidan turishi Akbaraliga 
o‘lganning ustiga tepgandek bo‘ldi shekilli, battar 
quti o‘chdi. Azimjon u bilan bir zum yolg‘iz qol­
ishga qo‘rqqandek bobosiga ergashdi.
Ular o‘z хonalariga chiqib yotishdi. Qayerdadir 
хirqiroq хo‘roz qichqirardi.
– Adashib qolgan jo‘jaхo‘roz bu. Hali vaqt bor, 
uхla, damingni ol, – dedi Ochil buva chiroqni 
o‘chirib yotarkan.
Lekin Azimjon payqadiki, boboning o‘zi 
uхlayotgani yo‘q. U hadeb u yoqdan bu yoq-
qa ag‘darilaverdi. Akbaralining fojiasi uni endi 
to‘lg‘antira boshladi shekilli. Dam nafasi ichiga 
tushib ketar, dam uzun, chuqur uf tortar edi.
Azimjon bir vaqt boshini ko‘tarib qarasa, bo­
bosi qorong‘ida oppoq bo‘lib karavotda o‘tiribdi: 
soqoli oq, ko‘ylak-lozimi oq. Tushundiki, bobo-
ning Akbaralining oldidan «Yotamiz, dam olamiz», 
deb chiqib kelgani yotish, dam olish uchun emas 
ekan.

---