D ü Ş Ü n c e d ü n ya s I n da

156
D
Ü Ş Ü N C E  
D
Ü N Y A S I N D A  
T
Ü R K İ Z
Azerbaycan  şöbesi  40  il  fealiyyet  göstermiş,  buranı  tehminen  240’dan  artıg  telebe 
bitirmişdir.
Sefereli bey Velibeyov Seminariyanın ilk mezunlarındandır. O, Şuşa şeher dörd 
sinifli Rus ibtidai mektebinde ohumuş, 1881-1896. illerde Gori seminariyasında işlemişdir. 
O,  “Veten  dili”  dersliyinin  II  hissesini  yazmışdır  (A.O.Çernyayevski  ile  birlikde). 
S.Velibeyov “Üsuli-cedidi-lisani-Farsi” dersliyinin de müellifidir.
Maarifperver ziyalı, Ereb, Fars, Rus ve Azerbaycan dillerini mükemmel bilmişdir. 
1896. ilden Bakı’da müellimlik fealiyyetini davam etdirmişdir. 
Teymur bey Bayramelibeyov Lenkeran’da molla mektebinde ohumuş, iki sinifli 
Rus  şeher  mektebinde  tehsilini  davam  etdirmişdir.  O,  1879.  ilde  Gori  Müellimler 
Seminariyasının ikinci sinfine dâhil olmuş, 1881. ilde tehsilini tamamlamış ve Lenkeran 
şeher iki sinifli mektebine Rus dili ve hesab müellimi teyin olunmuşdur, “Ziya” adlı Rus-
Azerbaycan mektebini açmışdır.
Duma üzvlüyünden istifade eden T. Bayramelibeyov dörd sinifli gimnaziya, 1917. 
ilde ise yeni tipli gız mektebi açdırmışdır. 
İlk tehsilini Nuha şeher Rus mektebinde almış Reşid bey Efendiyev 1879-1882. 
illerde  Gori  Seminariyasında  ohumuşdur.  R.Efendiyev  tehsilden  sonra  Gutgaşınlı 
ibtidai halg mektebine müdir gönderilmiş, 8 il orda işlemiş, 1890. ilde Nuha’nın Haçmaz 
kendinde yeni tipli mekteb açmışdır. 1892. ilden tehsilini Tiflis Aleksandrovski Müellimler 
İnstitutu’nda davam etdirmişdir. 1899. ile geder şeher mektebinde müellimlik etmiş, 1900. 
ilde Gori Müellimler Seminariyasında şeriet ve Azerbaycan dili müellimi işlemiş, “Uşag 
bağçası”, “Besiretül-etfal” dersliklerini yazmışdır. 
R.Efendiyev 1916-1917. illerde İrevan guberniyasının Azerbaycan mekteblerinde 
inspektor işlemişdir. 1918. ilde Bakı Müellimler Seminariyasını yaratmış ve oranın  müdiri 
olmuşdur. Nuha’da da gadın ve kişi seminariyalarını yaratmışdır. 
Mahmud  bey  Mahmudbeyov  da  Gori  Seminariyasının  yetirmesidir.  Gence’de 
Padar  kend  mektebinde  müellimliye  başlamış,  Şamahı  gezasının  Dilman  ve  Kalva 
kendlerinde,  Bakı’nın  Sabunçu  gesebesinde  müellimlik  etmişdir.  1898.  ilde  üçüncü 
Rus-Azerbaycan mektebine müdir teyin olunmuş, Bakı halg mekteblerinin inspektoru 
vezifesinde çalışmışdır. “Yeni elifba”, “Birinci il”, “Giraet”, “Türk elifbası”, “İlk giraet”, 
“İkinci il”, “Üçüncü il” (Abbas Sehhetle birlikde) dersliklerinin müellifidir. Onun 1913. 
ilde yazdığı “Türk edebiyyatına ilk gedem” kitabı Azerbaycan edebiyyatını nezerde tutan 
yuharı  sinifler  üçün  ilk  müntehebat  hesab  edilmişdir.  M.Mahmudbeyov  Azerbaycan 
Pedagoji İnstitutunda işlemiş, yeni elifba komissiyasının üzvü olmuşdur.
Seminariyanın  diger  görkemli  mezunu  Firidun  bey  Köçerlidir.  O,  1872.  ilde 
Şuşa’da  Mirze  Kerim  Münşizade  mektebinde  Fars  dilini  öyrenmiş,  1875.  ilde  onun 
vasitesile  Rus  mektebinde  ohumuşdur.  A.O.Çernyayevski’nin  kömeyi  ile  1879.  ilde 

---

157
S
İ Y A S E T   V E  
K
Ü L T Ü R  
D
E R G İ S İ
seminariyanın hazırlıg şöbesine gebul edilmiş, 1885. ilde oranı bitirmişdir. 1895. ilden Gori 
Seminariyasında işlemiş ve 25 il şeriet ve ana dilini tedris etmişdir. F.Köçerli “Balalara 
hediyye” (1912), “Azerbaycan edebiyyatı tarihi” (1903,1908,1925-1926) kitablarını yazmış, 
S.M.Genizadeden sonra seminariyada inspektor vezifesinde çalışmışdır. F.Köçerli 10 il 
İrevan gimnaziyasında  müellim işlemiş, M.Zöhrabzade ile birlikde “Telimi-lisani-türkü” 
dersliyini tertib etmişdir. 1918. ilde seminariyanın Azerbaycan şöbesini Gazaha köçürmüş 
ve oranın direktor olmuşdur. 1920. ilde Ermeniler terefinden öldürülmüşdür.
Ehmed  ağa  Mustafayev  (1864-1932),  Celil  Memmedguluzade  (1866-1932), 
N.Nerimanov (1870-1925), Süleyman Sani Ahundov (1875-1937), Semed bey Ağalov (1876-
1969), Bedelbey Bedelbeyov (1875-1932), Hacı Kerim Sanılı (1878-1937), Henefi Teregulov 
(1877-1942), Hüseyn Minasazov (1881-1932), Ferhad Ağazade (1982-1931), Abdullabey 
Divanbeyoğlu  (1883-1936),  Üzeyirbey  Hacıbeyov  (1885-1948),  Müslüm  Magamayev 
(1885-1937), Eli Teregulov (1881-1950), Penah Gasımov (1881-1939), Memmed Garayev 
(1887-1913),  İsfendiyar  Vekilov  (1888-1960),  Teymur  Hüseynov  (1892-1938),  Eli  Sebri 
Gasımov (1892-1983), Yusif Gasımov (1896-1957) Gori Müellimler Seminariyasının 70-80-
ci iller mezunları sırasındadır. S.M.Genizade ve H.Mahmudbeyov kimi görkemli maarif 
hadimleri burada ders demişler.
Celil  Memmedguluzade  Nahçıvan  üç  sinifli  Rus  şeher  mektebinde, 
A.O.Çerniyayevski’nin kömeyi ile Gori Müellimler Seminariyasında (1882-1887) ohumuş, 
Uluhanlı, Baş Noraşen, Nehrem mekteblerinde ders demişdir.
Neriman Nerimanov ilk millî giraethana-kitabhana açmış, Tiflis-Borçalı gezasında, 
Bakı’da altı sinifli progimnaziyada müellim işlemişdir.
Dövrünün  görkemli  maarif    hadimi  olan    Süleyman  Sani Ahundov  1889-1994. 
illerde  Gori  seminariyasında  ohumuş,  Bakı’dakı  üçüncü  Rus-Azerbaycan  mektebinde 
müellim, sonra müdir olmuşdur. 4 il sonra Bakı’dakı Lavrov progimnaziyasına müellim 
işlemiş, 1901. ilden Rus-Azerbaycan mektebinde fealiyyetini davam etdirmişdir. O, ana 
dili uğrunda mübarize aparmış, Azerbaycan müellimlerinin I gurultayında (1906) ana 
dili tedrisi ile bağlı olan komissiyanın üzvü olmuşdur. M.Mahmudbeyov, F.Ağazade, 
A.Ş.Talıbzade,  A.Efendiyevle  birlikde  “İkinci  il”  dersliyini  yazmışdır.  Türk  ziyalıları 
istemişdir ki, hemin derslik Azerbaycan dilinde yoh, hem de Osmanlı dil ve edebiyyatı 
hüsusunda da olsun. Osmanlıperest ziyalılar derslikde K.Uşinski teliminin tesiri güclü 
olduğundan buna etiraz etmişler.
Azerbaycan  müellimleri  gurultayının  katibi  olmuş  Üzeyir  Hacıbeyov  da  yeni 
üsullu mektebde çalışmışdır. O, ibtidai tehsilini Şuşa’da, Rus-Azerbaycan mektebinde 
almış,  1899-1904.  illerde  seminariyanı  bitirmişdir.  Ü.Hacıbeyov  Cebrayıl  gezasının 
Hadrut kend mektebinde ders demiş, “Hesab meseleleri” dersliyini, “Metbuatda istifade 

---