Dərslik adu-nun vəsaiti ilə çap olunur. Bakı Mütərcim 2017 Elmi redaktor

 
DĠLÇĠLĠYĠN COĞRAFĠYA ĠLƏ ƏLAQƏSĠ 
Dilçiliyi coğrafiya elmi ilə bir sıra məsələlər 
əlaqələndirir. Dilçiliklə coğrafiyanın əlaqəsi son vaxtlar 
sərhədləĢdinlmiĢdir. Belə ki, bu, dilçilikdə coğrafi metod 
yarandıqdan sonra mümkün olmuĢdur. Coğrafiyanın dilə 
tətbiqi ilə əvvəl dillərin, bir dil ailəsinin vo ya konkret bir 
dilin dünya üzrə və ya müəyyən regionlar üzrə yayılması 
ilə əlaqədardır. Hələ əsl coğrafi metodun dilçilikdə 
yaranmasından çox-çox əvvəl XI əsrdə M. KaĢqari 
«Kitabi-divani-lüğət-it-türk» adlı əsərində coğrafiyanı 
dilçiliyə tətbiq etmiĢdir. Belə ki, o, öz əsərində dilini 

---

öyrəndiyi 20 türk tayfasının yaĢadığı yerlər, onların en 
dairəsi haqqında məlumat vermiĢ və xəritəsini 
köstərmiĢdir. Sonralar dünya dillərinin linqvistik 
xəritəsinin hazırlanmasında coğrafi metodlardan istifadə 
edilmiĢdir. 
Bundan əlavə, dil ailələrinin dil qruplarına 
bölünməsində də coğrafiya tətbiqinin böyük əhəmiyyti 
vardır. Məs, türk dil ailəsi coğrafi ərazi parametrinə görə 
aĢağıdakı kimi dil qruplarına bölünür: Qərbi hun qrupu 
vo ġərqi hun qrupu (bu haqda ayrıca bəhs edilir). Bir 
dilin dialektləri də coğrafi üsulla təsnif edilir. Məs., 
ġimal qrup, Cənub qrup, ġərq qrup, Qərb qrup dialektləri 
vo s. 
Dilçiliyin ən gənc sahələrindən biri olan 
toponimika bu iki elmin daha sıx əlaqəsini təmin edir. 
Toponimika əvvəllər sırf coğrafiyanın sahəsi hesab 
edilirdi. Sonrakı tədqiqatlar sübut etdi ki toponimikada 
dilçiliyin payı daha çoxdur. Yer adları heç vaxt 
özləri-özlərini adlandırmır BaĢqa xüsusi adlardan fərqli 
olaraq, toponimlər təsadüfi verilmir. Coğrafi obyektlərin 
adlanması üçün çoxlu səbəb vardır. Amma bir Ģey 
aydındır ki, obyektlərə ad verənlər öz dil materialı 
əsasında və yerin hər hansı bir cəhətini nəzərə 
alaraq adlandırırlar. Coğrafi Ģəraiti və ya obyektin 
coğrafi 
xarakterini 
bilmədən toponimik adın mənĢəyini 
düzgün qiymətləndirmək olmaz. Məs., 
Zəngozur
sözünü 
erməni sözü hesab edib, onu 
zanq
(zəng) 
zur
(susdu) 
kimi verirlər. Halbuki 
zəng susdu
sözü nə coğrafi 
xarakterə nə də tarixi hadisə ilə əlaqədar verilmiĢdir. 
Əslində bü söz 
səng
(daĢ) 
zur
(böyük) mənasından 
götürülmüĢdür və 
böyük daşlıq
deməkdir. Obyektin 

---

coğrafi xarakteri bunu bir daha sübut edir ki, Zəngəzur 
dağlıq diyardır. 
Topoformantlann regionlar üzrə yayılması da 
xüsusi bir metodun tətbiqini tələb edir. Coğrafi adların 
formantlar metodu ilə tədqiqi həm dilçiliyə həm də 
coğrafiyaya çox Ģey verir.