Dərslik I hiSSƏ Azərbaycan Respublikası Təhsil
Yüklə 4,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Hüceyrə komponentlərinin ölçü vahidləri Cədvəl 1.
- Cədvəl 2. Hüceyrədə kimyəvi birləşmələrin miqdan (Z.F.Qarayev və b. 2002)
Sxem 2. Margelis və Şvaısa görə canlı orqanizmlərin təsnifatı (1982) Hüceyrənin struktur elementləri (komponentləri) çox kiçik olduğuna görə onların morfolojı xüsusiyyətləri öyrənilərkən müxtəlif ölçü vahidlərindən istifadə olunur (cədvəl 1). Hüceyrə canlı bioloji vahid kımı müxtəlif kimyəvi birləşmələr və elementlərdən təşkil olunur (cədvəl 2,3). 101
Hüceyrə komponentlərinin ölçü vahidləri Cədvəl 1. Ölçü vahidi Hərfi mənası Metr hissələri Millimetr Mm Mində bir, 10'3
m, Mikrometr Mkm, həmçinin pm kimi də işarə olunur yaxud milyonda bir, 10'6m Nanometr
nm millimetrin mində biri Mikron mk
bir, 10'9
m yaxud mikrometrin mində biri 1 mk=0,001 mm Anqstrem
A° 1 A°=0,0001 mk və yaxud 0,0000001 mm 1 nm=1000 mk 1000 mk=10000000 A°
Birləşmələr, %-lə Qeyri-üzvi Uzvi
Su 70-80
Zülallar 10-20
Karbohidratlar 0,2-2,0
Yağlar 1,0-5,0
Qeyri-üzvi maddələr
1,0-1,5 Nuklein turşuları 1,0-2,0 ATF və digər kiçik molekullu maddələr 0,1-0,5
102 Cədvəl 3. Hüceyrədə kimyəvi elementlərin miqdan (Z.F.Qarayev və b. 2002) Elementlər Miqdarı,%-lə Elementlər Miqdarı,%-lə Oksigen
65-75 Kalsium
0,04-2,00 Karbon
15-18 Maqnczium 0,02-0,03 Hidrogen
8-10 Natrium
0,02-0,03 Azot
1,5-3,00 Dəmir
0,01-0,015 Fosfor
0,2-1,00 Sink
0,0003 Kalium
0,15-0,4 Mis
0,0002 Kükürd
0,15-0,2 Yod
0,0001 Xlor
0,05-0,1 Flüor
0,0001 2.2. Heyvan hüceyrəsinin quruluşu və fknksiyaları Molekulyar səviyyədə apanlan mikroskopik müayinələrə əsasən ayn-ayn fərdlərin həyat fəaliyyətində apancı rol oynayan hüceyrələr müəyyən komponentlərdən, xüsusilə orqanoidlərdən (ribosomlar, mitoxondrilər, lizosomlar, Holci kompleksi, endoplazmatik - tor-şəbəkə, hüceyrə mərkəzi-sentrosom), sitoplazma, nüvə və hüceyrə membranından ibarətdir (şəkil 1). Bu komponentlərin hamısı hüceyrə qişası, təbəqəsi - membranı (bioloji qat) ilə əhatə olunmaqla hüceyrənin tamlığı, ətraf mühitlə, eləcə də digər hüceyrələrlə qarşılıqlı əlaqəsi təmin olunur. Hüceyrə membranı (sitoplazmatik membran )-onun bütün komponentlərini xaricdən əhatə edən, formasının sabit saxlanmasına zəmin yaradan, zədələnmə sinin qarşısım alan xüsusi qişa olub 3 nazik təbəqədən (iki zülal və onların arasında yerləşən bir lipid qatından) ibarətdir. Membranın malik olduğu külli miqdarda fermentlər müxtəlif maddələrin hüceyrəyə mübadilə olunmasını təmin etməklə çox mühüm funksiyanı yerinə yetirir. Sitoplazmatik membran yüksək seçicilik və keçiricilik xassəsinə malik olmaqla hər maddənin hüceyrəyə və əksinə, ondan mühitə keçməsinin qarşısını alır, beləliklə də onun normal funksiyasını təmin edir. Sitoplazma - hüceyrədaxili maye olmaqla, onun əsas kütləsini təşkil edir, zülalların biosintezini və hüceyrələrin həyat fəaliyyətinin bütün proseslərini yerinə yetirir. Onun tərkibinin 85%-ni su, 10%-ni zülallar, 5%-ni isə başqa maddələr təşkil edir. Heyvan hüceyrələrinin sitoplazması kolloid maddə olub, qatılığına görə bir-birindən fərqlənən iki təbəqədən-duru endoplazma və qatı ektoplazmadan ibarətdir. Bütün orqanoidlər (piqmentlər, qlikogen, zülal kristalları, hüceyrə törəmələri, yağ damlaları) də sitoplazmada yerləşir və metabolizm prosesləri də burada icra olunur.
Şəkil 1.
Heyvanı mənşəli hüceyrənin ultraımkroskopık quruluş sxemi: I-sitozol ,
plazmatik membran; 3-mitoxondri; 4-sentriol; 5- endositoz qovuqcuq; 6-lizosom; 7-pereksisoma; 8- nüvə; 9-ribosom; 10-Holci kompleksi: 11- mikrofılament; 12-mikroborucuq; 13-eksositioz qovuqcuq; 14-dənə\:ər endoplazmatik şəbəkə; 15- hamar endoplazmatik şəbəkə (C.Xəcəfov və b., 2010 ) Ribosomlar - sitoplazmada səpələnmiş formada yerləşən iki qeyri-bərabər, bəzən isə dəstə halında poliribosom olan kiçik hissəciklərdən ibarət olub hüceyrədə zülalların bıosintez prosesində çox mühüm rol oynayır və zülal «fabriki» adlanır. Ribosomlann ümumi ölçüləri 150-350 A" (anqstrem) olmaqla əsas funksiyası nüvənin nəzarəti altında zülal sintez etməkdən ibarətdir Onların tərkibində hüceyrənin 80-90% rRNT-si (ribosomal) və zülal olur. Zülal sintezi zamanı mRNT (məlumat) ilə birləşmiş bır neçə ribosomdan təşkil olunan polisom yaranır (şəkil 2).
Yüklə 4,83 Mb. Dostları ilə paylaş:
|