Dərslik I hiSSƏ Azərbaycan Respublikası Təhsil
Yüklə 4,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- (qameüərdən) ziqota
- Cinsiyyət yetişkənliyi orqanizmin fizioloji cəhətdən tam inkişaf
- Politsiklik-(çox dövrlü) cinsiyyət tsikli
- Monotsiklik (tək dövrlü) cinsiyyət tsikli ildə
- -oyanma,tormozlanma və müvazinət
- Erkək heyvanlarda cinsiyyət orqanlarına
qabiliyyəti onların təsərrüfat əhəmiyyətini xarakterizə edən ən başlıca göstəricidir. Ali heyvanlar cinsi yolla çoxalır. Bu zaman erkək və dişi cinsiyyət hüceyrələrinin birləşməsindən (qameüərdən) ziqota
əmələ gəlir. Ziqotadan isə embrional inkişaf nəticəsində yeni oıqasüzm-embrion
inkişaf edir. Cinsiyyət hüceyrələrinin əmələ gəlməsi və sonrakı proseslərin hamısının dinamikası çoxalma- reproduktiv
üzvləri vasitəsilə həyata keçirilir və dişi fərdlərdə cinsiyyət tsikli, mayalanma, boğazlıq, doğuş və doğumdan sonrakı dövrlə
müşayət olunur. Çoxalma prosesi bütünlükdə bilavasitə genlərin iştirakı, daimi nəzarəti ilə həyata keçirilir və neyrohumoral yolla tənzimlənir. Bu proseslərin hər biri genetik xarakter daşıdığı üçün ayn-ayn heyvan növlərində kəmiyyət və keyfiyyət əlamətlərinə görə bir-birindən fərqli olur. Laktasiya prosesi-südün əmələ gəlməsi (laktopoez) və ixrac olması reproduktiv çoxalma ilə bilavasitə qarşılıqlı əlaqədə olan proses sayılır. Çoxalmada ən vacib amillər sayılan erkək və dişi qametlərin heyvanların postnatal inkişafının nisbətən əvvəlki cinsiyyət yetişkənliyi dövründə əmələ gəlir. Spermatogenez və ovogenez ümumi bioloji xüsusiyyətlərə malik olsalar da, öz fərqli xüsusiyyətləri ilə səciyyələnir. Yaxşı yemləmə və bəsləmə şəraitində heyvanlarda ilk cinsiyyət reaksiyaları başlayır ki, bu dövr cinsiyyət yetişkənliyi
adlanır. Bu zaman erkəklərdə cinsiyyət orqanlan tam inkişaf edir, yumurtalıq və toxumluqlarda cinsiyyət hücey rələri əmələ gəlir, heyvanda cinsiyyət əlamətləri (oyanma, cinsiyyət refleksləıi və s.) yaranır, hormonlar ifraz olunur, dişilərdə isə cinsiyyət yollarında dəyişikliklər başlayır. Cinsiyyət yetişkənliyi
zamanı cinsiyyət aparatının morfoloji və funksional cəhətdən formalaşması, erkəklərdə dişiləri mayalandırma, dişilərdə isə ziqotanı yaratma və boğazlıq qabiliyyətinin olmasından ibarət prosesdir, təsadüfi və qəflətən xarakter daşımır, orqanizmin fərdi inkişafi nəticəsində yaranır və tam irsi və növdaxili xarakter daşıyır. Bu proses zamanı cinsiyyət orqanlan tədricən inkişaf edir, böyüyür, formalaşır və ikinci cinsiyyət əlamətləri yaranır. Cinsi yetişkənlik müddəti heyvanın növündən, genetik statusundan, cinsindən, yemlənmə, saxlanma şəraitindən və iqlim amillərindən asılı olaraq müxtəlif olur. Dişi heyvanlarda cinsiyyət yetişkənliyinin müddəti (aylarla) aşağıdakı kimidir: dəvədə (mayada)-9-12 düyədə-6-9 dayçada-16-18 qoyn və keçidə-5-8 donuzda-5-8 itdə-6-8
pişikdə və dovşanda-4-5 eşşəkdə-12-15 Erkəklərdə də cinsiyyət yetişkənliyi təxminən həmin yaşlarında başlayır. Cinsi yetişkənlikdə hipofizin-follikulastimullaşdıncı (FCH) və lyuteinləşdirici (LH) hormon əsas rol oynayır. Bu prosesdə mərkəzi sinir sistemi (hipotalamusun preoptik nahiyəsi, badamvari nüvəsi və beyinin limbik sistemi) də iştirak edir. Cinsiyyət yetişkənliyi orqanizmin fizioloji cəhətdən tam inkişaf etməsindən əvvəl başlayır, vaxtından əvvəl cütləşmə nəticəsində həm ananın, 114 həm də embrionun normal inkişafı ləngiyir, balasalma müşahidə edilir, zəif bala doğulur. Bu baxımdan heyvanların fizioloji yetişkənlik dövründə cütləşməsi reproduktiv çoxalmada ən vacib şərt sayılır və xüsusi təsərrüfat əhəmiyyəti kəsb edir. Fizioloji yetişkənlik - cavan erkək və dişi heyvanlarda həmin növ cinsə mənsub olan yaşlı fərdin diri kütləsinin 70-75%-ni təşkil etdiyi və ona məxsus əlamətlərin formalaşdığı dövr hesab olunur. Yetişkənliyin bu növü heyvanların yaşma, diri kütləsinə və cinsiyyət orqanlarının inkişaf dərəcəsinə görə təyin edilir və heyvanlarda onun müddəti aşağıdakı kimidir (aylarla): dəvədə - 40
dayçada - 36 düyədə - 16-18 qoyun və keçidə - 12-18 donuzda 9-12 it və pişikdə 10-12 dovşanda - 4-8 eşşəkdə 30-32
əmələ gələn mürəkkəb neyrohumoral reflektor və periodik olaraq təkrar olunan kompleks morfoloji, fizioloji və biokimyəvi dəyişikliklər kompleksindən ibarət olub, çərəaxıtma, ümumi cinsi oyanma, hövrəgəlmə və ovulyasiya ilə xarakterlənir və 2 qrupa bölünür: 1. Politsiklik-(çox dövrlü) cinsiyyət tsikli (boğazlıq əmələ gəlmədikdə bütün il boyu vaxtaşırı fasiləsiz olaraq davam etməklə madyan, inək, camış, qoyun, keçi, donuzda müşahidə edilir); 2.
1, bəzən isə 2 dəfə olur (it, pişik və vəhşi heyvanlarda baş verir). Bu dövr dişilərin cinsiyyət orqanlarında, ümumilikdə isə bütün orqanizmdə bir oyanma dövründən digərinə qədər olan dəyişikliklərlə xarakterlənir və 3 mərhələ -oyanma,tormozlanma və müvazinət ilə müşayət olunur. Oyanma dövrünün özü isə 4 fenomen- çərəaxıtma, cinsiyyət oyanması (ümumi reaksiya), hövrəgəlmə, follikulalann yetişməsi
və ovulyasiya
ilə növbələşir. Oyanma mərhələsində bütün reflekslərin hamısı cinsiyyət refleksinə tabe olur. Çərəaxıtma-
cinsiyyət yollarının epiteli hüceyrələrinin və balalığın borulu-alveolyar vəzilərinin fəaliyyətinin güclənməsi nəticəsində cinsiyyət orqanlarında selikli mayenin axmasından ibarətdir. Cinsi oyanma
cinsiyyət hormonlarının sinir sisteminə təsiri nəticəsində narahatlığın, iştahasızlığın, məhsuldarlığın azalmasının, südün duzlu olmasının, çürüməsinin və ağız südünü xatırlamasının baş verməsidir. Hövrəgəlmə
- dişi heyvanın erkək heyvana qarşı müsbət cinsiyyət reaksiyasının yaranması, onun erkək fərdə yaxınlaşması, cinsiyyət aktı vəziyyəti alması ilə səciyyələnir. Erkək heyvanlarda cinsiyyət orqanlarına
toxumluqlar (didimis, erkək cinsiyyət vəziləri), toxumluq (xaya) artımları (epididimis), toxumaparan kanallar, toxum kisəcikləri, əlavə cinsiyyət vəziləri (qovuğabənzər, soğanaq, kuper-prostat vəziləri) və erkək cinsiyyət üzvü (penis) aiddir. Xayalar cüt orqan olub öz artımı ilə birlikdə xaya torbasında yerləşərək spermatozoidlərin və 115 Yüklə 4,83 Mb. Dostları ilə paylaş:
|