Erdem ve mutluluk

ahlâk sistemindeki ana kavramlardan biridir. İnsanın fonksi-
yonunu anlamakla erdemin ne olduğunu belirleyebiliriz, der Aris-
toteles. Flüt çalan birinin, bir heykeltraşın, bir artistin durumu söz 
konusu olduğu zaman iyilik nasıl bu gibi kimseleri ötekilerden 
ayıran ve onları oldukları gibi yapan özel fonksiyonlara bağlıysa, 
insanın iyiliği de onu başka türlerden ayıran ve onu "o" yapan 
özel fonksiyona bağlıdır. Böyle bir fonksiyon "akla uygun bir 
ilkeyi izleyen ya da akla uygun bir ilkeyi içeren ruhun bir 
etkinliğidir."Şu var ki, diyor Aristoteles,en yüksek iyiyi, s^hip 
olmaya mı yoksa kuljanmaya mı, ruh haline mi yoksa etkinliğe 
mi bağlamış olmamız oldukça önemli bir fark yaratmıştır. Çünkü 
ruh hali, herhangi bir iyi sonuç ortaya koymaksızın da var 
olabilir: Uyuyan ya da herhangi bir şekilde etkin olmayan bir 
insanda olduğu -gibi; oysa etkinlik için böyle bir şey söz konusu 
değildir; çünkü etkinlik gösteren bir insan ister istemez hareket 
edecektir ve iyi bir harekette bulunacaktır."
18
 Aristoteles için iyi 
insan, etkinliğinin sayesinde, aklın önderliği altında, insana özgü 
imkânlarını gerçekleştiren insandır. 
Spinoza da der ki: "Güç ve erdem deyince aynı şeyi anlı-
yorum."
19
 Özgürlük ve mutluluk, insanın kendi kendisini anlama-
sından ve kendisinde imkân olarak var olan şeyi gerçekleştirme 
çabasından, "insan tabiatı örneğine gittikçe daha fazla yaklaş-
masından"
20
 başka bir şey değildir. Spinoza'ya göre erdem, in-
sanın kendi güçlerini kullanması, kötülük ise güçlerini kullanmayı 
başaramamasıdır; Spinoza için kötülüğün temeli güçsüzlüktür.
21 
" Nicomachean Ethics, 1098", 8. 
16
 Aynı eser, 1098
b
, 32. 
19
 Spinoza, Ethics, IV, Def. 8. 
20
 Aynı eser, IV, Önsöz. 
21
 Aynı eser, IV, Def. 20. 
114 
Yaratıcı etkinlik kavramı, Goethe ve ibsen tarafından, şiir 
diliyle çok güzel ifade edilmiştir. Faust, hayatın anlamını bulmak 
için insanoğlunun gerçekleştirdiği uçsuz bucaksız arayışın bir 
simgesidir. Faust'un sorusuna ne bilim, ne zevk, ne güçlü 
olmak, ne de güzellik cevap verebilmiştir. Goethe, insanoğlunun 
bu arayışına verilecek tek cevabın yaratıcı etkinlik olduğunu, 
bunun da iyilikle eş-anlama geldiğini öne sürmektedir. "Gökteki 
Ön-konuşma"da (Prolog) Tanrı, insanı engelleyen şeyin hata 
değil, etkinlik göstermemek olduğunu söylemektedir: 
insanın etkin tabiatı, kuvveti kesilince 
Hemen ulaşmak ister yeni bir dengeye; 
Tam olarak dinlenmeyi özler 
-bilir ki, dinlenirse, rahata erişecek! 
Bu yüzden arkadaş ettim ona şeytanı, 
Hiç durmadan çalışsın, kışkırtsın 
ve yaratmaya zorlasın diye onu. 
Ama sizler, Tanrının çocukları, 
içiniz sevgi ve görev duygusuyla dolu, 
Çıkarın o parlak, ölümsüz Güzelliğin tadını! 
Hep bir şeyler tasarlayan Yaratıcı Güç 
Sevgiyle kucaklasın sizi sımsıkı 
ve hiç bırakmasın, 
Titrek bir hayalde parıldayan ışığı 
Sonsuza dek kalacak düşüncelerle 
hiç sönmeyecek hale getirsin!
22 
İkinci bölümün sonunda, Faust, Mephistopheles'le giriştiği 
iddiayı kazanmıştır. Hata ve günah işlemiştir, ama temel günahı 
işlememiştir: Yaratıcı olmama günahını. Faust'un denizin bir 
22
 Bayard Taylor'un çevirisi (Boston: Houghton Mifflin Co.) 
115 

---

bölümünü doldurup ekip biçmeye elverişli bir toprak sağlamak 
için göstermiş olduğu çabayı simgeleyen son sözleri bu fikri çok 
açık bir şekilde dile getirmektedir: 
Milyonlarca insana toprak sağlıyorum, 
Güvenli olmasa da, özgür bir şekilde çalışıp 
çabalayarak yaşamaya elverişli; 
Yeşil ve bereketli tarlalar olacak burada, 
İnsanlar ve sürüler gelip geçecek, 
Bu yeni toprağın üzerinde 
çabucak rahata kavuşacaklar, 
Cüretli ve çalışkan bir soy'un yarattığı 
O sağlam tepeye hemen yerleşecekler, 
v
 Cennet gibi bir ülke olacak burası, 
Varsın dışarıda kuduran dalgalar 
Şeddin üstüne kadar çıksın, 
Denizin açtığı gediği 
herkes onarmaya koşacak. 
Evet! sımsıkı sarılıyorum bu düşünceye, 
Aklın bizi ulaştırdığı şu son gerçeğe: 
Özgürlüğe de, yaşamaya da ancak 
Onları her gün yeniden kazananların hakkı vardır. 
Böylece çocuklar, büyükler ve yaşlılar 
Hayatlarının en etkin günlerini burada 
Tehlikeler içerisinde geçirecekler... 
İşte ben bu hareketli kalabalığı görmek isterdim, 
Özgür topraklar üzerinde özgür bir milletin 
yanında olmak isterdim! 
O zaman kaçıp giden An'a şöyle seslenirdim: 
"Geçme, dur, ey zaman, ah! ne güzelsin!" 
Yeryüzünde geçirdiğim günlerin izi 
hiç silinmeyecek, 
117
 ı
 1
27 
Sonsuza dek burada kalacak! 
Tadıyorum şimdi hayatımdaki 
en yüce anın zevkini 
Bu büyük mutluluğun verdiği gururla!
23 
Goethe'nin Faust'u, 18. ve 19. yüzyılın ilerici düşünürlerinin 
ayırt ^dici niteliği olan insana duyulan güveni dile getirdiği halde, 
19. yüzyılın ikinci yarısında yazılmış olan ibsen'in Peer Gynt'ü, 
çağdaş insanın ve onun verimsizliğinin (yaratıcılıktan yoksun 
oluşunun) eleştirici bir gözle yapılmış bir analizidir. Piyesin ikinci 
başlığı "Çağdaş İnsan Kendi Benliğini Arıyor" olabilirdi ve bu da 
çok uygun düşerdi. Peer Gynt, bütün gücünü para ve başarı 
kazanmak için harcadığı zaman, kendi benliğinin adına hareket 
etmiş olduğuna inanıyordu. Gerçekte, mağaralarda yaşayan 
cinlerin benimsemiş olduğu "kendi kendinle yetin" ilkesine göre 
yaşıyordu; "kendin ol" (bir insan olarak ne olman gerekiyorsa 
öyle ol) diyen insanî ilkeye göre değil... Hayatının sonunda, 
sömürücülüğünün ve bencilliğinin onu "kendisi" olmaktan alı-
koyduğunu; insanın ancak yaratıcı olduğu, tüm imkânlarını ge-
liştirdiği zaman kendi benliğine ulaşabileceğini anlamıştır. Peer 
Gynt'ün gerçekleşmemiş imkânları bir bir gelip, işlediği "günah" 
tan ötürü onu suçlarlar ve bir insan olarak başarısızlığının 
gerçek nedenini gösterirler ona: Yaratıcılıktan yoksun oluşunu.... 
Yerdeki Yumaklar 
Düşünceleriz biz; 
Düşünmeliydin bizi; 
Ayağınıatlibindeydik, hepimiz, 
Can vermeliydin bize! 
Parlak, canlı seslerle 
Yükselebilirdik göğe; 
23
 Adı geçen eser, II. Bölüm, V. Perde. 

---