Erdem ve mutluluk
Yüklə 32 Kb. Pdf görüntüsü
|
Hümanist ahlâkın dayanmış olduğu ilkeye -yani erdemin insanın kendine karşı olan yükümlülüklerini gerçekleştirmeye çalışması demek olduğu, kötülüğün ise insanın kendi kendisini baltalaması ile eş-anlama geldiği ilkesine- yapılan en açık itiraz, "kendini ön plana alma"yı ya da bencilliği insan davranışının kuralı haline getirdiğimizi, oysa gerçekte, ahlâkın amacının bunu yıkmak olduğunu, dahası, ancak ceza korkusu ve otoriteler karşısında duyulan korku ile dizginlenebilecek insan tabiatının kötülüğünü gözden kaçırdığımızı öne süren itirazdır. Bu itiraz şöyle de sürdürülebilir. Tutalım ki, insan doğuştan kötü değil; ama hiç durmadan zevk peşinde koşmuyor mu ve zevk, ahlâkın ilkelerine karşı değil mi, ya da hiç değilse kayıtsız değil mi? Vicdan, insanı erdemli bir şekilde hareket etmeye götüren biricik etkin kuvvet değil mi ve vicdan hümanist ahlâk içerisindeki yerini yitirmiyor mu? İnanca da yer yok gibi görünüyor hümanist ahlâkta; oysa inanç ahlâkî davranışın zorunlu temeli değil mi? Bu sorular, insan tabiatı ile ilgili bazı varsayımların ortaya atılmış olmasını ifade ederler; insanın mutluluğu ve gelişmesi ile ilgilenen, bunun sonucu olarak da böyle bir amaca götürecek ahlâk kurallarına ilgi duyan her psikolog, mutlaka bu sorulara cevap vermek zorundadır. Bu bölümde ben, İnsan Tabiatı ve Karakter adlı bölümde kuramsal temellerini verdiğim psikanalitik verilerin ışığı altında bu problemleri ele almaya çalışacağım. l.Bencillik, Kendini - sevme v e Kendi - Menfaatini Düşünme 1 Komşunu [insanları] kendin gibi seveceksin. Kutsal Kitap 1 Bakınız: Erich Fromm, "Selfishness and Self-Love," Psychiatry (November, 1939). Bencillik ve kendini-sevme ile ilgili aşağıdaki inceleme, daha önceki bu yazımın bir bölümünün tekrarıdır. 145 Çağdaş kültürün belirgin özelliği, bencilliği yasaklamış olmasıdır. Bencil olmanın günah, başkalarını sevmenin ise erdem olduğu öğretilmiştir bize. Hiç şüphesiz bu öğreti, çağdaş toplumun gündelik hayatı ile açıkça çelişmektedir; çünkü günü- müzde, insanın en güçlü ve en yasal itkisinin bencillik olduğunu ve bu zorlayıcı itkiyle harekete geçtiği zaman insanın toplumun ortak yararı için elinden gelen en büyük katkıyı yapmış olacağını öne süren bir görüş vardır. Ama bencilliğin en büyük kötülük, başkalarını sevmenin ise en büyük erdem olduğunu söyleyen öğreti yine de güçlüdür. Bencillik burada kendini-sevme ile hemen hemen eşanlama gelecek şekilde kullanılmıştır. İnsan ya başkalarını sevecektir -yani erdem yolunu tutacaktır, ya da ken- dini sevecektir- yani günah işleyecektir. Bu ilke, insanın tabiatı gereğince kötü ve güçsüz olduğunu öne süren Calvin'in teolojisinde klasik ifadesini bulmuştur. İnsan, kendi gücüne ve değerine dayanarak hiçbir şey koyamaz ortaya. "Kendi kendimizin sahibi değiliz" diyor Calvin, "Bunun için, kararlarımızda ve hareketlerimizde aklımızın da irademizin de bir rolü olamaz. Kendi kendimizin sahibi değiliz; bu yüzden bizim için uygun olabilecek şeyin ne olduğunu aramaya kalkmayalım. Kendi kendimizin sahibi değiliz; bunun için, kendimizi ve bize ait olan her şeyi mümkün olduğu kadar unutalım. Kendimize değil Tanrıya aitiz biz; dolayısıyla, onun için yaşayalım ve ölelim. İnsanların kendi başlarına hareket etmeleri, onları kırıp geçiren en korkunç belâlardan biri olduğu için, kendi kendine hiçbir şeyi bilmeye çalışmamak ve kendi başına hiçbir istekte bulunmamak, yalnızca bize yol gösteren Tanrının önderliğini kabul etmek biricik kurtuluş umududur." 2 2 Johannes Calvin, Institutes of the Christian Religion, John Allen'in çevirisi (Philadelphia: Presbyterian Board of Christian Education, 1928), özellikle III. Ki- tap, 7. Bölüm, s.619. "insanların kendi başlarına...." diye başlayan cümlenin çe- virisini, Latince orijinal metinden ben yaptım (Johannes Calvini, Institutio Chris- tianae Religionis, Editionem curavit, A. Tholuk, Berolini, 1935, 1. par., s.445). 146 İnsan yalnızca mutlak hiçliğini iyice kafasına sokmakla kalma- malı, aynı zamanda kendini küçültmek için elinden geleni yap- malıdır. "Çünkü elinizde hâlâ bir parça olsun bir şeyler kaldığını sanıyorsanız eğer, ben buna alçakgönüllülük demem... Kendi- mizde yetkinlik olarak görülebilecek her şeyi tümüyle aşağı gör- medikçe, kendimizi gerektiği şekilde düşünmemiz mümkün de- ğildir. Bu alçakgönüllülük, kendi sefaletini ve yoksulluğunu olan- ca ağırlığı ile hisseden bir ruhun yapmacıksız bir boyun eğişidir; çünkü Tanrı sözünde (kutsal yazılarda) alçakgönüllülük hep bu şekilde tanımlanmıştır." 3 Bireyin hiçliğine ve kötülüğüne böylesine ağırlık vermek, insanın kendisinde saygı ve sevgi duyabileceği hiçbir şeyin var olmaması anlamına gelir. Bu öğreti, köklerini insanın kendini küçük görmesinden ve kendine karşı duyduğu nefretten alır. Calvin, bu noktayı çok açık olarak belirtmiştir: İnsanın kendini sevmesini bir "belâ" olarak nitelemektedir. 4 Eğer insan kendinde bir şeyler bulabiliyorsa ve "bunun verdiği güçten ötürü bir haz duyuyorsa," kendine karşı duyduğu günahkâr sevgiyi açığa vuruyor demektir. Kendinden bu şekilde hoşlanmış olması, onu başkalarını yargılayacak ve küçük görecek bir duruma getire- cektir. Bunun için, insanın kendinden hoşlanması ya da kendi- sinde var olan herhangi bir şeyi beğenmesi en büyük günah- lardan biridir. Başkalarını sevmeyi imkânsız kılacak 5 ve ben- cillikle aynı anlama gelecektir. 6 3 Aynı eser, 12. Bölüm, 6. par., s. 681. 4 Aynı eser, 7. Bölüm, 4. par., s. 622. 5 Şu noktaya dikkati çekmek gerekir: İnsanları sevmek bile, İncit in temel öğretilerinden biri olduğu halde, Calvin'in öğretisinde aynı ağırlıkla ele alınmamıştır. İncit\e apaçık bir çelişki içerisinde Calvin şöyle demektedir: "İnsanlara acımanın inançtan ve umuttan önce geldiği konusunda din bilginlerinin öne sürdüğü şeyler, dizginlenmemiş bir hayal gücünün hülyasından başka bir şey olmadığı için...." 24. Bölüm, 1. par., s. 531. 6 Luther, bireyin manevî özgürlüğü üzerinde durmakla birlikte, Calvin'inkinden ı 127 Yüklə 32 Kb. Dostları ilə paylaş:
|