G abduraxmanova

Uchinchi
marta 1894-yili
chuma Gongkongda boshlanib, Osiyo mamiakatlarining 
deyarli hammasiga tarqaladi. Bu epidemiyadan aholining 60-90% i 
oMgan.
Hozirgi vaqtda oMat kasali asosan Osiyo, Afrika va Janubiy 
Amerikaning tropik mintaqalarida tez-tez uchrab turadi.
Burgalar faqat odamlar o'rtasida yuqumli kasalliklami tarqatib 
qolmasdan, balki kemiruvchilar, yirtqichlar va uy hayvonlari o'rtasida 
ham ulaming qonini so'rish orqali yuqumli kasalliklaming mikroblarini 
sog‘ hayvonlarga va odamlarga o‘tkazadilar. Burgalardan saqlanishning 
asosiy yoMlaridan biri sanitariya-gigiyena qoidalariga rioya qilishdir. 
Molxonalar, odam turadigan joylam i toza saqlash, undagi pol va 
to‘shalmalami vaqti-vaqti bilan karbolning 2-5% li eritmasi bilan 
dezinfeksiya qilish, devor va pol tirqishlarini kerosinda hoMlangan latta 
bilan yuvish lozim. Dala sharoitida kemimvchilarga qarshi kimyoviy 
dorilar (xlorpikrin, piretrum) sepish kerak. Shuningdek, bularga qarshi 
kurashish 
uchun 
permetrinning 0,05% 
li 
suvdagi 
emulsiyasi, 
karbafosning 0,5 
%
li emulsiyasi, xlorofosning 1% li eritmasi hayvon 
terisiga purkaladi.
Ikki q a n o tlila r (D ip tera) tu rk u m ig a
100 mingtadan 120 
mingtagacha tur kiradi. MDH mamlakatlarida 10 mingdan ortiq turi 
uchraydi. Ular eng yuksak tuzilgan hasharotlardan hisoblanadi. OgMz 
organlari yalovchi, sanchib-so‘ruvchi yoki kesib-so‘ruvchi tipda 
tuzilgan. Lichinkasining voyaga yetishi davrida metamorfoz keskin 
namoyon boMadi. G‘umbagi erkin yoki bochkasimon tipda tuzilgan.
348

---

Ular orasida yirtqich, qon so‘ruvchi parazitlari bor. Lichinkalari suvda, 
tuproqda yoki chiriyotgan organik qoldiqlarda rivojlanadi.
Ikki qanotlilar 3 ta kenja turkumga boclinadi: 1. Uzun mo'ylovlilar 
(
Nematocera
); 2. Kalta mocylovli to ‘g ‘ri chokli ikki qanotlilar 
(Brachy-
cera-Orthorrhapha
); 3. Kalta mo'yiovli doira chokli ikki qanotlilar 
(Brachycera - Cyclorrhapha).
U zu n m o^ylovlilar (N em atocera) k e n ja tu rk u m i 
vakillarining 
mo‘ylovlari uzun va ko‘p bo‘g‘imli, qorin boMimi ingichka bo‘ladi. 
Lichinkalari oyoqsiz, lekin ularning boshlari rivojlangan bo‘lib, og'iz 
organlari kemiruvchi tipda tuzilgan. G'umbaklari harakatchan boMadi. 
Bu kenja turkumga qon so6ruvchi chivinlar, iskabtoparlar, moshkalar, 
g'urra yasarlar, uzunoyoqlar, zaxkashlar va boshqa oilalar kiradi. Qon 
so‘ruvchi ikki qanotlilar - gnuslar deb ataladi. Gnuslar vaqtinchalik 
parazitlar hisoblanadi.
Q on so‘ru v ch i ch iv in lar (C ulicidae) oilasi 
vakillarining ogfiiz 
organlari sanchib-so^ruvchi tipda tuzilgan, mocylovlari ingichka, 15 
bo‘g‘imli, erkak individlari tukli, ko‘zlari yo‘q. Erkaklari gul nektari 
bilan oziqlanadi, urg'ochilari esa qon so‘radi. Chivinlar tuxumlarini 
tinch oqadigan hovuz va ko6lmak suvlarga, binolarning suv bosgan 
yertoUaiariga, nam va zax tuproqlarga, hatto suvli bochkalarga qo‘yadi. 
Lichinkalari atmosfera havosi bilan nafas oladi. Bir mavsumda 
chivinlaming 
4-6
nasli rivojlanishi mumkin.
Chivinlaming hid bilish organi yaxshi rivojlangan. Ular ter hidini 
va nafas olganda chiqadigan CO
2
gazi konsentratsiyasining o ‘zgarishini 
yaxshi sezadi. Chivinlar juda serharakat hasharotlar. Ular qon so‘rish 
uchun bir necha km masofaga ham uchib borishi mumkin. Tajribada 
chivinlar 18 km masofaga uchib borishi kuzatilgan.
Kunduzlari chivinlar daraxtlaming kavagi, yertoMalar va o‘tlar 
orasida yashirinib yotadi, Kun botgandan keyin faol harakat qilib, qon 
so‘rishga o ‘tadi.
Chivinlaming bir qancha oilasi bo'lib, tibbiyotda ahamiyatga ega 
bo‘lgani Culicidae oilasidir. Bu oila 2800 tumi o ez ichiga oladi, 
bulaming ko‘pchiligi obligat gematofaglardir.
Mamlakatimiz hududida