G abduraxmanova
Yüklə 288 Kb. Pdf görüntüsü
|
| Sarcoptes equi
- ot va eshaklarda, Sarcoptes suis - c h o ‘chqada, Sarcoptes caprae — echkida, Sarcoptes ovis — qo‘yda, Sarcoptes bovis — qoramolda, Sarcoptes cameli — tuyada, Sarcoptes cani — itda va boshqa hayvonlarda parazitlik qiladigan turlari bor. Q ichim a kana bilan kasallangan odam qichigan joylarini qashiganda kanalar tirnoq orasiga kiradi, odam bu kanalarni badanining boshqa joylariga yuqtiradi. Kasal odam bilan qoM orqali ko‘rishganda yoki uning kiyim laridan foydalanganda ham yuqadi. B u kasallik kishilar o ‘rtasida sanitariya-gigiyena, a w a lo , shaxsiy gigiyena qoidalariga amal qilm aslik natijasida paydo boMadi. Odam terisidagi yog‘ bezlari va soch xaltasida husnbuzar kanasi (Demodex folliculorum) parazitlik qiladi. Bu kana ayrim odam larning yuzida, terisining turli joylarida, ba’zan, bezlam ing ko‘payishi natijasida husnbuzar toshib ketishiga sabab boMadi (106 b-rasm). Har xil kasalliklam i qo‘zg‘atuvchi vim slar, bakteriyalar, spiro- xetalar, parazit bir hujayrali hayvonlar, kanalar yoki hasharotlar orqali yuqadigan kasalliklar transmissiv kasalliklar deyiladi. Tabiatda transm issiv kasalliklarning tabiiy manbai mavjud. Lekin y o w o y i hayvonlar organizm ida, odatda, shunday kasalliklarga qarshi immunitet paydo bolishi tufayli ularga kasallik katta ziyon yetkazm aydi. Tabiiy tnanbaga tushib qolgan odam yoki uy hayvonlari bu kasalliklam i kanalar yoki hasharotlar orqali o‘zlariga yuqtirishi mumkin. Transm issiv kasalliklaning oldini olish uchun kanalar va hasharotlardan saqlanish choralariga rioya qilish lozim. 332 Kanalarga qarshi kurash murakkab kompleks tadbirlardan iborat bolib, buning uchun, birinchi navbatda, kanalar butunlay rivojlanish davrida mexanik usulda qirib tashlanadi. Mol terisiga yopishib turgan kanalar terib olinib, kuydirib yuboriladi. Yopishib yotgan kanalami terib olishdan oldin tanaga benzin, kerosin yoki boshqa yog'lar surtiladi. M a’lumki, kanalar mol boqiladigan binolarda, shuningdek, yay lovlarda yashab ko'payadi. Kanalarga qarshi kurash uchun qo‘riq yerlam i o'zlashtirish, yaylov va eski qo‘tonlar (molxonalar) o ‘m iga har xil ekinlar ekish, begona o'tlarni yo‘q qilish va boshqa agrotexnik hamda meliorativ tadbirlam i am alga oshirish lozim. P a r a z it z u lu k la r, m o llyuskalar, q isq ich b aq asim o n lar va k a n a la r bo‘yicha te s t to p sh iriq la ri 1. Z u lu k la r q a n d a y tu zilg an ? A-bosh bo‘limi yaxshi rivojlangan. B-gavdasi yassilangan. V-tana halqalari soni barcha turlarida bir xil. G-tashqi halqalari ichki halqalariga mos kelmaydi. D-tuban zuluklarning qillari bo‘ladi. E-qadimgi zuluklarda parapodiylari bor. J-barcha zuluklarning so‘rg‘ichlari rivojlangan. 2. Z u lu k la r va u la r u ch u n xos x u su siy atlarn i ju ftla b ko‘r- satin g : A-tibbiyot zulugi. B-soxta pillali zuluk. V-Turkiston zulugi. G -qildor zuluklar. D -jag‘li zuluklar. E-Seylon zulugi: 1-yuksak tuzilgan, 2-tuban tuzilgan, yirtqich, 3-Ukraina va Kavkazda uchraydi, 4-O‘rta Osiyo hududlarida tarqalgan, yirtqich, 5-sutemizuvchilar va odam qonini so'radi, 6-quruqIikda yashaydi. 3. M a rk aziy O siyoda qaysi tu rg a k iru v ch i z u lu k la r 3 0 % gacha c h o rv a m ollarini z a ra rla y d i? A-Hirudo medisinalis. B-Haemopis sanguisuga. V-Limnatis nilotica. G-Limnatis turkestania. D-Haemo- dipsa ceylonica. 4. Q aysi tu rg a k iruvchi z u lu k la r q u ru q lik d a d a ra x tla rg a yopishgan holda odam v a h ay v o n lar o‘tish in i poylab, ularg a ta sh la n ib qonini so‘ra d i? (3-topshiriqqa qarang). 5. Z u lu k la rn in g q a n d a y tu rla ri o dam v a ch o rv a m o llarid a p a ra z itlik q ilad i? A-Acanthobdella peledina. B-Piscicola geometra. V-Haemopis sanguisuga. G-Limnatis turkestania. D-Limnatis nilotica. E-Haemodipsa ceylonica. 6. M o lly u sk alam in g qaysi v ak illa ri o dam va chorva m ollarida p a ra z itlik qiluvchi c h u v a lc h a n g la m i oraliq xo‘ja y in la ri hisob- 333 lanad i? A-chuchuk suv marvariddorlari. B-tishsizlar. V-qorinoyoqli mollyuskalar vakillari. G-xitonlar. D-tridaknalar. 7. C h u ch u k suv m arv a rid d o rlarin in g lichinkasi qaysi hayvon lard a p arazitlik qiladi? A-qisqichbaqasimonlarda. B-baliqlarda. V-mollyuskalarda. G-suv qushlarida. D-parazitlik qilmaydi. 8. B aliq lard a p arazitlik qiladigan m ollyuskalar vakillarini ko‘rsatin g : A-bog‘ shillig‘i. B-suv shilligM. V-daryo marvariddorlari. G-sakkizoyoqlar. D-tishsizlar (baqachanoq). 9. B aqachanoqning ko‘payishi v a rivojlanishini tuxum idan boshlab ta r tib bilan ko‘rsatin g : A-lichinkalar mollyuska tanasidan chiqadi. B-lichinkalar suv tubiga tushadi. V-tuxumdan gloxidiy lichinkasi chiqadi. G- gloxidiy baliqlar jabralari va terisiga yopishadi. D-urug‘langan tuxumini jabralarga qo'yadi. E-lichinka yosh baqachanoqqa aylanadi. J-lichinka ikki oygacha baliqlar jabralarida va terisi ostida parazitlik qiladi. 10. Q isqichbaqasim onlar sinfining qaysi vakillari suvda yashay digan hayv o n lard a p arazitlik qiladi? A-kurakoyoqlilar. B-mo‘y- lovoyoqlilar. V-tengoyoqlilar. G-karpxo‘rIar. D-bargoyoqlilar. E-jabra- oyoqlilar. J-ayri dumlilar. Z-yonlab suzarlar. 11. Q isqichbaqasim onlar sinfiga kiruvchi kurakoyoqlilar tu r kum i v a k illa ri qaysi hayvonlarda p arazitlik qiladi: A-baliqlarda. B-kitlarda. V-delfmlarda. G-korall poliplarda. D-halqali chuvalchanglar da. E-mollyuskalarda. J-qisqichbaqasimonlarda. Z-ignaterilarda. I-tosh- baqalarda. K-suv qushlarida. L-dengiz ilonlarida. M-salamandralarda. 12. K arp x o ‘r la r tu rk u m i vakillari qaysi hayvonlarda p arazitlik qiladi? A-karpsimon baliqlarda. B-akulalarda. V-skatlarda. G-mollyus- kalarda. D-amfibiyalarda. E-kitlarda. 13. K a rp la rd a p arazitlik qiladigan qisqichbaqasim onlarni ko‘rsating: A-karpxo‘rlar. B-ergazilus. V-lamproglena. G-axteres. D-sakkulina. 14. Q isqichbaqasim onlardan - kurak o y o q lilar tu rk u m i vakil la ri b aliq lard a p arazitlik qilganda qaysi o‘rg an faoliyati buziladi? A-muskuli. B-jabrasi. V-terisi. G-jigari. D-bosh miyasi. 15. K a n a la m in g p arazit yashashga m oslashuv belgilarini k o 'rsatin g : A-ichagining uzun boMishi. B-ichagini yon o ‘simtalari hisobiga kengayishi. V-so‘rilgan qondan ortiqcha suv va tuzlami chiqarilishi. G-tez-tez qon so'rishi. D-ovqat hazm qiluvchi hujay- ralarning hosil boMishi. E-epikutikulani cho'ziluvchan boMishi. J-epi- kutikulada burmalami boMishi. Z-xo‘jayin turiga ixtisoslashuvi. 334 16. K a n a la rg a tegishli o rg a n la rn i ko‘rsatin g : A-xelitsera. B-gnatosoma. V-traxeya. G-spermatofor. D-serkilari. E-taroqsimon o ‘simtalar. J-pedipalpa. Z-tektum. I-koksa. K-idiosoma. L-elitra. M-gipostoma. N-mo‘ylovlar. O-xetalar. 17. B ir xo‘ja y in li h ayot sikliga ega boMgan k an alarn i ko‘rsatin g : A-Ixodes ricinus. В-Hyalomma plumbeum. V- Boophilus calcaratus. G- Ixodes persulcatus. D-Hyalomma asiaticum. 18. Uch xo‘ja y in li h ay o t sikliga ega boMgan k a n a la rn i ko‘r- satin g : A-Ixodes ricinus. B-Ixodes persulcatus. V-Hyalomma plum beum. G-Hyalomma anatlolicum. D-Hyalomma asiaticum. E-Boophilus calcaratus. 19. Q aysi k a sa llik la r k a n a la r o rq a li y u q a d i? A-sibir yarasi. B-tuleremiya. V-leyshmanioz. G-entsefalit. D-piraplazmoz. E-toshmali yoki qaytalama terlama tiflar. J-oMat. Z-tepkili terlama tif. 1-qo‘tir. K-ichburug4. L-teyleroiz. M-vabo. N-tripanosomoz. O-Iyamblioz. P-bezgak. 20. Q aysi olim k a n a o rq a li q a y talam a tifn i o‘ziga y u q tirg an ? A-Pavlovskiy. B-Moskvin. V-Zilber. G-Latishev. D-Zabolotniy. 21. Q aysi p a ra z itn in g voyaga yetm agan d a v ri nim fa deyiladi? A-burga. В-bit. V-so‘na. G-kana. D-to‘shak qandalasi. 22. E k to p a ra z itla r tu sh u n ch asi va u la rn in g v a k illarin i toping: A-odam va hayvonlaming ichki organlarida parazitlik qiladi. B-odam va hayvonlaming tashqi tomonida parazitlik qiladi. V-burgalar. G-chi- vinlar. D-ichburug4 amyobasi. E-exinokokk. J-bitlar. Z-kanalar. I-Tripa- nosomalar. K-Patxo4rlar. L-Bo4kalar lichinkasi. M-So‘nalar. N-Rishta. O-Bezgak paraziti. 23. E n d o p a ra z itla r tu sh u n ch asi va u la rn in g v a k illarin i ko‘r- sa tin g : (22-topshiriqqa qarang). 24. Q aysi q isq ich b aq asim o n lar v ak illari p a ra z it h olda yashay d i? A-Kurakoyoqlilar. B-Mo‘ylovoyoqlilar. V-Tengoyoqlilar.‘ G-Karp- xo4rlar. D-Bargoyoqlilar. E-Jabraoyoqlilar. J-Ayri mo4ylovlilar. Z-Yon- lab suzarlar. 25. Q aysi m o lly u sk alar g u ru h i qishloq xo‘ja lik h ayvonlarida u ch ray d ig an tre m a to d a la rn in g o ra liq xo‘ja y in la ri hisoblanadi?: A-boshoyoqlilar. B-ikki pallalilar. V-yonbosh nervlilar. G-o4pkali qorinoyoqlilar. D-kurakoyoqlilar. 335 ODAM VA HAYVONLARDA PA R A Z IT L IK Q ILU V C H I H A SH A R O TLA R H ash a ro tlar (Insecta, yoki H exopoda) katta sinfi vakillari yer yuzida juda keng tarqalgan boMib, xilma-xil tabiiy sharoitlarda hayot kechirishga moslashgan. Hasharotlar - umurtqasiz hayvonlarning bo‘gMmoyoqlilar (Arthro- poda) tipi, traxeyalilar (Tracheata) kenja tipi, hasharotlar (Insecta) yoki olti oyoqlilar (Hexapoda) katta sinfiga mansubdir. Hasharot turlari tabiatda ju d a keng tarqalgan va ular turlicha tuzilishga ega. Hozirgi vaqtda yer yuzida hasharotlaming 1,5-2 mln. atrofida turlari borligi m a’lum. Mutaxassislaming fikricha, yer yuzida hasharotlaming 3 -4 mln. va hatto 8-10 mln. ga yaqin turlari bor deb faraz qilinadi. Chunki kam o ‘rganilgan tropik mamlakatlardan har yili hasharotlaming 7 -8 mingga yaqin yangi turlari topilib turadi. MDH da hasharotlaming 100 ming turi, 0 ‘zbekistonda esa ulaming 23 mingdan ortiq turi aniqlangan. Umuman hasharotlaming turlari va soni qolgan hamma hayvon va o ‘simlik turlarini qo‘shib hisoblagandan ham ko‘p. Hashoratlarning shakli, rangi, katta kichikligi turli tuman boMib, kattaiigi 0,2 mm. dan 30 sm. gacha boradi. Tanasi aniq bosh, kockrak va qorin qismlarga ajralgan. Bosh qismi 5 -6 ta bo'gMmiarning qo‘shilishidan, ko‘krak qismi 3 ta bo‘g ‘imlardan, qorin qismi esa 6-11 ta bo‘gMmlardan tashkil topgan. Bosh qismida bir juft mo‘y!ovi, bir juft fasetkali, bir yoki bir necha oddiy ko'zlari va ogMz apparati joylashgan. Ko‘krak qismida uch juft oyoqlar, ikki yoki bir juft qanotlar joylashgan. Hasharotlar juda xilma-xil va ko‘p sonli boMishi tufayli tabiatda sodir boMib turadigan moddalar almashinuvida muhim ahamiyatga ega. Ular orasida erkin yashovchilari ham, o ‘simlik zararkunandalari ham, odam va hayvonlarning parazitlari ham, har xil infektsion va invazion kasallik qo‘zg‘atuvchilarini yuqtiruvchilari ham, insonga va xalq xo‘- jaligiga foyda keltiruvchi turlari ham mavjud. Hashoratlarning ko‘pchiligi gulli o‘simliklami changlatuvchi, bir qancha hayvonlarning asosiy ozigM, hayvonlarning murdalari bilan oziqlanuvchi nekrofaglari (oMaksaxo‘rlar) va go‘ngxo‘r-kaprofaglari boMib, tabiiy sanitarlar vazifasini bajaradi. Go‘ngxocr hasharotlar 336 ■MMinlirnlnK K 0 4ngini parchalab, uning chirishiga, ya’ni tuproq hosil In• Ii-i|tii'ii yniilain beradi. I h i .liiimilardan olinadigan mahsulotlar inson uchun oziq va kiyim- Iwltflk, ftirnuUseftika va bo'yoqchilik sanoati uchun zarur xomashyo hlNohliniiuli. Shuning bilan bir qatorda, hasharotlar orasida tirik o'simlik K f a h iia r i bilan oziqlanib, qishloq xo‘jalik ekinlari va bog'larga katta Wirnr kclliruvchi turlari ham anchagina. Hasharotlardan burgalar, bitlar, ko'pchilik ikki qanotlilar (chivin lar, iskabtoparlar, pashshalar) va ayrim qandalalar qon so4rib, odam va hayvonlarni bezovta qiladi; hayvonlaming mahsuldorligini keskin kamayib ketishiga sabab bo'ladi. Parazit hasharotlar kasallik tarqatuvchilar sifatida ayniqsa, katta ziyon yetkazadi. Ulardan bir guruhi (chivinlar, moshkarlar, iskabto parlar, qonso'ruvchi pashshalar) kasallik ko'zg'atuvchi raikroorga- nizmlarni og'iz organlari orqali yuqtirsa, boshqalari (bitlar, burgalar, pashshalar) so'lagi, axlati yoki boshqa iflosliklari orqali yuqtiradi. Bezgak chivinlari odamlarga bezgak parazitini qon so'rayotganida yuqtiradi. Toshmali terlama kasal ko'zg'atuvchisi bitlaming axlati bilan odam terisiga tushib qoladi va keyin jarohatlangan teri orqali qonga o'tadi. Pashshalar bakteriyalar va gelmintlaming tuxumlarini oyoqlari, xartumi yoki ichagidan chiqadigan axlati orqali yuqtiradi. Yuqorida keltirilgan ma’lumotlardan ko'rinib turibdi-ki, hasharot- laming ko'pchiligi tabiatda, inson hayotida va qishloq xo'jaligida muhim ijobiy ahamiyatga ega. Shu bilan bir qatorda, hasharotlar sinfiga kiruvchi bir qancha turlari parazitlar hisoblanib, mahsuldor hayvonlarga va odamlar sog'ligiga jiddiy ziyon yetkazadi. Shu sababli hashoratlami o'rganish nazariy va amaliy jihatidan muhim ahamiyatga ega. Zoologiyaning hashoratlami o'rganuvchi bo'lim i - entomologiya deb ataladi. Quyida mahsuldor hayvonlar va odamlarda parazitlik qiluvchi hasharotlar to'g'risida ma’lumotlar keltiriladi. P a rx o ‘r la r (M allophaga) tu rk u m i vakillari qanotsiz, mayda yassi hashoratlar bo'lib, parrandalar va sut emizuvchilarda parazitlik qilib hayot kechiradi. Parxo'rlaming boshi yirik, ko'krak qismi juda keng, ko'zlari o 'z navbatida reduksiyaga uchragan. O g'iz apparati kemiruvchi tipda, parazitlik hayotiga maxsus moslashgan. Oyoq panjalari 1—2 bo'g'im dan iborat bo'lib, bitta yoki ikkita «tirnoqcha» bilan tugallanadi. Parxo'rlar o'zlarining tuzilishi bilan bir tomondan pichanxo'rlarga o'xshasa, ikkinchi tomondan bitlarga o'xshab ketadi. 337 Parxocrlar patlar, parlar, sochlar, tuklar orasida yoki terida parazitlik qilib hayot kechiradi. Teri epidermisi, jun, momiq va par bilan oziqlanadi. Ulaming ayrim turlari hatto yirik qushlaming og‘iz bo‘sh- lig‘ida uchrab, ulaming endoparazitlariga aylangan. Tuxumlari qop- qoqchali boMib, patlarga, sochlarga, junlarga yopishib turadi. Shunday tuxumlardan tez muddat ichida lichinkalar paydo boMadi. Lichinkalar o‘z tuzilishiga ko‘ra voyaga yetganlariga o‘xshab ketadi, faqat oMchamlari va teri pigmentlari bilan farq qiladi. Parxo‘rlaming umumiy rivojlanishi 3-4 haftani o ‘z ichiga oladi. Ular asosan teri epidermisi, patning ayrim qismlari, teridan ajraladigan mahsulotlar hisobiga, shu ningdek, yaralardan ajraladigan moddalar hisobiga oziqlanadi. Natijada hayvonlarning jun va parlari to ‘kilib ketadi, qattiq qichish paydo qiladi. Ular o‘zlari yashayotgan organizmni juda ham bezovta qiladi, buning evaziga hayvonlarning mahsuldorligi kamayadi. It va mushuklaming junxo‘rlari jun ostida yashab, parazitlik qilish bilan birga, ba’zan ayrim turlari tasmasimon chuvalchanglaming tuxumlarini ham tarqatadi. Parxo‘rlar turkumida 2600 tadan 3000 tagacha tur kiradi, shular dan 300 ga yaqin turi sutemizuvchilarda, qolganlari esa qushlarda parazitlik qiladi. Ulardan taxminan 400 ga yaqin turi MDH mamlakatlarida uchrashi qayd qilingan. Parxocrlar turkumi o ‘z navbatida 2 ta kenja turkumga va bir nechta oilaga boMinadi. Haqiqiy parxocrlar kenja turkumiga oqish tovuq parxo‘rini misol qilib olish mumkin. Pat va junxo‘rlar kenja turkumiga esa tovuqlaming bosh parxo‘ri va kaptar parxo‘rini ko‘rsatish mumkin. Shuningdek, ularga kattaiigi 4-5 mm keladigan yirik o‘rdak parxo‘ri, it, mushuk va boshqa sutemizuvchilarda uchraydigan junxo‘rlami ham ko‘rsatish mumkin (107-rasm). Parxocrlar va junxo‘rlar tomonidan chaqiriladigan kasalliklar mal- lofagozlar deb yuritiladi. Kimyoviy preparatlardan foydalanib, parxo‘r- larga qarshi kurash olib boriladi. B itla r (A n o p lu ra) tu rk u m in in g vakillari faqat sutemizuvchilarda parazitlik qilib yashaydigan qon so‘ruvchi ektoparazitlardir. Bitlar turkumi 300 tadan 540 tagacha tur kiradi, yaqin turi bor. MDH mamlakatlarida 45 ga yaqin turi uchraydi. 0 ‘zbekiston hududida 19 turga oid bitlar turli sut emizuvchilarda parazitlik qiladi. Bitlaming tanasi dorzoventral tomonga qarab yassilangan. Bosh qismida og‘iz apparati, sezgi organlari joylashgan. Ko‘zlari oddiy, 338 •. • im . i . i t.i • м п ко'/I nr I umuman boMmaydi. Bir juft 3-5 bo‘g‘imli kalta IM'ylitvljiil " fl'zolnri vazifasini bajaradi. QgM/. npparati sanchib-so‘ruvchi tipda tuzilgan. Bir juft maksil- lulfii. ulpolhrinks va pastki lab uzun nina shaklida boMib, xartumchaning It liltlft Joylaihgan. Bit chaqqanda ogMz a ’zolari xartumchadan tashqariga • hlqlb, lerini jarohatlaydi va qon so‘radi. SoMak bezlarining mahsuloti ООП Ivluhiga qarshilik kocrsatadi. Tananing ko‘krak qismi bir-biriga (jo'uhlllb ketgan 3 ta segmentdan tuzilgan boMib, 3 juft yurish oyoqlnriga ega. Qanotlari boMmaydi. Oyoqlari timoqlari bilan tugaydi. I Innlmrotning jinsiga qarab oxirgi qorin segmentining shakli turlicha boMadi. Urg‘ochi bit qornining oxirida o‘roqqa o ‘xshagan 1 juft o ’siintasi boMadi. Jinsiy teshigi sakkizinchi qorin segmentida joylash- binn. Erkaklarining jinsiy teshigi to‘qqizinchi segmentda joylashgan. Domak, bitlarda jinsiy dimorfizm yaqqol ko‘rinadi. UrugManishi ichki, rivojlanishi chala metamorfozli. Tuxumdan chiqqan lichinkasi 3 marta lullab, imagoga aylanadi. Bitlaming tuxumi sirka deyiladi. Bitlar ixtisoslashgan parazitlar hisoblanadi. Har bir tur hayvonning o‘ziga xos biti boMadi. Bu turkumga 3 ta oila kiradi: 1. G em a to p id la r (H eam atopidacl) oilasi vakillarining ko‘zi yo‘q, tanasi tukchalar bilan qoplangan, faqat quruqlikdagi sutemizuvchilarda (primatlardan tashqari) parazitlik qiladi. Fil, ot, cho‘chqa, qoramol, quyon va bug‘u bitlari shular jumlasiga kiradi (108-rasm). Bu bitlar parazitlik qilish bilan birga kuydirgi, cho‘chqalarda oMat kasalligini ham tarqatadi. 2. T ikanli b itla r (E ch in o p h th irid ael) oilasiga faqat dengiz sutemizuvchilarida parazitlik qiladigan bitlar kiradi. Ulaming tanasi tikanchalarga o ‘xshagan tukchalar bilan qoplangan boMadi. Tulenlar burun teshiklarining old qismida tulen biti parazitlik qiladi. 107-rasm. Parxocrlar va junxo4rlar: 1-kaptar parxo‘ri; 2-qo‘y junxo4ri; 3-ot junxo‘ri; 4-it junxo‘ri. 339 108-rasm . H ayvon b itla ri: 1-ot biti; 2-cho6chqa biti; 3-qoramol biti. 3. P e d ik u lid la r (P ediculidae) oilasiga faqat odam va odamsimon maymunlarda parazitlik qiladigan bitlar kiradi. Odamda bitlarning 3 turi yashaydi, ya’ni bosh biti, kiyim biti va qov biti uchraydi (109-rasm). Qov biti Yüklə 288 Kb. Dostları ilə paylaş:
|