G abduraxmanova

(Ixodes persulcatus)
tana tuzilishi jihatdan mol 
kanasiga yaqin turadi. T ayga kanasi uch xo'jayinli. T o'ygan va 
urug'langan urg'ochi kanalar o'rm onlardagi yerga to 'k ilg an barglar 
orasiga kirib tuxum qo'yadi. Taygada odam ga ham hujum qiladi. Yosh 
kanalar m ayda sutem izuvchilar va parrandalarda parazitlik qiladi. Tayga 
kanasining kattaligi 2 ,5 -4 m m keladi.
Tayga kanasi kana ensefaliti qo'zg'atuvchisini tarqatadi. Bu kana 
K am chatkadan Janubiy Sibir o'rm onlarigacha tarqalgan. Ensefalit 
kasalligi kanalar orqali yovvoyi hayvonlardan odam ga yuqishini 
akademik Ye.N. Pavlovskiy va L.A. Zilber 1930- yilda aniqlagan. Kana 
ensefaliti odam da ju d a o g 'ir o 'tib , o 'lim g a olib keladi yoki tana 
qismlarining falajlanishiga sabab bo'ladi. K ana taygadagi sutemizuvchi 
hayvonlar va parrandalardan virusni o 'z ig a yuqtirib turadi. Virus kana 
tanasida uzoq vaqt saqlanadi va nasldan naslga o'tadi. T ayga kanasidan 
saqlanish uchun odam lar tayga hududlariga borganda uzun etik,
320

---

kombinezon kiyib, yeng uchlarini rezinka tasm a bilan bogMaydilar. 
Hudanga kanalarga qarshi surtm alar surtiladi.
D crm atsen to r kanasi (
Dermacentorpictus)
urugM ning MDH da 
10 dnn ortiq turi uchraydi. Ular g‘arbiy Sibirda keng tarqalgan.
Dermatsentor kanalam ing dorzal qalqoni kum ush rangli yaltiroq 
boMishi bilan xarakterlanadi (102-rasm).
102-rasm . K asallik
I Л
ta rq a tu v c h i k a n a la r:
[ ы & Л
A-xo‘jayinini poylab turgan
Щш
urg‘ochi tayga kanasi (Ixodes
Щ к
persulcatus); B-urg‘ochi
to.
dermatsentor kanasi
If J 
(Dermacentor pictus); D-ur-
f 
g‘ochi omitodorus kanasi
D 
(Omithodorus papillipes).
Jinsiy voyaga yetgan kananing tanasi oval shaklda. «Boshchasi» 
lananing oldingi uchida joylashgan, xartumchasi iksod avlodiga 
kiradigan kanalar xartumchasidan nisbatan kaltaroq. K o‘zlari bor, uch 
xo‘jayinli. Imago davrida qoramol, ot, qo‘y, bug‘u, cho‘chqa, tulki, it va 
boshqa hayvonlarning qoni bilan oziqlanadi. Lichinka va nimfalari 
sichqonsimon kemiruvchilar, hasharotxo‘rlar hisobiga yashaydi. Ima- 
golari 2 -3 yilgacha och yashashi mumkin.
Bu kanalar tulyaremiya, piroplazmoz, tayga ensefaliti, tepkili 
terlama, gemosporidioz kabi kasalliklami yuqtiradi.
Yaylov k a n a la ri (
Hyalomma
) ham iksod kanalarining eng yirik 
vakillari hisoblanadi. Q onga to ‘ygan urg‘ochi kananing uzunligi 2,5—3 
sm ga boradi. MDH da yaylov kanasining 10 dan ortiq turi tarqalgan. 
Xialomma urugMga kiruvchi kanalar bir, ikki va uch xo‘jayin ishtirokida 
rivojlanadi. Urg‘ochilari 4 mingdan 15 minggacha tuxum qo‘yadi. 
Xialomma urugMning quyidagi turlari veterinariyada muhim ahamiyatga 
ega.
Hyalomma scupence
rivojlanish sikli bir xo‘jayinda o‘tishi bilan 
boshqa turlardan farq qiladi. Bu kanalar asosan qoramol va qism an ot 
qoni bilan oziqlanadi. U lar Shimoliy Kavkaz va Markaziy Osiyo 
mamlakatlarida, 
o‘rta 
Povoljye 
va 
Ukrainada tarqalgan. 
Ular
321

---

qoram ollarga teylerioz, anaplazm oz, otlarga nuttalioz, chocchqalarga 
piroplazm oz kasalliklarining qo‘zgcatuvchilarini yuqtiradi. B u kana 
tanasida brutselloz va o ‘lat kasali qo‘zg‘atuvchilari ham bo‘lib, undan 
boshqa hayvonlarga va odam ga o ‘tadi.
Hyalomma detritum
boshqa yaylov kanalariga qaraganda yirikroq 
v a ikki x o ‘jayinli. U rg‘ochi kana 5 -7 mingtagacha tuxum q o ‘yadi va 1 -
2 oydan so ‘ng ulardan lichinkalar chiqadi. Lichinka bilan nim fa 10 
kungacha qon so ‘radi. K ananing toUiq rivojlanishi 4 oydan 13 oygacha 
davom etadi. Lichinkalari 7 - 8 oygacha, imagolari 6 - 8 oygacha yashashi 
mumkin. 
B u kana Ozarbayjon, 
Sharqiy Gruziya, 
Armaniston, 
Turkm enistan, Janubiy QozogMston, 0 4zbekiston va Tojikistonning 
cho‘ l va chala cho‘ l m intaqalarida uchraydi. Bu kana qoramollaming 
teylerioz kasalligini yuqtiruvchilaridan biri hisoblanadi.