G abduraxmanova

Glossina palpalis
va 
Glossina morsitans
kiradi.
Glossina palpalis asosan Afrika qit’asining g ‘arbiy mamlakatlarida 
tarqalgan. Uzunligi 1 sm dan katta (1 17-rasm).
Odamlarning uylariga yaqin boMgan daryo v a koMIar qirg4oqlarida 
yashaydi. Asosan, odam qoni bilan oziqlanadi. Shuning uchun ham 
~ odam tripanosomoz kasalligini tarqatuvchi manbasi bo4lib xizmat qiladi. 
Se-se pashshalari tanasida tripanosomalar 2 -3 oy tirik holda saqlanishi 
mumkin.
Glossina morsitans
turining hajmi 1 sm dan kichik. Asosan, Afrika 
o ‘rmonlarida yashaydi. Ko4proq yirik yowwoyi hayvonlarning (antilo-
360

---

palar, buyvollar, karkidonlar va boshq.) qoni bilan oziqlanadi. Odamga 
kamdan-kam hujum qiladi.
117-rasm . Se-se pashshasi 
(G lossina palpalis).
Tripanosomoz kasalligidan Afrikada har yili minglab odamlar 
oMadi. Afrikada se-se pashshalariga qarshi ko‘p yillardan beri turli 
pestitsidlar qo‘llanib kelinadi. Lekin bu ishlar ijobiy natija bermayapti.
. Aksincha, pestitsidlar bu yerdagi flora va faunaga salbiy ta’sir qilmoqda.
K u lra n g go‘s h t p ash sh a lari (S arcophagidae) oilasi. 
Bulaming 2 
mingdan ortiq turi boMib, ular issiq iqlimli mintaqalarda yashaydi, ozroq 
qismi sinantroplardir. Bu oilaning vakillari tanasi ko‘pincha kul rangda, 
qomi shashka taxtachasiga o'xshash naqshli. Lichinkalari o'limtiklarda, 
buzila boshlagan go'shtda, go‘ng va tezaklarda uchraydi, ba’zilari uy 
hayvonlari va odamlarda miazalar sababchisi bo'lishi mumkin. 
Valfartov pashshasi (
Wohlfahrtia magnified)
tirik tug'uvchi lichinkalami 
ba’zan odam tanasiga qo'yadi. Ular to'qimalarga kirib juda kuchli og'riq 
va xavfli miazni hosil qiladi. Ba’zilari chigirtkalar tanasida parazitlik 
qiladi. Ular o crta mintaqalarda keng tarqalgan. Ko‘pchilik turlari tirik 
tug‘adi.
V o lfart p ashshasi 
( Wohlfahrtia magnified)
uy pashshasidan 
kattaroq boMib, gavdasining uzunligi 9-13 mm, rangi och kulrang (118- 
rasm).
Og‘iz apparati sanchib-so‘ruvchi tipda tuzilgan. Boshida 2 ta yirik 
murakkab ko‘zi va bocg‘imli mo'ylovlari bor. Ko‘kragida 1 juft qanoti 
va jizillagichi joylashgan. Volfart pashshasi Janubiy Yevropa va 0 ‘rta
361

---

Osiyoda keng tarqalgan. Mamlakatimizning markaziy va janubiy qism- 
larida uchraydi.
в
11 8 -ra sm . V o lfa rt p ash sh asi 
( W ohlfahrtia magnified
):
A - urg'ochisi; В - lichinkasi.
Voyaga yetgan volfart pashshasi dashtlarda dalalardagi gullaming 
shirasi bilan oziqlanadi. U lar juftlashgandan keyin 120-200 tagacha tirik 
lichinka tug‘adi, lichinkalarini hayvonlar terisining jarohatlangan joyiga, 
shuningdek, ko‘z, burun, og‘iz shilimshiq pardalariga, quloq supralariga 
kuch bilan sepib o‘tib ketadi. Lichinkasi juda yirik, yo*g‘on, chuval- 
changsimon shaklda.
Lichinkalaming bosh tomonida xitinli ilmoqlari bor. U ana shu 
tomoni bilan tana teshigiga va to'qim alariga kirib, tirik to'qim alar bilan 
oziqlanib, yemira boshlaydi. Yemirilish jarayoni ju d a tez kechadi. 2—3 
kun ichida lichinka yara va jarohatni suyakkacha yeb boradi. Bu jarayon 
qattiq og‘riq hosil qilish bilan boradi. Ko‘zIam ing shikastlanishi 
ko‘rlikka olib kelishi mumkin. Lichinkalaming o ‘sishi va rivojlanishi 
xo'jayinning tirik to‘qimalari hisobiga boradi, bunda ular 3 -4 kun ichida 
lichinka davrini boshidan kechiradi. G 'um bakka aylanishdan oldin 
lichinkalar yerga tushadi va tuproqda g ‘umbakka aylanadi. Butun ri­
vojlanish davri 11-23 kun davom etadi. Volfart pashshasi yiliga 6 marta 
bo‘g‘in berishi mumkin.
Lichinkalari miaz kasalligini tarqatadi. M iaz og‘ir kasallik bo‘lib, 
vaqtida oldi olinmasa, ba’zan oMimga ham olib keladi. Volfart pashshasi 
lichinkalari odamlarga tushishi mumkin. Ular odamning yara joyiga,
362

---

МмМрм, к" 
9
vii ImihiIkh (ushgnnida to4qimalarini yeb, tuzalishi qiyin
* <• I|
m ii
vKHiliH paydo qiladi.
I ** 
l l l i t l , I H
limitin' 
v i i
hayvonlar hayoti uchun volfart pashshasining 
й 
#1
м и м , builti iinlnu lichinkalari xavflidir.
V
h
II
iii
I |nnli!ihnsiga qarshi kurashish uchun aw alo , ularning 
Hi lilnhilnil yiiimlnii qisqich bilan terib tashlanadi, yara xloroforli suv, 
«Ininliii 
im
II
iiiiiii
I bilan yuviladi. Uy hayvonlari yarasidagi lichinkalar
• |liII
m
I
i
I
ii
I
i
ii
III
i
lashlanadi va yaraga lizol, volfazol, estrazol, volfartol, 
IH o lb rm , kioroform, siodrin, neozidol, kreolin surtiladi.
O'liiltnu pasli.shalar (Calliphoridac) oilasi. Bular metallsimon 
yukl yalllioq rangli, o ‘rta ko‘krak epimerlari qilchali, mo‘ylovining 
nnnil Н/iiu pul li. Lichinkalari hayvonlaming 
0
‘limtiklarida, tashlandiq 
Ui>'*ilibla 
rivojlanadi, 
ba’zilari sut emizuvchllarda parazitlik qilib miaza 
(M lllllk ) 
hoillHaelni chaqiradi, ba’zilari esa hasharotlar va umurtqa- 
•МйГп1нц pVtzltldir. Ko'pchilik turlari sinantrop bo‘lib, oshxonalar, 
l)Mhnoiialnr, axlat o'ralar oldida yashab mikrob va gelmintlaming 
liiHiintlnl lanhiydi. Sinantroplardan ko‘k (