G abduraxmanova

(Hypoderma bovis),
Shimoliy bug‘u bo'kasi 
(Oedemagena tarandi)
va boshqalar kirib, terini sifatini buzadi, sut va 
go‘sht mahsulotini kamaytiradi. Qoramol bockasi Yevropa, Shimoliy 
Afrika va Osiyoda keng tarqalgan.
Teri bockasi qoramollarda surunkali kechadigan gipodermatoz 
kasalligini paydo qiladi. Gipodermatoz O'zbekistonda ham keng
364

---

1
нн|н
1
|
1
пи Iи»'III.. chorvachillk xo‘jaliklarga katta iqtisodiy zarar
1-* lilt «nil Mu kn*itlllk .
mi
vii I'M 
i
I
h
|n nmhiulotlarning miqdori kamayib ketadi.
I n i lin'lurilniii)' tanasi sariq va qora tuklar bilan qoplangan, 
ii mmIIri «I mm tlnn 10 nun gacha boradi. Bosh qismida ko‘zlari, 1 juft 
ffli'riOVl VI Og'zl joylashgan. Ko‘krak qismida 1 juft qanotlari bor. 
( lyiMilm 
I i i I i i u
(ichi timoqlar bilan tugaydi. Gipodermatoz kasalligini 
iHilti|i llohlnknNl keltirib chiqaradi. Teri bo‘kasi yil davomida 1 marta 
itvlnil bfrttdl. Ilnvo isib ketishi bilan bo‘kalar paydo boMadi va 
пшцМпмкпп urg'ochllari qoramollarning orqa oyoqlari va qorin junlariga 
(мчит (|o'yndi. liar qaysi teri bo‘kasining qo‘ygan tuxumi 450 tagacha 
I н м ii< 11 Omdlin 2-4 kun o ‘tgach, tuxumdan mayda lichinkalar chiqib, 
Ifflnl llllmdl va uning ostiga o‘tadi, so‘ngra teri osti biriktiruvchi 
W’nliniUrl orqali hayvonning bo‘yni tomonga siljiydi. Qizilo'ngach 
il« vi.i i)*n o'tlb, u yerda 5 oy yashaydi, keyinchalik molning orqa tomoni 
ttli Oltlgfl qnrab ko'chadi. Bu yerda lichinkalar p o 'st tashlab, ikkinchi 
Hi lilnkiillk dtvriga o (tadi. Lichinka atrofida biriktiruvchi to‘qimadan 
n m w
kapftula vujudga kelib, terida no‘xat kattaligida shishlar hosil 
boMndl. Nnl'as olishi uchun tanasining oldidagi o ‘tkir ilmoqlari, tana 
(Uklnrl vn Icrmentlar bilan hayvon terisini teshadi va atmosfera havosi 
Mian 
nnIns ola boshlaydi. Oradan 20-30 kun o ‘tgach, lichinkalar 
Ikkinchi maria tullab, uchinchi lichinkalik davriga o ‘tadi. Keyinchalik 
lichinkalar shishdagi teshikdan tashqariga chiqib, yerga tushadi. Yerda 
g'umbnkka nylonib, 3-5 hafta ichida g ‘umbakdan qanotli bo‘ka chiqadi 
(119-raifn).
lining ogMz apparati yaxshi rivojlanmagani uchun oziqlanmaydi. 
Shuning uchun qanotli bo‘kalaming umri juda qisqa boMib, ular bir 
necha kun yashaydi va shu davrda juftlashib, urg‘ochilari mol terisiga 
tuxum qo'yishga ulguradi. Urg‘ochi bo‘kalar tuxum qo‘yish uchun 
yaylovlardagi qoramollarga kelib qo‘nganda, ular chaqmasa ham mol 
Juda bezovtalanadi va o‘tlamay qo‘yadi. Ko‘pincha mollar bo‘ka tufayli 
yaylovlardan qocha boshlaydi.
Bo‘ka lichinkalari O czbekiston sharoitida hayvonlarning bel yelka 
tori ostida noyabr oyidan aprel oyigacha boMadi. Natijada, hayvonning 
ann shu joylarida tugunchalar vujudga keladi. So‘ngra tugun markazida 
tcshikchalar paydo boMib, undan yiring va boshqa moddalar chiqib 
turadi.
365

---

Teri osti bo'kalari hayvonlarni ju d a bezovta qiladi, ularning 
mahsuldorligi pasayib ketadi. M ollar oziqlanmay qo‘yishi natijasida 
ozib ketadi. Lichinkalar mollaming terisini teshib, sifatini buzadi.
Ayrim hollarda teri osti bo‘kalarining lichinkalari odamda ham 
parazitlik qilishi mumkin. Lichinkalar ko‘zga tushganda, odam ko‘r 
bo'lib qolishi mumkin.
119-rasm . T e ri osti b o ‘kasining rivojlanish sikli.
B o'kalar va ular keltirib chiqaradigan kasalliklarga qarshi 
kompleks chora-tadbirlar qoMlaniladi. Birinchi navbatda, kasallangan 
mollar davolanadi. Buning uchun lichinkalar tugunlardan qoM bilan 
siqib chiqariladi yoki tugundagi lichinkalarga qarshi dori yuborilib 
oMdiriladi. Hayvon tanasidagi bu tugunlar bir vaqtda paydo boMmaydi, 
Shuning uchun davolash har 10 kunda takrorlanib turiladi. Lichinkalami 
siqib chiqargandan keyin, o'm iga yod eritmasi surtish, shuningdek, 
lichinkalami qirib tashlash kerak.
Mollarga bo'kalar yuqmasligi uchun yoz va kuzda ularning terisiga 
har 20-25 kunda sistemali ta’sir qiladigan har xil dorilar purkaladi. 
Qanotli bo‘ka hujumidan saqlanish uchun kunning isigan vaqtida
366

---

imhIIhmiI Ы nolard a saqlash va ulami kechasi hamda ertalab o41atish 
luvtlyii otllndi. Qo.ramol bo'kasiga qarshi gipodermin - xlorofos, 
ц|
1
Н
1
м
1
о
1
Ч)Го
8
, lvomek, sidektin, faskoverm ishlatiladi.
(M iq o /o it b o 'k a si (G astrophilidae) oilasi 
vakillarining lichinka- 
Ini I flioian ot, eshak, karkidon va fillaming oshqozonida parazitlik 
i|lladl. 
< )iihqozoQ bo'kalarining 30 ga yaqin turi bor.