G abduraxmanova

( iustrophllis
aviodiga mansub 6 ta tur bo‘ka lichinkalari O'z- 
bfkUtondn otlarda parazitlik qilib, gastrofilyoz kasalligini keltirib 
ehll|ltriull. Bu parazitlar hayvonlar oshqozonini buzadi, otlar oriqlab 
kdtadl va ularning ish qobiliyati pasayadi.
( iasirofilyoz kasalini qo'zg'atuvchi 
(Gastrophilus intestinalis)
ning 
Jlnnly voyaga yetganlari 15-20 mm uzunlikda boMib, rangi sariq- 
U O 'n g 'lr ,
qalin tuklar bilan qoplangan. M ocylovlari kalta, qanotlari tiniq. 
I UMimlnrl snrgMsh rangda, yuqori qutbida kichik qopqoqchasi bor.
Ollarnlng oshqozon bo'kasi imago davrida otlarga zarar 
velkfl/mnydi. Bo‘kalaming faqat lichinkalari zarar yetkazadi. Urg'ochi 
bo'kfllar yozda uchib yurib otlaming lablari, bo‘yni, oldingi oyoq, 
ko'krok va qorin junlariga 300 dan 700 tagacha tuxum qo'yadi. Oradan 
'I '» kun o'tgach, tuxumlardan lichinkalar chiqadi va bu lichinkalar ot 
iorlslning kuchli qichishini keltirib chiqaradi. Ot tishi bilan terisini 
qiiHhiehi natijasida bo'ka lichinkalarining bir qismini yutib yuboradi 
(120-rasm).
Oshqozonga tushgan lichinkalar oshqozon devoriga yopishib olib, 
bu yordn uzoq vaqt (9-10 oy) parazitlik qiladi. Ot oshqozonida 
ll< limkalar qishlaydi va rivojlanib, uzunligi 12-20 mm ga yetadi. Bahor 
yulsi yoz laslining boshlarida lichinkalar otning tezagi bilan yerga 
UiHluidi va g‘umbakka aylanadi. 25-30 kun o'tgach, g'umbakdan yetuk, 
(pinolli bo'kalar chiqadi. Ot oshqozonida bo'ka lichinkalari juda ko'p 
(1000-1500 tagacha) bo'ladi. Lichinkalar oshqozon devorini yallig'- 
Iantirlb, og‘ir kasallikka duchor qiladi va ko'pincha hayvonlar halok 
boMadi.
Gastrofilyoz va uning qo'zg'atuvchilari yer yuzida keng tarqalgan. 
Gastrofilyoz bilan kasallangan hayvonning ishtahasi pasayadi, ba’zan 
butunlay yo'qoladi, natijada otlar ozib ketadi. B a’zan oshqozon 
bo'kasining 1 yoshli lichinkasi odam terisiga kirib, kasallik paydo qilishi 
mumkin.
Oshqozon bo'kasiga qarshi kurashda, birinchi navbatda, Otlaming 
juni orasidagi bo'ka tuxumi va lichinkalarini yo'qotish kerak. Buning 
uchun o ‘tkir pichoq yoki shisha sinig'i bilan bo‘kalar tuxumi bor joylar
367

---

ju n yotgan tomonga qaratib qiriladi. Yozda har 4 -5 kunda otlar alohida 
ajratilgan joyda shu usulda tozalanib, undan tushgan jun va tuxumlar 
kuydirib yuboriladi. Otlar junidagi bo‘ka tuxumlari va lichinkalarini 
kreolinda eritilgan 25 % li eritma bilan ham yo‘qotish mumkin.
Shuningdek, bar xil ichiriladigan dorilardan foydalaniladi. Otlar 
boqiladigan yaylovlar bar 25-30 kunda almashtirilib turiladi. Oshqozon 
bo‘kasiga qarshi xlorofos, amidofos, estrozoi va ekvalandan foyda­
laniladi.
120-rasm . O sh q o zo n -ich ak bo‘k a la rin in g riv o jlan ish sikli:
1-tuxumi; 2-3-uch yoshli lichinkalari; 4-g‘umbak; 5-voyaga yetgan
bo‘ka; 6-kasallangan o t
B u ru n -h a lq u m bo‘k a la ri (O e strid a e) oilasi 
vakillari tirik tug‘adi. 
Bu oilaga 35 ga yaqin tur kiradi, uzunligi 10-18 
mm 
atrofida bo‘ladi. 
Ularning lichinkalari tuyoqli hayvonlarda parazitlik qiladi. 0 ‘zbe- 
kistonda 4 ta turi qo4y, echki, tuya va otlarda parazitlik qiladi.
Q o‘y bo‘kasi 
(Oestrus ovis
) ning uzunligi 10-12 mm bo‘lib, 
ulaming lichinkalari qo‘y va echkilaming burun hamda peshona 
bo‘shlig‘ida parazitlik qiladi. U rg‘ochilari sarg‘ish-qo‘ng‘ir rangda, usti 
kam sondagi tuklar bilan qoplangan. Lichinkalari birinchi lichinkalik
368

---

iIiiviM ii 1,3 m m , u c h in c h i lic h in k a lik d a v r id a e s a 1 0 - 3 0 m m u z u n lik d a
iHt'ledf.
(;o ‘y ho‘kasi issiqni yoqtiradi, 16-40°C haroratda uchib yuradi. 
I Iru'uchllari urug'iangach, devor yoriqlari orasida yoki binolarga uchib
I и и lb, 12-16 kun davomida tinch o‘tiradi. Lichinkalari yetilgandan 
ki'vln ular laollashib, qo‘y va echkilami axtaradi va ularning burun 
kiivnkliiriga 12-20 tadan tirik lichinkalami purkab yuboradi. Har bir 
ИГц’осЫ bo'ka hayoti davomida 600 tagacha lichinka qo'yadi. Agar 
hi
).•'ticlii bo‘ka yetilgan lichinkalami o ‘z vaqtida biror joyga qo‘ya 
nlniusa, lichinkalar bo‘ka bachadonining devorini yorib yuboradi va uni 
luilokntga olib keladi. Qo‘yning bumiga tushgan lichinkalar tezda 
luirunning ichkarisiga qarab siljiydi. Aprel va may oylarida qo‘yilgan 
lichinkalar rivojlanib, iyul-avgust oylarida hayvonning miyasiga 
ko’chttdi, ba’zan peshona bo‘shlig‘iga o ‘tadi. Bu yerda 2 marta tullab, 
iicli yofhli lichinkaga aylanadi. Keyinchalik uch yoshli lichinkalar yana 
biirtm bo'shlig‘iga qaytadi va qo‘y aksirganda, yerga tushib, tuproq 
OfulgB kiradi va g‘umbakka aylanadi. 18-25 kunda ulardan qanotli 
bo'kolar yetishadi (121-rasm).
l
121-rasm . Q o ‘y bo‘kasi (oestrus ovis) ning 
rivojlanish sikli: 
1-uch yoshli lichinka;
2-kasallangan qo‘y; 3-g‘umbak; 4-voyaga 
yetgan bo‘ka.
369

---

Imago 25 kun yashaydi, uning jinsiy yo'llaridagi tuxumdan 12-20 
kun ichida lichinkalar paydo bo'ladi. Voyaga yetgan bo'ka lichinkalarini 
qo'ygandan keyin halok bo'ladi.
Q o'y bo'kasi shimoliy tumanlarda yiliga 1 marta avlod bersa, issiq 
iqlimli hududlarda 2 marta (ko'klam va kuzda) avlod beradi.
B o'ka lichinkalari qo'ylam ing burun bo'shlig'ida bahorgi 
zararlanish davrida 4 oy, kuzgi zararlanish davrida esa 6 -7 oy yashaydi.
Q o'y bo'kasi keltirib chiqaradigan kasallik estroz deyiladi. Bu 
kasallik hamma mamlakatlarda uchraydi. Estroz bilan ko'pincha yosh 
qo'ylar kasallanadi.
Estroz kasalligida mollaming nafas olishi qiyinlashadi, burun 
bo'shlig'idan qon aralash yiring keladi. Bu kasallikdan qo'ylam ing 
ishtahasi buzilib, oriqlab ketadi. Undan olinadigan jun mahsuloti 3-16 
%
ga kamayib ketadi.
Burun bo'shlig'i va miyaga joylashib olgan bo'ka lichinkalari qo'y 
va echkilarda soxta aylanma (tentak) kasalligini paydo qiladi, ya’ni 
mollaming hushidan ketishi, bir joyda aylanishi kuzatiladi. Kasallangan 
yosh mollar ko'pincha nobud bo'ladi. Nafas yo'llari zararlanganda esa 
qo'ylar zotiljam kasalligidan o'ladi.
Zararlangan hayvon ozib ketadi va mahsulot sifati pasayadi. 
B a’zan ular tuxumlarini odam ko'ziga purkab yuborishi ham mumkin. 
Lichinkalar odam ko'ziga tushib qolsa miaz, konyunktivit kasalliklarini 
keltirib chiqaradi.
Estrozga qarshi kurashda kompleks chora-tadbirlar qoMlaniladi. 
Birinchi navbatda, kasallangan qo'y va echkilar davolanadi. Buning 
uchun mollaming burun bo'shlig'iga yodning 0,25 
%
li va xlorofosning
2 % li eritmasi pulverizatorda purkalib, burun bo'shlig'idagi bo'ka 
lichinkalari haydab chiqariladi. Kasallik manbai hisoblangan bo'ka- 
laming ham ma yoshdagi lichinkalari qirib tashlanadi.
Tuya bo'kasi