G abduraxmanova

Myxobolus pfeifferi
miksosporidiyasi bilan zararlangan baliq.
В - p a ra z itla r: 1,2 - qurollanmagan parazit kapsulasini oldingi va yon 
tomondan ko‘rinishi; 3 - qurollangan kapsula.
Organlar bo‘sh!ig‘ida uchraydigan voyaga yetgan miksosporalilar 
ko‘p yadroli am yobaga o'x sh ash boMadi. To'qim alarda miksosporalilar 
1-2 sm va undan ham yirikroq shishlar hosil qiladi. Sistalari ko‘p 
yadroli boMib, plazmodiy tanasi bilan toMgan. Yadrolari 
vegetativ va
generativ
yadrolarga boMinadi. Vegetativ yadrolari o‘sish va moddalar 
almashinuvi, generativ yadrolari esa kolpayish funksiyasini bajaradi. 
G enerativ yadrolar atrofiga sitoplazma ajralishi natijasida juda ko‘p 
generativ hujayralar hosil boMadi. Bu hujayralar plazmodiy tanasida 
harakatlanish xususiyatiga eg a boMadi. Generativ hujayralar yadrosining 
bir necha marta boMinishi bilan ko‘p yadroli sporoblastlar shakllanadi. 
Har bir sporoblast ichida 2 tadan ko‘p yadroli spora hosil boMadi.
M iksosporalilar sporasi ju d a xilma-xil va murakkab tuzilgan; 
ko‘pincha ikki, b a’zan 3 - 6 tavaqali boMadi. Spora ichida otuvchi
91

---

kapsulasi va ikki yadroli amyobasimon murtak, kapsula icliida esa 
otiluvchi ip o ‘rami joylashgan. Shu sababdan bunday sporani dafatan 
ko4p yadroli deyish mumkin. Sporalar tashqi tom ondan qattiq po4st bilan 
qoplangan, ko4pincha uzun o‘simtalari boMadi. Baliq tanasidan suvga 
tushgan sporalam i boshqa baliqlar yutishi mumkin. Ichakda ovqat hazm 
qilish shirasi ta ’sirida otiluvchi ipchalar kapsuladan otilib chiqib, ichak 
devoriga sanchiladi.
Sporaning tavaqalari ochilib, am yobaga o ‘xshash parazit chiqadi 
va ichak epiteliysi orqali qonga o4tib oladi. Parazit qon orqali turli 
organlarga boradi. U ning yadrolari boMinishi natijasida ko4p yadroli 
plazmodiy hosil boMadi. Keyinchalik plazm odiyda generativ yadrolar 
shakllanadi va spora hosil boMadi. 
j
M iksosporalilam ing generativ va vegetativ yadrolari diploid xro- 
m osom ali boMadi. Faqat spora hosil boMish jarayonida meyoz natijasida 
yadrolar gaploid boMib qoladi. B uning natijasida spora hosil qiluvchi 
yadrolar (jum ladan, am yobasim on murtak, otuvchi kapsula va tavaqa- 
lam ing yadrolari) gaploid boMadi. Faqat am yobasim on murtakning spora 
ichidan chiqishidan oldin murtak yadrolari juft-ju ft boMib qo‘shilishi 
natijasida diploid yadro hosil boMadi. Jinsiy k o ‘payish ana shunday sodir 
bo4 ladi va uni avtogam iya dey ilad i..
Shunday qilib, jinsiy ko4payish xususiyati ham da hayot siklida 
yadrosining gaploid va diploid fazalari nisbati o 4ziga xos boMishi bilan 
miksosporalilar boshqa sporalilardan keskin farq qiladi. Ularda xivchinli 
stadiyasi boMmaydi. Bu bilan m iksosporalilar boshqa sporalilar singari 
xivchinlilarga emas, balki soxta oyoqlilarga yaqin turadi.
Bir qancha m iksosporalilar turi baliqlam ing ko4plab nobud boMi- 
shiga sabab boMadi. Gulmoy (forel) o 4stiriladigan xo4jaliklarga miya 
miksozomasi 
(.Myxosoma serebralis)
katta ziyon keltiradi. Parazit yosh 
baliqlar tog4ay to'qim asini zararlab, ular um urtqalarinining qiysha- 
yishiga sabab bo4ladi. Yarim halqa naylar zararlanishi natijasida baliq­
lam ing tana muvozanati buziladi. U lar o 4z o4qi atrofida aylana boshlaydi 
va halok boMadi. K udoa (.
Kudoa
) urug4iga kiruvchi miksosporalar 
ovlanadigan dengiz baliqlariga katta ziyon keltiradi. Bu parazitlar baliq 
muskullarini avtolizi (yem irilib, suyuqlanishi)ga sabab boMadi. Kasal­
langan baliqlar iste’m ol qilishga yaramaydi.
92

---

M IK R O S P O R ID IY A L A R (M IC R O S P O R ID IA ) T IP I
M ikrosporidiyalar tipi vakillari hujayra ichida parazitlik qiladi, 
asosan har xil bo6gMmoyoqlilami, ba’zan umurtqali hayvonlar (asosan 
baliqlar)ni zararlaydi. B u tipga 900 ra yaqin tur kiradi. Sporasida 
otiluvchi ipi boMishi bilan ular qisman miksosporalilarga o*xshab ketadi. 
Lekin m iksosporidiyalar sporasi yuqorida qayd qilinganidek ko‘p 
hujayrali, m ikrosporidiyalaming sporasi esa bir hujayrali boMadi.
M ikrosporidiyalar sporasi ju d a kichik (2 -1 0 mkm) bo‘lib, qattiq 
p o ‘st bilan qoplangan. Spora ichida spiral o‘ralgan ipcha va ikki yadroli 
m urtak