G abduraxmanova

Bradybaena lantzi, B. phaeozona,
B. plectotropis
va qo'shim cha xo‘jayinlari 
-Conocephalus
hamda 
Platycus
avlodiga mansub temirchaklar miqdorini kamaytirishga 
qaratilgan tadbirlar tashkil etilishi, hayvonlar saqlanadigan joylarning 
sanitariya holatini yaxshilanishi, hayvonlami toMa qimmatli oziqlan- 
tirishga e ’tibor qaratilishi, yaylovlarda gelmintologik nazorat o'm atilishi 
lozim.
0 ‘r d a k
v a
g‘o z 
exinostom atidozlari. 
Exinostomatidozlar 
invazion'kasallik boMib, trematodlardan Echinostomatidae oilasiga 
mansub; Echinostoma revolutum Hypoderaeum conoideum hamda 
Echinoparyphium recurvatum qo‘zg‘aydi. Ushbu gelmintlar o‘rdak, g‘oz 
va boshqa y ow oyi parrandalar, ayrim hollarda tovuq, kurka va 
kaptarlam ing ham ingichka ichaklarida, ba’zida y o ‘gon ichaklarida 
parazitlik qiladi.
Exinostomatidozlar ham m a joyga tarqalgan. Ukraina, Belorussiya 
hamda K avkaz orti respublikalarida o‘rdakchilik xo‘jaliklari bu 
kasallikdan katta iqtisodiy zarar ko'rm oqda: parrandalar klinik 
ko‘rinishda kasallanib, ko‘proq nobud boMadi.
Exinostomatidlar o‘rtacha kattalikdagi gelmintlar boMib, uzunligi 
3-13 mm, tanasining oldingi qism ida ilmoqchalari boMadi. Adoral diski, 
ya’ni yoqasi bor; Ushbu yoqaning rivojlanish darajasi, undagi 
ilm oqlam ing soni hamda jinsiy a’zolarining joylanishi kasalni aniqlash 
uchun katta ahamiyatga ega (26- rasm).
Masalan: Echinostoma revolutum yoqasida 37; Hypoderaeum 
cononideum yoqasida 49; Echinoparyphium recurvatum yoqasida 45 
taden ilmoqlari bor. Exinostomatidlarda so‘rgMchlari, ayniqsa qorin
131

---

so‘rg‘ichi yaxshi rivojlangan. Parazit so‘rgichlari yoqa ilmoqchalari 
bilan xo'jayinlarining ichak shiliq pardalariga mustahkam yopishib 
oladi. Tuxum lari oval shaklida birmuncha katta, bir tom onida 
qopqoqchalari joylashgan.
A
“5 * » -------
26-rasm . E ch in o sto m a rev o lu tu m (A), H ip o d e ra eu s conoideum (B): 
1-boshtom oni; 2-marita; 3-tuxumi.
Harama turdagi exinostom atidlar asosiy (o 'rd ak va g'ozlar), oraliq 
(chuchuk suvda yashovchi 
ko‘p 
turdagi 
mollyuskalar) 
hamda 
qo'shim cha (m ollyuskalar bilan itbaliq) xo‘jayinlarda rivojlanadi. 
Tuxumda miratsidiy rivojlanib, undan lichinkalar 8 -1 5 sutkadan keyin 
suvga o'tadi. Oraliq xo‘jayinlari tanasida o‘rtacha 1 1 -2 0 sutkada
miratsidiydan sporotsista, rediy va serkariy rivojlanib yetishadi. 
Serkariy suvdagi qo'shim cha xo‘jayinlari organizm iga kiradi va bir 
necha kundan so ‘ng invasion lichinka - m etatserkariyga aylanadi. Suvda 
suzuvchi parrandalar invazion lichinka - m etatserkariylar yuqqan 
mollyuska, qurbaqa yoki itbaliqlam i yutib exinostom atidozlar bilan 
kasallanadi. Parranda ichagida metatserriylar 5 -1 6 sutkadan so‘ng jinsiy 
voyaga yetadi.
Parrandalar exiiostom atidni asosan oqm aydigan loyqa suvlarda 
yuktirib kasallanadi. Parrandalar asosan bahorda kasallana boshlaydi va
132

---

yozda bu kasallik ju d a keng tarqaladi. Qishda parazitlar parranda 
ichaklaridan tabiiy ravishda ajralib chiqa boshlaydi. Metatserkariylar 
tashqi muhitning noqulay sharoitlariga (sovukq, chirish va hokazo) juda 
chidamli; ular qishda o‘ulmaydi va oMgan mollyuskalar tanasida hatto 
suvda erkin holtda 6 haftagacha yashaydi.
Exinostomatidlar so'rgMch va ilmoqlari bilan parrandalam ing ichak 
pardalarini jarohatlab, har xil mikroblarga y o ‘l ochib beradi. Albatta, 
zahar ajratib parrandalami surunkali zaharlab boradi.
Parazitning patogenligi modda almashinuvidan hosil boMgan 
keraksiz moddalar ta ’sirida yana ham kuchayib, xo'jayinlarining 
sezuvchanligini orttirib yuboradi va asabni buzadi.
Exinostomatidoz bilan kasallangan parrandalarning ichi ketadi, 
oriqlaydi, jo 'jalari o ‘sish va rivojlanishdan orqada qoladi- Parranda­
lam ing tuxum qilishi va boshqa mahsuldorligi pasayadi.
So‘rgM chlilar sinfidan - prostogonim us