G abduraxmanova

(Opisthorchis
feline us).
Bu parazit asosan mushuk, it, tulki, sher, cho‘chqa va 
odamning jigarida, o 4 yoMlarida, o ‘t pufagida hamda oshqozon osti 
bezlarida parazitlik qilib yashaydi. U asosan, G ‘arbiy Sibirda ko‘p 
tarqalgan.
K o ‘rinishi nashtarsimon ikki so‘rg ‘ichliga o‘xshaydi, lekin tanasi 
biroz kichik, ya’ni 8-13 mm uzunlikda bo‘ladi. B ir ju ft urug‘donlari va 
bir dona tuxumdoni gavdasining orqa tom onida joylashgan. Bachadoni 
ko‘p shoxlangan bo‘lib, tana bo‘shlig‘ining oldingi yarmini to ‘ldirib 
turadi.
M ushuk ikki so‘rg‘ichlisining, ya’ni opistorxisning rivojlianishida 
uchta xo‘jayin qatnashadi. Yuqorida aytilgan sutemizuvchilar va odam 
definitiv (asosiy) xocjayin bo‘lsa, chuchuk suvda yashovchi qorinoyoqli 
m oliyuska - bitiniya 
(Bithynia leachi)
birinchi oraliq x o ‘jayin, zog‘ora 
baliq, karas (tobon baliq), leshch (oqcha), yaz va boshqa baliqlar 
ikkinchi oraliq yoki qo‘shimcha xo€jayin hisoblanadi (28- rasm).
Parazitning tuxumlari asosiy xo‘jayini o‘t suyuqligi orqali ichakka 
va imdan axlati bilan tashqi muhitga chiqadi. M oliyuska parazit 
tuxumlarini yutib yuboradi va uning organizmida tuxumdan miratsidiy 
lichinkasi chiqib, harakatsiz sporotsistaga aylanadi va moliyuska jigariga 
0
‘m ashib oladi. B u yerda sporotsistalardan rediylar hosil boMadi. 
Rediyalar o‘sishi bilan partenogenetik usulda ko‘payib, serkariylarga 
aylanadi. Serkariylar harakatchan bo6lib, moliyuska tanasidan suvga 
chiqadi va keyingi rivojlanishi uchun ikkinchi oraliq, ya’ni qo‘shimcha 
xo£jayini - baliqlar terisi ham da jabralariga yopishib oladi. Baliq terisini 
teshib muskul va biriktiruvchi to ‘qimalari orasida pardaga o ‘ralib, 
taxminan 6 haftadan keyin metatserkariyga aylanadi. Kasallangan baliq­
lar bilan oziqlangan asosiy xocjayinlar parazitni o‘zlariga yuqtiradi. 
Odam ham yaxshi dudlanmagan yoki yaxshi qovurilmagan kasal 
baliqlami yesa, parazitni o‘ziga yuqtiradi.
135

---

1
2 8 -rasm . M u sh u k ik k i so‘r g ‘ichIisi 
(Opisthorchis fe l metis)
ning tash q i 
k o ‘rin ish i va rivojlianish sikli: 1-voyaga yetgani(m arita), 2-asosiy 
xocjayinlari, 3-tuxumi, 4-oraliq xo‘jayini 
(.Bithynia
avlodiga mansub 
• m ollyuska), 5-miratsidiy, 6-sporotsista, 7-rediy, 8-serkariy, 
8a-mollyuskadan suvga chiqqan serkariy, 9-qo‘shim cha xo‘jayini-karplar 
oilasiga kiruvchi baliqlar, 10-metaserkariy.
Asosiy x o ‘jayini oshqozonida va ingichka ichagida metatser- 
kariyning p o csti yemirilib, parazit o*t yoMi orqali jig arg a o ‘tadi. Bu 
yerda 3 -4 haftadan keyin jinsiy voyaga yetib, yana tuxum qo‘ya 
boshlaydi. Um um an, opistorxisning tuxumdan tortib, to jinsiy voyaga 
yetishigacha 4 -4 ,5 oy vaqt kerak bo‘ladi.
Opistorxis keltirib chiqaradigan kasallik opistorxoz deyiladi. 
Opistorxozni kasallik sifatida birinchi marta 1891 yilda Tom sk shahrida 
shifokor K.N. Vinogradov aniqlagan. Bu kasallik Ukrainada, Rossiyada 
Perm va K aliningrad viloyatlarida, Don, Volga daryolarining ba’zi 
havzalarida borligi aniqlangan. Opistorxoz, ajoiiqsa, Ob va Irtish 
daryolarining havzalarida keng tarqalgan.
136

---

Asosiy x o ‘jayini organizmida opistorxis 25 yil yashaganligi fanga 
m a’lum. Bu kasallikdan oMgan bir kishining jigarida 25320 dona parazit 
borligi aniqlangan. Opistorxoz bilan kasallangan odamlarda bosh 
aylanishi, bosh og‘rigM, asabiylashish va ko‘ngil aynish kabi holatlar 
kuzatiladi. Jigar va oshqozon osti bezining ishi buziladi, ba’zi hollarda 
bu kasallik jig a r va oshqozon osti bezlarida rakning paydo boMishiga 
sababchi boMadi.
Bu kasallikka qarshi kurashish uchun a w a lo , opistorxoz bilan 
kasallangan odam va hayvonlarga xloroksil, geksaxlorparaksilol, gek- 
saxloretan va boshqa dorilar berib davolash kerak. Metatserkariy bilan 
kasallangan baliqlam i yaxshilab pishirish yoki muzlatish yoMi bilan 
yuqumsizlantirish, zararlangan xom baliqlam i asosiy xo‘jiyinlariga ber- 
maslik, suv havzalariga opistorxisning tarqalishiga yoM qo‘ymaslik ham­
da aholi o ‘rtasida sanitariya-gigiyena qoidalariga anial qilishni targ‘ibot 
qilish kerak.
0 ‘p k a so‘rgMchlisi