Гуннар Скирбекк
Yüklə 8,37 Mb. Pdf görüntüsü
|
803
qadınlar müxtəlifdirlər və onlar özlərini və başqalarını müxtəlif cür başa düşürlər və deməli ki, belə bir şeyə inanmaq illüziya olardı ki, guya onlar istənilən situasiyada bir-birlərini bərabər olaraq tanıyacaqlar. Onlar bir-birlərini bərabərhüquqlu, amma bununla belə, fundamental olaraq fərqli tanıya bilərlər. Həm kişilər, həm də qadınlar bir-birlərinə nisbətən "başqalarıdırlar". Məhz belədir və belə də olmalıdır. Amma bu gərginliklə dolu olan, tam qarşılıqlı anlaşma olmadan baş verən etiraf qadınlara münasibətdə ənənəvi olaraq, baş vermişlərin inkar edilməsinə və sıxışdırılmasına aparıb çıxara bilər. Belə bir vəziyyət təshih edilməlidir, amma məqsəd tam qarşılıqlı anlaşma və bərabərlik ola bilməz və olmamalıdır. Hüquqi olaraq, maddi və sosial bərabərhüquqluluq olmalıdır. Amma söhbət bizim identikliyiyə, qarşılıqlı anlaşmaya, özümüzü və başqasını tanımaya münasibətdə bərabərlikdən getdiyi zaman anlamaq vacibdir ki, onun tamamilə və bütövlükdə reallaşmasına nail olmaq olmaz. Bu mövqeni feminist Lüsi İrigerey (Luce Irigaray, 1932) işləyib hazırlayır. Dilin fəlsəfəsinə və psixoanalizə istinad edərək, o, təsdiq edir ki, kişilər və qadınlar zəruri olaraq müxtəlifdirlər və onların bazis fərqlərinin, onların "oxşar olmadıqlarının" (otherness) tanınmasına nail olmaya çalışmaq daha yaxşı və daha zəruri olardı. İrigerey adamları bir insani növ kimi, nəzərdən keçirməyə istinad edən bərabərliyə yönələn baxışı faydalı hesab etmir. Bir deyil, iki insani növ - qadınlar və kişilər mövcuddur. Biz bu faktı tanımalı, etiraf etməli və onunla razılaşmalıyıq. Bu mövqedə dayanaraq o, cinslər haqqında bir çox mühakimələri, o cümlədən də, de Bovuara məxsus olan mühakimələri tənqid edir. Əgər de Bovuar bərabərliyin feministidirsə (equality-feminist), onda İrigerey fərqin feministidir (difference-feminist). Fərq həm fiziki, həm də psixoloji fərqlərin necə şərh olunmalı olmasından ibarətdir. Onlar insani identiklik üçün, bizim dəyər konsepsiyalarımız və zəkaya və ədalətə dair nöqteyi-nəzərlərimiz üçün nə qədər mühümdür, əhəmiyyətlidir və ya əhəmiyyətli deyildir? Feminizmin bu iki növü arasında fikir ayrılığının məğzi elə bundadır. Başqasını yalnız fərqli olaraq deyil, hətta fundamental olaraq, fərqli kimi tanınma müasir (postmodernist!) diskussiyalarda tədricən mərkəzi mövzuya çevrilmişdir. Biz yalnız cinslərə münasibətdə deyil, həmçinin də, etnoslara və ümumiyyətlə, mədəniyyətlərə münasibətdə fərqlərin sosial-tənqidi müdafiəsinə gəlib yetişmişik. İndi biz "etiraf siyasətini" dəstəkləyirik, bu "etiraf siyasətinə" uyğun olaraq, müxtəlif qruplar fərqlərin müdafiə olunması zamanı etirafın məhz bu formasını tələb edirlər, ona görə ki, onlar dominant qrupa və ya qruplara oxşar 804
olmaq istəmirlər 461
. Şimali Amerikada homoseksualistlər də daxil olmaqla azlıqların mədəniyyətləri ilə bağlı diskussiyaların canlanması baş verir. Bəzi feminist dairələrdə "fərqin feminizmi" barədə mübahisələr qızışmaqdadır. Bu mövqelərdən nəzərdən keçirilən de Bovuar ənənəvi konformist kimi görünə bilər. Modernizmin monomədəniyyəti hücuma məruz qalır və ön plana postmodernist mədəni plyuralizm çıxır! Amma "son müasir" cəmiyyətdə praktik olaraq, istənilən məsələ ilə, o cümlədən, yuxarıda söylənilən məsələ ilə bağlı bir deyil, bir çox fikirlər mövcuddur. Belə ki, insan həyatının bioloji və genetik ölçüsü tədricən müzakirə mərkəzlərindən birinə çevrilir (Darvin barədə fəslə (Fəsil 23) nəzər salın). Bundan başqa, psixologiyanın, sosial və humanitar elmlərin daxilində bir çox müxtəlif istiqamətlər və fənnlər mövcuddur ki, onların da insan haqqında deməyə sözü vardır. Əgər filosof təsdiq etmək istəyirsə ki, insanların əslində, nə olduğunu başa düşmüşdür və bu zaman ya ümumi ekzistensial azadlığın (de Bovuar), ya cinslər arasında fundamental fərqlərin (İrigerey) prinsipial vacib olduğunu göstərirsə, onda o, bizim nə üçün məhz belə olduğumuzu izah etməyə səy edərək, aşkarana bir tərzdə çətin vəzifədən yapışmış olur. Amma hətta əgər belə bir filosof da öz nöqteyi-nəzərini sübut edə bilmirsə və ya inandırıcı üsulla, birmənalı bir tərzdə əsaslandıra bilmirsə, o, hər halda, maraqlı alternativ perspektivləri təklif edə və mümkündür ki, rəqabət aparan istiqamətlər və nəzəriyyələr ilə müqayisədə daha samballı dəlilləri təsvir edə bilər. Bunu həmişə etmək olar. Və biz bunu etməliyik, belə ki, biz insanlar cəmiyyət və insan həyatı haqqında müxtəlif fikirlərə malik olmalıyıq. Bunun ardınca qeyd edək ki, biz digər məlum mövqelərlə müqayisədə daha zəkavi olan (və ya daha az dərəcədə qeyri-zəkavi olan) fikirləri tapmağa səy etməliyik. Bu aspektdə de Bovuar və İrigerey bizim fikrimizi daimi olaraq oyadacaqlar. Elə buna görə də, biz onlar tərəfindən deyilənləri öyrənməliyik. İdentiklik - fərdi və kollektiv bizim cəmiyyətin mərkəzi mövzusuna çevrilmişdir. Özünü bərpa etməyə daha qabil olmayan yalnız təbiət deyildir. Sosial və ekzistensial mənalar da defisit oldular. Hətta real siyasət (Realpolitik) adlandırılanın barəsində belə yalnız qüvvənin və ya pulun terminləri ilə deyil, həm də identikliyinin terminləri ilə danışırlar. Biz yeni dinə və yeni millətçiliyə gəlib çıxmışıq. Elə buna görə də, identiklik barədə məsələ çox mürəkkəbdir.
Yüklə 8,37 Mb. Dostları ilə paylaş:
|