Haci səbuhi İbrahimov heydəR ƏLİyev

malara  layiqdir.  "‘Heydər  Əliyev XX  əsrin  görkəmli  liderlərindən 
biri  kimi  müasir  demokratik  Avrasiyanın  yeni  tarixinin  bugünkü 
qurucularındandır”  Qırğızıstanın  xalq  yazıçısı  Çingiz  Aytmatov 
dərin  düşüncə  yaradıcılığında  öz  hörmət  və  ehtiramım  ulu  öndərə 
o cür tərənnüm etdirmişdir.
Gürcüstan  Respublikasının  sabiq  Prezidenti  Eduard  Şev- 
ardnadze  dahi  şəxsiyyət  Heydər  Əliyevin  fəlsəfi  ideyalarının  fe­
nomenini  qiymətləndirməklə  nəinki  Azərbaycanda  bütün  Qaf­
qazda  milli  düşüncədə  indi  və  gələcəkdə  nə  qədər  rol  oynadığını 
qeyd  edərək  deyirdi:  “Qafqazın  müstəqilliyi  ilə  azadlığın  işində 
Heydər  Əliyev  fenomeninin  indinin  özündə  nə  qədər  böyük  rol 
oynadığını xalq  hələ sonra biləcək7’.
Əxlaqi dəyərlərimizi zənginləşdirən qədim Nuh yurdu olan 
Naxçıvan əlyazmaları sözün əsl  mənasında zəngin  xəzinə  və yeni- 
yeni  elmi  biliklərin  inkişaf  etdirilməsi  üçün  etibarlı  bir  mənbə 
yoludur.  Çünki  bu  yol  dahi  şəxsiyyət  Heydər  Əliyev  yoludur. 
Naxçıvan  Muxtar  Respublikası  Ali  Məclisinin  Sədri  çox  hörmətli 
Vasif  Talıbov  1995-ci  il  dekabrın  16-da  keçirilən  Ali  Məclisin 
birinci  sessiyasında  demişdir:  “Naxçıvan  Muxtar  Respublikasında 
inkişafın bir yolu  var:  - bu,  möhtərəm Heydər Əliyevin yoludur”.
Həqiqətən  yaradılan  bu  yollarla  əldə  olunan  imkanlardan 
istifadə  etmək  və  düzgün  istiqamətə  yönəltmək  isə  mühüm  əhə­
miyyət  kəsb  edir.  Uzaqgörən  ümummilli  lider  Heydər  Əliyevin 
fəlsəfi  ideyaları,  ibrətamiz  kəlamları  və  unudulmaz  ibrət  dərsləri 
bu  baxımdan  qiymətləndirilmiş,  əldə  olunan  nəticələr  isə  onu 
deməyə  imkan  verir  ki,  gələcək  nəsillər  əxlaqi  dəyərlərimizin 
qorunub  saxlanılması,  milli-mənəvi  dəyərlərimizə  sahib  olmağın 
gələcək  üçün  mühüm  əhəmiyyət  kəsb  etməsini  dərk  edərək, 
keçmişini  və  gələcəyini  dərindən  mənimsəyərək  bir  daha  qürur 
hissi  ilə  deyəcəkdir:  “Azərbaycan  xalq min  memarı  və  qurucusu, 
ölməz  zəka  sahibi  Heydər  Əliyev  həmişə  olduğu  kimi,  bu  gün  də 
bizə gərəkdir”.
274

ƏDƏBİYYAT
1.  H.Əliyev.  Allahın  yolunda hamımız bir olaq.  Bakr.Azərnəşr,  1993,  3 1  s.
2.  Dövlət və  Din  (ictimai  fikir toplusu),  Bakı, 2008,
3.  Dövlət  və  Din  (ictimai  fikir  toplusu  jurnalı).  Bakı,  2010,  may  -   iyun  3 
(17), 255  s.
4. 
Dövlət  və  Din  (ictimai  fikir  toplusu jurnalı),Bakı,  2010  sentyabr-oktyabr 
5(19), 255  s.
5. 
H.Əliyev.  Müstəqillik yolu.  Bakı:  1997.
6. 
Dövlət  və  Din  (ictimai  fikir  toplusu  jurnalı),  Bakı,  2011,  yanvar-fevral 
1(21), 255  s.
7. 
Dövlət  və  Din  (ictimai  fikir  toplusu  jurnalı),  Bakı,  2009,  aprel,  2  (10), 
255  s.
8. 
Fəlsəfə ensiklopedik  lüğəti,  Bakı,  1997,  520  s.
9. 
Əliyev  Q.C.  Heydər  Əliyev  və  milli  mentalitet  fəlsəfəsi.  Bakı,  Qismət. 
2003.
10.  A slanova  R.  İslam  və m ədəniyyət.  Bakı,  2002,  406  s.
11.  Əliyev 
M. 
A ntiqloballaşm a // “ Ekologiya  Fəlsəfə M ədəniyyət” 
(Toplum ).  Bakı,  2003,  195  s.
12.  Кулийев  Г.Г.  “Архетипичные Азери:  лики менталитета” .  Баку,  2002, 
250  с.
13.  İbrahim ov S.  Şərq  Peripatetizm i və  İslam da  İm am ilik.  Təbriz: 
“ F iru z an ” ,  1385,  188 s.
14.  Маркс К.,  Ф.Энглес.  Соч.,  том.  1,  700 с.
15.  Величко  В.Л.  “Кавказ” .  С.Петербург,  1904, 256  с.
16.  Qurani-Kərim.  Tərcümə  edənlər:  Biinyadaov  Z.  Məmmədəliyev  V.  Bakı: 
1992, 714 səh.
17.  Qurani-Kərim  Təfsiril-bəyan.  Tərcümə  və  təfsir  edən:  Şeyxül-islam 
Həsən  Mövlazadeye  Şəkəvi,  Tiflis:  1907,  537  səh.
18.  Məhəmməbaqir  ibn  Məhəmmədtəqi.  Zadəl-Məad,  əlyazması,  Təbriz: 
1288  h.q.  399  səh.
19.  Vəlixanlı  N.M.,  XI  əsrin  görkəmli  alimi  Əbu-r-Reyhan  əl-Biruni,  Azərb. 
SSR  EA  Xəbərləri  (Tarix,  fəlsəfə  və  hüquq  seriyası),  1973,  №3;  14-17 
səh.
20.  İmanov  H.R.  Fəlsəfə.  Bakı:  Turan  evi,  2005, 420 səh.
21.  Hacı  Molla  Məhəmməd  Naxçıvani.  “Qiirrətul-Əbsar”,  əlyazması,  Təbriz: 
1318  hicri-qəməri  (1897 miladi),  546  səh.  AMEA  NB  Əlyazmalar  Fondu
22.  Bünyadov  Z.M.  Azərbaycan  Atabəylər  Dövləti  (1  136- 1225-ci  illər). 
Bakı:  Elm,  1985,258  s.
23.  Məmmədov  Z.  Orta  əsr  Azərbaycan  filosofları  və  mütəfəkkirləri.  Bakı: 
Elm,  1986,  176 s.
24.  Müxtəsər tibb.  Əlyazması.  M.Füzuli  adına  Əlyazmalar  İnstitutu.  Şiffi:  A- 
576.  10963.  125  vərəq.
275

25.  İbn  Sina.  Qanun.  Əlyazması.  M.Füzuli  adina  Əlyazmalar  İnstitutu.  Şifri: 
M-136.  17026.  537 h.q.  (miladi  1142).  190  vərəq.
26.  Rüstəmov  Y.  Sosial-siyasi  və  hüquqi  təlimlər  tarixi.  Bakı,  Azərbaycan 
Universitetinin nəşriyyatı,  2007, 423  s.
27.  Эрнст Гомбри  X.  История  искусства.  Москва,  1998,  360  с.
28.  Великие  мысли  великих людей.  Москва,  РК,  1998, 455  с.
29.  Абд ар-Рахман  ибн  Абд ал-Хакам.  Завоевание  Егинта,  ал-Магриба  и 
ал-Андалуса,  Пер.  с арабского С.Б.Певзнера,  Москва,  1985, 280  с.
30.  Абу Рейхан  Бируни.  Избранные  произведения,  Ташкент,  1963, 430  с.
31.  Nağıyev C.Q.  Qədim  Şərq ədəbiyyatı  tarixi.  Bakı,  Asiya  -  2004,  545  s.
32.  Xıdırov C.  Şərqin tarixi  abidələri.  Bakı, Adiloğlu, 2004,  370 s.
33.  İbn  əl-Vərdi.  Xəridət əl-əcaib və  fəridət əl-qəraib,  Misir  1324 h.q.  540 s.
34.  Məmmədov  H.  Naxçıvan  sancağının  müfəssəl  dəlləri,  Araşdırma,  qeyd 
və  şərhlərin  müllifi,  Bakı:  2001.  374  s.
35.  Məmmədov  R.  Naxçıvan  şəhərinin  tarixi  oçerki  (orta  əsrlər  dövrü).  Bakı: 
Elm,  1977.  158  s.
36.  Naxçıvani  H.  Əs-Sihah əl-əcəmiyyə,  Bakı:  Şərq-Qərb,  1993, 295  s.
37.  Naxçıvani  M.  Səhabəd-Dümu,  Naxçıvan  Əlyazmalar  Fondu,  1295  h.q. 
492  s.
38.  Seyidbəyli  E.  Naxçıvan  torpaq mülkiyyətinə aid  XV1I-XVI11  əsr Kəngərli 
arxeoqrafik  sənədləri,  Bakı:  Elm, 2000.  280 s.
39.  Heydər Əliyev.  Müstəqilliyimiz əbədidir,  II  cild,  Bakı:  Azərnəşr,  1997.
40.  Əliyev  H.  Dinimiz xalqımızın milli-mənəvi sərvətidir.  Bakı,  1999.
41.  Bünyadov Z.  Azərbaycan  VI1-IX əsrlərdə.  Bakı,  1989.
42.  Tahirov R.  İslam  tarixi.  Bakı,  1994.
43.  Gəncəvi  N.  Xosrov və  Şirin,  Bakı,Yazıçı;  1983, 401  s.
44.  Əl-Ustad  Ə.B.  Munisnamə, Naxçıvan,  2008,  143  s.
45.  Dirçəliş jurnalı,  (Azərbaycan  dilində)  Bakı,  1999. 
'
46.  Əl-Heydərəbadi  Məhəmməd  Həmdullah.  Məcmuət əl-vəsaiq  əs-siyasiyyə 
lil-əhd ən-nəbəvi  vəl-xilafə ər-raşidə.  Qahirə,  1956.
47.  Əl-Təbəri  Əbu  Cəfər Məhəmməd  ibn Cərir.  Tarix əl-üməm vəl-müluk.  II 
cild,  Qahirə,  1939.
48.  Əl-Həməvi  Yaqut.  Mücəm  əl-büldan,  Ic.  Qahirə,  1906.
49.  İslam: tarix,  fəlsəfə,  ibadətlər,  Bakı:  Elm,  1994,  336  s.
50.  Qurbanov Ə.C.  Beynəlxalq münasibətlərdə  din-islam amili.  Bakı, 2000.
51.  Rasim  Əfəndi.  Azərbaycan  deko rativ-tətbiqi  sənətləri,  Bakı:  1976.
52.  Rzayev M.H.  Şəxsiyyət müasir transformasiya  şəraitində.  Bakı, 2007.
53.  Быстридский  E.К.  Ликност  в  мире  културу.  Киев,  1992.
54.  Керимов  К.  Султан-Мухаммед и  его  школа.  Москва,  1970.
55.  Anri  Masse.  İslam,  Bakı:  Ensiklopediya,  1992,  256  s.
56.  Məhəmməd  peyğəmbərin həyatı.  Bakı:  Azərnəşr,  1990,  159  s.
57.  Quran.  Bakı:  Qismət,  1997, 645  s.
58. Nəsirəddin Tusi.  Əxlaqi-Nasiri,  Bakı:  Elm  1989, 256  s.
276

4
59. 
S.  İbrahimov.  Şərq  peripatetizm  fəlsəfəsində  insan  amili,  Naxçıvan, 
2011,76 s.
60. 
Bir dəstə gül,  Bakı:  1999,  147  s.
61. 
Əliqulu  Mirzayi  Naxçıvani.  Əqaide-Fəlsəfe,  Əlyazma,  1285  h.q.  517 
səh. Naxçıvan Əlyazmalar Fondu.
62. 
Məmmədquluzadə.  Seçilmiş əsərləri.  I  cild,  Bakı:  1951, 450 səh.
63. 
H.S.İbrahimov.  Hacı  Molla  Məhəmməd  Naxçıvaninin  “Səhabəd-Dümu” 
əsərində  fəlsəfi  düşüncələr,  I-II  cild, Naxçıvan:  İdeya,  2011,320  səh.
64. 
Politolojiya  (Dərslik),  Bakı:  2005,  267  səh.
65. 
Şeyx  Abbas  Qumi.  Mənazil  əl-Axirət,  Əlyazması,  1347 h.q.  159  səh.
66. 
Mirəhmədov  Ə.  Azərbaycan  mətnşünaslığmın  vəziyyəti  və  inkişaf 
perspektivləri-Azərbaycan  mətnşünaslığı  məsələləri.  Bakı,  “Elm”,  1979, 
215  s.
67. 
Məmmədov Z.  Azərbaycan  fəlsəfəsi tarixi,  Bakı,  1994,  340  s.
68. 
Şərifli  K.  Azərbaycan  əlyazma  kitabı  və  kitabxanaları,  Bakı,  2009,  190 
s.
69. 
Doktor  Əbulqasim  Radəttər.  Çənd  mərsiyə  əz  şairan,  Tehran,  1365,  122 
səh.
70. 
Dahilərin  göz  yaşı.  Mərsiyələr.  Azərbaycan  SSR  Elmlər  Akademiyası 
Əlyazmalar İnstitutu.  Bakı,  1990,  112  səh.
71. 
Məhəmməd Füzuli.  Hədiqət-üs-süəda,  Bakı,  Gənclik,  1993,410  səh.
72. 
Məhəmməd Füzuli.  Leyli  və  Məcnun,  1958,  166 səh.
73. 
Məhəmməd  Füzuli.  Leyli  və  Məcnun,  əlyazması,  1085  h.q.  (miladi 
1674)  166  səh.
74. 
Salahov M.  və Cəfərov  Ə.  Əshabi  Kəhf.  Bakı:  2006,  BUN,  62  səh.
75. 
Göydağlı Ə.  Seçilmiş əsərləri.  Bakı:  Cavid-AN,  MMC, 2009,  260  səh.
76. 
Naxçıvani  Ə.  Əshabi  Kəhf.  Bakı:  Təhsil,  2012,  244  səh.
77. 
Əliyev  R.  Dinin  əsasları.  Bakı:  İrşad,  2002, 236 səh.
78. 
Şəhid  Sədri.  Fiqhin  əsasları  və şərhi.,  əlyazması.
79. 
Qumri.  Kənzil məsaib.  Əlyazması.
80. 
Sədrəddin  ibn-i  Fazil  Məhəmməd  Hüseyn  Qəzvini.  Riyaz  əl-Qüds. 
Əlyazması.
81. 
Məhəmməd Həsən.  Kitab əl-ibadət.  Əlyazması.
82. 
Seyyid  Rəzi.  Nəhcül  Bəlağət.  Əlyazması.
83. 
Məhəmməd Həsən  Ordubadi. Nücüm  elmi.  Əlyazması.
84. 
Hacı  İsmayıl  Sirrin.  Sual -  cavab.  Əlyazması.
85. 
Risalə.  Əlyazması.
86. 
Mirzə  Məhəmməd  Haşim  ibn  Müseyyib  Naxçıvani.  Həqaiqu  ət-tarix. 
Əlyazması.
87. 
Məhəmmədəli Təbətəbai.  Riyazəl məsail  fi əl-fiqh.  Əlyazması.
88. 
Əbu Əli  Sina.  Şəfa.  Əlyazması.
89. 
Əbdül  Lətif.  Təfsir fatihəttil kitab.  Əlyazması.
90. 
Məhəmməd  Mehdi.  Şərh və təfsir,ayat və hədis.  Əlyazması.
277

91. 
Əbu Nəsir  Məhəmməd.  Sir ac əl qulub.  Əlyazması.
92. 
Milli  elmlər  akademiyası  bizim  milli  sərvətimizdir  -   onu  qoruyub 
saxlamalıyıq.  AMEA  və AAK,  Bakı:  Elm,  2003,  287  səh.
93. 
Heydər  Əliyev.  Azərbaycan  XXI  əsr  və  üçüncü  minilliyin  ayrıcında. 
Bakı:  2001.
94. 
Cəfərov  V.  Azərbaycan  müstəqillik  yollarında:  problemlər,  mülahizələr. 
Bakı:  2003.
95. 
Azərbaycan  XX əsrin astanasında.  Bakı:  1997.
96. 
Rzayev  M.  Novruzov  M.  Qloballaşma və  şəxsiyyət.  Bakı: 2010.
97. 
Məmmədov F.  Kulturologiya.  Bakı:  Çıraq, 2008.
98. 
Mətanət  Sıraçlı  (Həsənov) Naxçıvan  ədəbi  mühitindən...,  Bakı:  2007,  80 
səh.
99. 
Nigar  Cərulla  qızı.  Fəlsəfi-bədii  fikir  tarixində  şəxsiyyət  konsepsiyası. 
Bakı:  Günəş, 2000.
100.  Vəlixanlı N.  Ərəb xilafəti  və  Azərbaycan.  Bakı:  1993,  157  səh.
101.  Füzuli  M.  Seçibniş əsərləri:  5  cilddə,  5  cild,  Bakı:  Elm,  1985,  216  səh.
102.  Şərifli  K.  Mətnşünaslığın  nəzəri əsasları.  Bakı:  Nurlan,  2011,  366  səh.
103.  Şərifli  K.  Mətnşünaslığın əsasları.  Bakı:  2003,  312 səh.
104.  Şərifli  K.  Mətnşünaslığın.  Bakı:  2001,252  səh.
105.  İbrahimov.  S.  İran,  Əfqanıstan,  Tacikistan  ədəbiyyatı.  Bakı:  Ağrıdağ, 
2011,376  səh.
106.  İbrahimov  S.  Mətnşünaslıq.  Bakı: 2010, 200 səh.
107.  Rzayev M.  Fəlsəfə tarixi.  Naxçıvan:  Qeyrət, 2010, 278  səh.
108.  Rzayev  M. 
Fəlsəfənin  tədrisində  şəxsiyyət  probleminin 
təhlili 
metodikası.  Bakı:  2009,  119 səh.
109.  Şükürov  A.  Müstəqil  dövrün  fəlsəfəsi  və  filosofları.  Bakı:  Səda,  2007,
396  səh.
♦
110.  İbrahimov  S.  Şərq  peripatetizmi  və  islamda  imamilik.  Təbriz.  1385.  188 
səh.
111.  Kazımov  İ.  Naxçıvan:  Əhalisi,  sosial-iqtisadi  və  siyasi  tarixinə 
dair(l 828-1920-ci  illər)  Bakı: 2007,  175  s.
112.  İmanov  H.  Əhədov  A.  Orta  əsr  islam  Şərqində  fəlsəfi  fikir.  Bakı:  1998, 
192  səh.
113.  Məmmədov N.  Azərbaycanın yer adları.  Bakı:  1993,  184 səh.
114.  Məmmədov Z.  Şərq  fəlsəfəsi.  Bakı:  1999,  304  səh.
278

MUNDƏRICAT
ö n
 s ö z .......................................................................................................................... 5
I  FƏSİL.  ÜMUMMİLLİ LİDER HEYDƏR ƏLİYEVİN
DİNƏ VERDİYİ YÜKSƏK  FƏLSƏFİ DƏYƏRLƏR...................................................8
MÜSTƏQİLLİK  DÖVRÜNDƏ ULU ÖNDƏR HEYDƏR ƏLİYEV VƏ 
MİLLİ-MƏNƏVİ  DƏYƏRLƏRİMİZ............................................................................15
HEYDƏR ƏLİYEV VƏ AZƏRBAYCANIN ŞƏRQ MƏDƏNİYYƏTİ  İLƏ 
BAĞLILIĞI.  TARİXİ  KÖKLƏRİ  VƏ  FƏLSƏFİ  DƏYƏRLƏRİ................................. 21
HEYDƏR  ƏLİYEV FƏLSƏFƏSİ  MİLLİ DÜŞÜNCƏMİZİN FENOMENİDİR......... 35
II  FƏSİL. NAXÇIVANIN MİLLİ-MƏNƏVİ SƏRVƏTİ OLAN
ƏLYAZMA  MƏTNLƏRİNİN  ARAŞDIRILMASI.......................................................41
MİLLİ DƏYƏRLƏRİMİZİ ZƏNGİNLƏŞDİRƏN “NOVRUZ"
ƏLYAZMA VƏ MÜASİR MƏNBƏLƏRDƏ................................................................48
HACI  MOLLA MƏHƏMMƏD NAXÇIVANİNİN
“QÜRRƏTUL-ƏBSAR"ƏSƏRİ HAQQINDA..............................................................57
ƏLYAZMA  MƏTNLƏRDƏ  NAXÇIVAN  ATABƏYLƏR
DÖVRÜNÜN  TİBB ELMİ........................................................................................... 64
XII ƏSR NAXÇIVAN ƏDƏBİ MÜHİTİNİN ƏN QİYMƏTLİ
ƏSƏRLƏRİNDƏN OLAN "MUNİSNAMƏ"...............................................................72
“ƏSHABİ KƏHF" ƏHVALATI NAXÇIVAN  ƏLYAZMASINDA............................. 93
NAXÇIVAN  MƏDƏNİYYƏTİNİN  TARİXİ  ƏHƏMİYYƏTİ
ORTA  ƏSRLƏRDƏ................................................................................................... 158
ŞƏRQ ALƏMİNDƏ DƏRRAKƏ SƏVİYYƏSİ VƏ ƏXLAQİ
KAMİLLİK.................................................................................................................. 166
HACI MOLLA MƏHƏMMƏD NAXÇIVANİNİN "SƏHABƏD-DÜMir 
ƏSƏRİNDƏ MÖVLUD HEKAYƏSİ.......................................................................... 169
ƏLİQULU MİRZAYİ NAXÇIVANİNİN "ƏQAİDE FƏLSƏFƏ"
ƏSƏRİNDƏ ASKETİZM TƏLİMİ..............................................................................184
III  FƏSİL.  QƏDİM ŞƏRQ MƏDƏNİYYƏTİNİN  SOSİAL-SİYASİ
TƏLİMLƏR  SİSTEMİ................................................................................................. 196
ORTA  ƏSRLƏRDƏ  ŞƏRQ  ƏXLAQININ  YARANMASI  VƏ 
TƏKMİLLƏŞMƏSİ.....................................................................................................204
İCTİMAİ HƏYATDA OLAN ƏXLAQİ  MÜNASİBƏTLƏR..................................... 224
QADIN ƏXLAQININ  HÜQÜQİ NORMALARI........................................................241
İNSAN ÜÇÜN ƏN GÖZƏL ƏMƏL NAMAZ VƏ ORUCDUR................................. 245
MƏHƏRRƏMLİK  MƏRASİMİNİN FƏLSƏFİ MAHİYYƏTİ.................................. 253
QURBAN BAYRAMININ MÜHÜM ƏHƏMİYYƏTİ............................................... 261
ZİYARƏTİN MÜXTƏLİF NÖVLƏRİ....................................................................... 265
NƏTİCƏ........................................................  
273
ƏDƏBİYYAT..............................................................................................................275

л
л
Hacı Səbuhi İbrahimov
Heydər Əliyev 
və
əxlaqi  dəyərlər
Y ığılm ağa verilmiş  20.02.2013.
Ç apa  imzalanmış  06.03.2013. 

Yüklə 192 Kb.