Hazirlayanlar
Yüklə 3,37 Mb. Pdf görüntüsü
|
GREGORİAN KIPÇAK METİNLERİNDEN AKILLI HİKAR’IN HİKÂYESİ Yrd. Doç. Dr. Erdoğan ALTINKAYNAK Sevda ALTINSOY* *Giresun Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü,
Özet Dünyada ilk kez Kıpçak dilli Ermenilerden -bizim tabirimizle Gregorian mezhepli Kıpçakların eserlerinden- bahseden kişi Agatangel Yefi moviç Krımskiy’dir. Onun verdiği bilgilere göre bugünkü Ukrayna’nın batı kesimlerinde bulunan Ermeniler XIV. asırda Litvanya Tatarları, Karay kolonileri ve bir kısım Kumuklar ile birlikte yaşıyorlardı. XIV. asrın sonlarına doğru bu kolonilere, Osmanlının Kefe’yi almasından sonra yenileri eklenmiştir. Daha sonra bunlar; Litvanya Tatarları, Karaylar ve Kumuklar gibi Türk dilini terk ederek Polonca, Rusça ve Ukraince konuşmaya baş- lamışlardır. Gregorian Kıpçak metinlerinin çok geniş bir sahaya yayılmasından dolayı ortaya ağızlar da çıkmıştır. Konu ile ilgili olarak Triyarski’nin bir çalışması vardır. Ağız çalışmalarını başlatan da M. Levitskiy ve R. Kon’dur. Ukrayna’daki Gregorian mezhebine mahsus yazılı ürünler üzerine pek çok araştırmacı çalışmıştır. Aleksandr Garkavets Gregorian Kıpçaklara ait metinlerin büyük bir bölümünü, transkribe ederek yayınlamıştır. Metinleri altı kıs- ma ayırmış ve bizim hikâyemizi de Elit ürünler kısmında göster- miştir. Gregorian Kıpçak metinlerinin II. cildini de Almaata’da ya- yına hazırlamaktadır. Edebî örneklerden elimizde Akıllı Hikar’ın Hikâyesi veya Akıllı Akir’in Hikâyesi adıyla sadece bir metin var- dır. Eser üzerinde J. Deny ve E. Tiriyarski çalışmıştır. Onlara göre eser Ermenice’den tercüme edilmiştir. Garkavets, Kıpçakskoye Pismennoye Naslediye adlı eserinde transkribeli halini verdiği gibi, giriş ve önsöz kısmında da hikâye hakkında kısaca bilgi ve- rilmiştir. Metinde bazı kelimelerin değişik şekillerde yazılmıştır. Bu da bize, yazarın ya da çevirmenin belirli bir imla kaidesine uy- madığını göstermektedir. Ayrıca bazı söz kalıpların ve konuların tekrar edilmesi yazarın amacının edebî bir metin meydana getir- mek olmadığını, sadece öğretici gaye güttüğüne işarettir. Metni, orijinalinden tekrar okuyup, Türkiye’de kullanılan transkripsiyon alfabesi ile tebliğimize aldık. Biz, elimizdeki hikâyenin Anadolu Türk halk kültürü ve diğer Türk halklarıyla benzerlikleri üzerinde durup onlarla mukayesesini yapmaya çalışacağız. Hikâyenin asıl metni, kısadır. Onu hacimlendiren öğüt-nasihat kısmıdır ki ortak sözlü kültür unsurları da buradadır. 95 Yrd. Doç. Dr. Erdoğan ALTINKAYNAK / Sevda ALTINSOY Giriş Gregorianlık, İznik Konsülü’nden sonra oluşan bir mezhebin adıdır. Bugünkü Ermenilerin millî mezhebidir. 1850’lere kadar Gregorianlık bir cemaatken Türk, Fars, Arap ile Hayk kavminden insanlar da bu cemaatin içinde yer almıştı. 1850’li yıllardan sonra bu cemaat siyasî bir kimliğe bü- ründürülüp Gregorianlık ve Hayklık birleştirilerek yükseklerde, dağlarda yaşayan anlamına gelen Ermeni ismi altında milletleştirilmiştir 1 . Son ça- lışmalara göre Anadolu’daki isyancı grupların içinde Türk soyluların var- lığı kesinlik kazanmıştır. Dünyada ilk kez Kıpçak dilli Ermenilerden ya da bizim tabirimizle Gregorian mezhepli Kıpçakların eserlerinden bahseden kişi Türkî, İh Movi Ta Literaturi (Türklerin Dili ve Literatürü) adlı kitabıyla Agatangel Ye- fi moviç Krımskiy olmuştur 2 . Krımskiy’in verdiği bilgilere göre bugünkü Ukrayna’nın Batı kesimlerinde bulunan Ermeniler XIV. asırda Litvanya Tatarları, Karay kolonileri ve bir kısım Kumuklar ile birlikte yaşıyorlardı. XIV. asrın sonlarına doğru bu Ermeni kolonisine, Osmanlıların Kefe’yi ele geçirmelerinden sonra yenileri eklenmişti. Daha sonra bu Ermeniler, Litvanya Tatarları, Karaylar ve Kumuklar gibi Türk dilini terk ederek Po- lonca, Rusça ve Ukraince konuşmaya başladılar. 1 Abdurrahman Küçük, Ermeni Kilisesi ve Türkler, Ankara 1997. 2 Agatangel Yefi moviç Krımskiy, Türkî İh Movi Ta Literaturi, 1930
96 HOŞGÖRÜ TOPLUMUNDA ERMENİLER Gregorian Kıpçak metinlerinin çok geniş bir sahaya yayılmasından dolayı ortaya ağızlar da çıkmıştır. Konu ile ilgili olarak Triyarski’nin bir çalışması vardır 3 . Ağız çalışmalarını başlatan araştırmacılar, M. Levitskiy ve R. Kon’dur 4 . Ukrayna’daki Gregorian mezhebine mahsus yazılı ürünler üzerine pek çok kişi çalışmıştır 5 . V. A. Gordlevskiy, V. R. Grigoran, T. İ. Gurunin, Y. R. Daşkeviç, İ. A. Abdullin, V. V. Bartold, S. R. İzidinova, S. Koloncan, N. K. Krivanos, A. Y. Kırımskiy, A. K. Kurışjanov, S. E. Malov, E. N. Necip, E. Petrosyan, A. N. Samayloviç, K. K. Yudahin, W. Bang, Ne- cip Asım, J. Antoni, P. N. Akinian, F. Bischoff, O. Blau, J. Deny, V. Drim- ba, A. Von Gabain, T. Kowalski, L. Ligeti, M. Malowist, T. Mankovski, J. Nemeth, W. Radloff, E. Tryjarski, A. Zajaczkowski bunlardan bazılarıdır. Aleksandr Garkavets, Gregorian Kıpçaklara ait metinlerin büyük bir bölümünü, transkribe ederek yayınlamıştır 6 . O, bu metinleri: 1. Tarihî vakayinameler, 2. Kanun kitapları ve mahkeme sicil defterleri, tutanakları, 3. Dil bilgisi çalışmaları ve lügatlar, 4. Mezhebî (dinî ) edebiyat, 5. Elit ürünler 6. Tabii bilim çalışmaları Diye altıya ayırmış ve bizim hikâyemizi de Elit Ürünler kısmında ver- miştir. Edebî örneklerden elimizde Akıllı Hikar’ın Hikâyesi veya Akıllı Akir’in Hikâyesi adıyla sadece bir metin vardır. Hikâye, Viyana Ermeni Papazları Kongre Kütüphanesi 468 numarada kayıtlı el yazma eser içinde olup, el yazmasının 54-62 sayfaları arasındadır. Bu eser üzerinde J. Deny ve E. Tiriyarski çalışmışlardır. Onlara göre bu eser Ermenice’den tercüme edilmiştir 7 . Metnin giriş formelindeki yapı Mezopotamya karakterlidir. Bu eseri Almaata’da Sisenbay Colayeviç Kudasov bastırmıştır 8 . Bu didaktik eserin transkripsiyonu Garkavets’in Kıpçakskoye Pismennoye Naslediye 3 Trıyarski, “O Dialektnoy Differentsiatsii Armiyano- Kıpçakskogo Yazıka”, Çeviren N. M. Karpoviç, Sovetskaya Türkologiya, IV, 1987, s.23-29. 4 Trıyarski, a.g.m., s.23. 5 Erdoğan Altınkaynak, Gregoryan Kıpçak Dil Yadigarları, İstanbul 2006, s.16. 6 Garkavets, Kıpçakskoye Pismennoye Naslediye, Almaata 2002. 7 J. Deny-E. Trijarski, “Histoire du Sage Hikar’ Dans la Version Armeno Kıptchak”, Rocznik Orientalistyczny, 27, Wiezbaden 1964, s.7-61. 8 S. J. Kudasov, Armian Jazulı Kıpşak Eskertkişi ‘Dana Hikar Sözinin Tili’, Almatı 1990. Yüklə 3,37 Mb. Dostları ilə paylaş:
|