Hazirlayanlar

103

Yrd. Doç. Dr. Erdoğan ALTINKAYNAK / Sevda ALTINSOY

den bileyim

36

. Başım salim olur dilim durursa. Sözünü bil pişir, ağzını der 

devşir

37

.

Kimsenin üstüne gülme, alay etme. Gülme komşuna gelir başına

38

.

 

Doğru sözlü ol. Doğrunun yardımcısı Allah’tır

39

.

Sırrını hanımına açma. Kadın sır tutmaz. Küçük sırrını birine söyle. 

Eğer o senin sırrını tutarsa büyük sırrını da açarsın ve o sana dost olur. 

Açma sırrını dostuna, dostunun da dostu vardır, o da söyler dostuna

40

.

Çağırılmadık yere gitme, sorulmasa cevap verme, buz tutmadan su 

üstünde yürüme. Ağır ol ki molla desinler, Ağır ol ki batman gelesin, ağır 

yongayı yel kaldırmaz

41

. Harun Reşid ve kardeşi olarak bilinen Behlül-i 

Dânâ’nın bu konuda bir kısa hikâyesi vardır. Hikâyenin sonunda Behlül-

i Dânâ, Harun Reşid tarafından zindana atılan misafi rine, daha önceden 

tembih ettiği halde uygulamadığı şeyler için bir, cezalandırıcı mahiyette 

eşeğine dayak atarak nasihatlerini tekrarlar. Bunlar; öyle bir yere otur ki 

kimse seni yerinden kaldırmasın, senden istenmeden bir şey verme, sorul-

madan cevap vermedir.

Mevlüt İhsan ayak uydur bu zamanın çağına

Teklifsiz gidip oturma kimsenin otağına

42

.

Oğullarını açlık, susuzluk, tembellik, eski elbiseler ile sına. Eğer be-

cerikli ise dirliğini ver. Hayırlı evlâdın var malı neylersin, hayırsız evlâdın 

var malı neylersin!  Ağaç yaş iken eğilir

43

.  Dede Korkut Hikâyeleri’nde 

çocukların yetişmeleri ve ad almaları ile ilgili bütün bölümlerde bu anlayış 

vardır. Hikâyelerde, ad verilme zamanında Dedem Korkut gelip boy boylar 

soy soylarken;

Hey Dirse Han beylik ver bu oğlana 

Taht ver erdemlidir

Boynu uzun bidevi at ver bu oğlana

44

…. 

36  Aksoy, a.g.e., s.206

37  Aksoy, a.g.e., s.350.

38  Aksoy, a.g.e., s.247.

39  Aksoy, a.g.e., s.208.

40  Aksoy, a.g.e., s.109.

41  Aksoy, a.g.e., s.116.

42 Düzgün, Âşık Mevlüt İhsanî, Erzurum 1997, s.32.

43  Aksoy, a.g.e., s.114.

44  Ergin, a.g.e., s.82-83.

---

104

HOŞGÖRÜ TOPLUMUNDA ERMENİLER

Der. Kutadgu Bilig’te çocukların nasıl terbiye edileceği bölümünde de 

aynı şeyler vardır

45

.

Birisine borç verirken şahitsiz, tanıksız, senetsiz verme. Delilsiz cen-

nete bile girilmez

46

.

İyi dosttan uzaklaşma. Baba dostu düşman olmaz. Nerde görse sorar 

seni. Eski dost düşman olmaz

47

.

Tanrı’nın verdiklerine hürmet göster. Yaşlıları görünce şapkanı çıkar, 

ayağa kalk, onu saygıyla selamla. 

Cimrilik etme. Kişinin gözünü toprak doyurur. Cimrinin evine girme, 

girersen de çabuk çık. Cimri kendi zenginliğini över. 

Ağlayarak dostunun evine varma. Seyrek git sen sıkça varma dostuna, 

Kalksın ayak üstüne

48

.

Ağzından salya akarak arkandan gelen iti kov. Atın tepmezi, itin kap-

mazı olmaz

49

.

 

Gereksiz yerde ve değersiz kişilerle içki içme. 

Düşmanın uyuyorsa, üzerine habersiz gitme, tatlı sözlerle git. Düş-

manın ayağına gelirse onu küçültme. Düşmanının üstüne gülme. Tatlı söz 

yılanı deliğinden çıkarır. Düşmanın karınca ise de hor bakma. Gülme kom-

şuna gelir başına

50

.

İnsanlara yük olmaktan kaç. Borçlarını vermezsen sakalını bir bir yo-

larlar. Borcun iyisi vermek, derdin iyisi ölmek; Borç yiyen kesesinden yer; 

Borçlunun yalımı alçak olur; Borçlunun dili kısa gerek; Borçlu ölmez ben-

zi sararır

51

.

Yalan yere ant içme. Yalancının ömrü kısalır. Yalancı olma, bir kere 

yalan söylesen ve onu anlasalar bir daha sana inanmazlar

52

.  Yalancının 

mumu yatsıya kadar yanar. Yalancının evi yanmış kimse inanmamış diye 

iki atasözü vardır.

45  Arat, a.g.e., s.326.

46  Aksoy, a.g.e., s.199.

47  Aksoy, a.g.e., s.228.

48  Aksoy, a.g.e., s.346.

49  Aksoy, a.g.e., s.146.

50  Aksoy, a.g.e., s.215.

51  Aksoy, a.g.e., s.176-177.

52  Aksoy, a.g.e., s.375.

---

105

Yrd. Doç. Dr. Erdoğan ALTINKAYNAK / Sevda ALTINSOY

Dört iş var ki, insanın gözünün kuvvetini artırır: 

1. Sabah çiçeklere bakmak, 

2. Yalın ayak yeşil üstünde yürümek, 

3. Akan suda yürümek, 

4. Uzaktaki yakınları görmek. 

Dört iş var ki adamı semirtir: 

1. Giyiniş, 

2. Güzel söz duymak, 

3. Oğulları ve köleleri ile iyi geçinmek, 

4. Kötü söz duysa da işitmemiş olmak. 

Dört iş adama hürmet kazandırır: 

1. Güzel söz söylemek, 

2. Tevazu göstermek, 

3. Eksik söyleyeni tamamlamak, 

4. Büyüğe saygı, küçüğe sevgi beslemek. 

Dört iş adamın yüzünü karartır: 

1. Kötü kadına âşık olmak, 

2. Büyük konuşmak, kendini övmek, 

3. İyilerin arasında onların lafını kesmek, 

4. Biliyorum diye yalan söylemek. Kimin yüzü güleçse o tatlıdır.

Öğüt ve nasihat kısmını özet metinde de verdiğimiz gibi: Doğru sözlü 

olmak, adaletli olmak, kimseyi küçük görmemek, alçak gönüllü olmak, sır 

tutmasını bilmek, kadınlara güvenmemek, borçlarını zamanında ödemek, 

içkiye müptela olmamak ve içkili iken dikkatli olmak, hükümdara hizmet 

ederken dikkatli olmak, bilgiye itibar etmek, cahil ve kötülerden uzaklaş-

mak, tedbiri elden bırakmamak, Allah’a sığınmak ve sabırlı olmak, düşma-

nı hor ve hakir görmemek, meclislerde boş konuşmamak.

Mecliste arif ol kelamı dinle

El iki söylerse sen birin söyle,

---