İlqar hüseynov nigar əFƏNDİyeva

İ. Hüseynov, N. Əfəndiyeva
. QƏDİM DÜNYA MƏDƏNİYYƏTİ. 
 
211
Roma Aralıq dənizi sahillərində olan ən böyük şəhər idi. Eramızın ilk əsrində burada bir milyon əhali 
yaşayırdı. Şəhər Tibr çayının hər iki sahilində yerləşirdi. Buraya dağ bulaqlarından 11 kəmərlə öz axarı ilə su 
gətirilirdi. Sezardan başlayaraq Roma forumu ətrafında abidələr ucaldılır, məbəd və saraylar tikilirdi. Roma 
imperatorlarının heykəlləri qoyulurdu. Trayan Dunay qələbələrinin  şərəfinə Forumda 40 m hündürlüyündə 
sütun ucaltmış, onun üstündə özünün heykəlini qoydurmuşdu. 
Romada zəfər tağları geniş yayılmışdı. Triumf mərasimlərində imperatorlar bu tağların altından 
keçirdilər. Əvvəllər adi bazar olmuş Forum paytaxtın ən gözəl yerinə çevrilmişdi. Onun yaxınlığında Palatin 
təpəsi yerləşirdi. Burada imperatorların gözəl sarayları yerləşirdi.  İmperator saraylarının yaxınlığında 
quldarların evləri yerləşirdi. Onların evlərinin divarları freskalarla bəzədilir, döşəmələri mozaika ilə 
örtülürdü. Otaqlara bəzəkli mebellər, həyətdə, bağlarda gözəl heykəllər qoyulurdu. Varlı romalılara xidmət 
edən qullar içərisində savadlı həkimlər, müəllimlər, musiqiçilər, rəssamlar var idi. Varlıların alaqapısında it 
əvəzinə zəncirlənmiş qul otururdu. 
Romada zəngin həyat tərzi keçirənlərlə yanaşı, yoxsul, ehtiyac içində yaşayan on minlərlə dilənçi var 
idi. Onların narazılığının qarşısını almaq üçün onlara imperatorun adından çörək və pul paylayırdılar. 
Romada 200 min adam pulsuz çörək alırdı. İmperatorun əmri ilə termlər (hamamlar) tikilmişdi. Yoxsul azad 
adamlar buradan pulsuz istifadə edirdilər. Burada kitabxana, istirahət otaqları var idi. Onlara pulsuz 
tamaşalar göstərilirdi. “Çörək və tamaşa” xalqın narazılığının qarşısını almaq üçün verilirdi. Həm quldarlar, 
həm də yoxsul azad adamlar zəhmət çəkməyi qulların işi hesab edir, özləri işləmək istəmirdilər.  
Romada ilk teatrı yunan teatrı nümunəsində Pompey tikdirmişdi. Həm quldarlar, həm də yoxsul azad 
adamlar ən çox qladiator döyüşlərini və döyüş arabalarının qaçış yarışlarını xoşlayırdılar. I əsrdə Romada 50 
min tamaşaçı tutan Kolizey tikilmişdi. Amfiteatr Roma ixtirasıdır. O, tribunalarla əhatə olunmuş ellips 
formalı meydandan ibarətdir. Burada qanlı qladiator döyüşləri keçirilir, yırtıcı heyvanların boğuşması 
nümayiş etdirilirdi. 
Romada bir neçə amfiteatr var idi, lakin 64-cü ildə baş vermiş yanğından sonra yeni qurğuya ehtiyac 
duyulurdu. 69-cu ildə Roma imperatoru Vespasian yeni amfiteatrın tikilməsinə qərar verdi. 
Yeni amfiteatr əvvəlcə Flavi amfiteatrı adlanırdı. VII əsrdən başlayaraq onu Kolizey adlandırırdılar.  
Kolizeyin perimetri 500 m, hündürlüyü 48.5 m-dir. Kolizey əhəngdaşı, tuf və kərpicdən tikilib.  
80-cı ildə onun təntənəli açılışında Vespasianın varisi Tut iştirak edirdi. Bu mərasimdə romalılar üçün 
5000 yırtıcı heyvanın boğuşması tamaşasını nümayiş etdirilmişdi. Lakin tikinti hələ başa çatmamışdı. 
Amfiteatrın ən yüksək tribunası imperator Domisian dövründə tikilib başa çatdı. 
Tikili çoxmərtəbəli tribunalar sistemindən ibarətdir. Mürəkkəb pilləkənlər sistemi tribunalara gediş-
gəlişi asanlaşdırırdı. Tribunalar eyni zamanda 50000 tamaşaçı  qəbul edə bilirdi. Vəhşi heyvanlar yeraltı 
keçidlər və qaldırıcı qurğular vasitəsi ilə birbaşa meydana çıxarılırdı. 
Zəngin texniki təchizatına görə Kolizey öz dövrünü xeyli qabaqlamış qurğu hesab olunur. 
Romalılar yunan memarlığından geniş istifadə edirdilər. Roma tikintiləri dövlətin əzəmət və qüdrətini 
nümayiş etdirməli idi. Onlar memarlığa bir sıra yeniliklər gətirdilər. Betonu ixtira etdilər. Beton Tağ  və 
qübbə tikməyə imkan verirdi. Tağ (Arka) qövs şəklində örtüyə deyilir. Tağdan Zəfər tağlarında, körpü, bina, 
su kəməri tikintisində geniş istifadə olunurdu. 
Qübbə qövs şəklində tavana deyilir. Günbəz tərsinə çevrilmiş cam şəklində tavana deyilir. Allahların 
məbədi sayılan və indiyə qədər qalan Panteon günbəzin ən gözəl nümunəsidir. 
Romada heykəltəraşlığın özünəməxsus xüsusiyyəti var idi. Onlar yunanların və  şərqdən gətirdikləri 
heykəllərin surətini çıxarır və yenilərini yaradırdılar. Onlar Olimp allahlarına sitayiş edir, amma onların 
adlarını dəyişirdilər. Məsələn, Zevsi Yupiter, dəniz allahı Poseydonu Neptun, Hefesti Vulkan adlandırırdılar. 
Roma ədəbiyyatı yunan ədəbiyyatı ilə bağlı idi. E ə I əsr və eramızın I əsri Roma poeziyasının “qızıl 
dövrü” adlanırdı.  İmperator Avqust şairləri himayə edirdi. Onun dostu, varlı Mesenat şairlərə qayğı 
göstərirdi. Onun evi şairlərin üzünə açıq idi, onlardan səxavətini əsirgəmirdi. Sonralar “mesenat” sözü varlı 
incəsənət himayəçisi mənasında işləndi. 
Roma şairlərindən biri Vergili (e.ə. 70-19) idi Onun 12 cilddən ibarət olan “Eneida” poeması Troyanın 
müdafiəçisi, ilahə  oğlu, romalıların atası sayılan Eneyin başına gələn hadisələrdən bəhs edir. Eney yanan 
Troya şəhərindən qoça atasını çıxarır, bir müddətdən sonra İtaliyaya-Romaya gəlir və burada məskən salır. 
Eney atasının ruhu ilə görüşmək üçün yeraltı  səltənətə gedir. Atasının ruhu ona xəbər verir ki, onun nəsli 
Romanın  əsasını qoyacaq. Eney özünün gələcək nəslini və onların arasında Romaya dinclik gətirəcək 
Avqustun təntənəsini görür. Vergili poemasında Avqustun və onun dövrünü təsvir etmiş, bunun üçün qədim 
əfsanələrdən məharətlə istifadə etmişdi. 
E.ə. I əsrdə yaşamış Tit Lukresi Kar “Əşyaların təbiəti haqqında” fəlsəfi poemasını  şerlə yazmışdı. 
Görkəmli  şair və alim olan Lukresi bu əsərində insanın və  təbiətin tarixi haqqında o dövrün qabaqcıl 
ideyalarını  əks etdirmişdir. Onun fikrincə, təbiət atomlardan ibarətdir. O, insanların həyatını  və  təbiət 
hadisələri qarşısında onların acizliyini canlı  təsvir etmişdi. O, bu qənaətə  gəlmişdi ki, insanın təbiət 
hadisələri qarşısında acizliyi dinin meydana gəlməsi ilə nəticələnmişdir. Onun dediyinə görə, əkinçilik, od, 

---