Islam qəribli
Məhəmməd Hadi və mətbuat
Yüklə 3,7 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Məhəmməd Hadi və mətbuat
- Olmarızmı həqqi-insaniyyədən biz zövqyab, Yoxsa dünyada nəsibi-millət olmuĢdur əzab Kimsəyə olmur əsərbəxĢa fəğanü dadımız
- Ah, əmniyyətlə olmazmı vətən cənnətmisal, Etmərizmi yari-ümmidi dərağuĢi-vüsal(191, N 3).
- Zibi-ədlü dad ilə pirayədar olsun vətən, Haizi-Ģanü Ģərəf bir xüldzar olsun vətən(154, 147).
- Niyyəti-xalis ilə meydana girsək, Hadiya, Bəxtimiz nəcmi olur zinətfəzayi-etila
- Dəbistan bir qəfəs, Ģagirdlərdir bülbüli-lahut, İslam Qəribli
- GülĢəni-aləmdə bir gül varmı bixar olmasın Hansı bülbüldür cəfayi-xardən zar olmasın
- Hansı peyğəmbər olubdur çəkməsin yüz min əza, Varmı bir Əhməd düçari-təni-əĢrar olmasın
- Hansı aĢiqdir cahanda naili-didari-yar, Varmı bir pərvanə məhvi-Ģöleyi-nar olmasın
Məhəmməd Hadi və mətbuat
157 “Füyuat”da çap etdirdiyi əsərlərdən danışarkən bu əsərə də münasibət bildirdiyimizdən, burada yalnız “Dəbistan”akı mətnlə “Füyuzat”dakı mətn arasındakı fərqləri göstərməklə kifayət- lənəcəyik. Yeri gəlmişkən, həm “Firdovsi-ilhamat”da, həm də sonrakı kitablarda “Dəbistan”dakı mətn əsas götürülmüşdür(377, 79-81; 379, 40-41). Aşağıdakı ilk səkkiz misra “Füyuzat” jurnalınakı mətndə yoxdur:
Bundan başqa, “Dəbistan”dakı 18-ci: “Qönçeyi-elmü ədəblə xüldzar olsun vətən, Zibi-ədlü dad ilə pirayədar olsun vətən” beyti “Füyuzat”da 14-cü beyt olaraq bu redaksiyada getmişdir:
Digər bir fərq isə şeirin sonluğunda özünü göstərir. Belə ki, “Dəbistan”da şeir:
beyti ilə bitdiyi halda, bu beyt “Füyuzat”da yoxdur.
“İrfandır” rədifli “Sevgili şagirdlərimizə ərməğan” şeiri(192, N 4) şagirdləri məktəbə təqrib niyyəti ilə qələmə alınmış, mövzuca və məzmnca M. Hadinin “Dəbistan”da maarif və elmin faydası barədə yazdığı əsərlərlə eyniyyət təşkil edir. “Firdovsi-ilhamat”da “Şagirdanə ərməğan” adı ilə getmiş altı beytlik bu şeir(377, 10) “Dəbistan”dan götürülərək eyni ilə “Seçilmiş əsərləri”nə daxil edilmişdir(379, 42).
İslam Qəribli
158 Dəbistan ləfz, onun mənayi-mənidarı irfandır,- beyti ilə tamamlanan bu şeirdən başa M. Hadinin “Dəbistan”da “Dünya saheyi-qəmdir” adlı, “Olmasın” rədifli on beytlik bir qəzəli də dərc olunmuşdur(193, N 4). “Dəbistan”dan götürülərək mətnində dəyişiklik edilmədən “Firdovsi-ilhamata”(377, 33), oradan da “Seçimiş əsərləri”nə salınan (379, 77) bu ictimai məzmunlu əsəri M. Hadinin bəşər tarixi barədə düşüncələri də adlandırmaq olar.
Mahiyyət, mündəricə və ideyaca tutumlu, həcmcə çox da böyük olmayan bu əsərin bütün beytləri bədii sual əsasında qurulmuşdur. İlk iki beytdə oxuyuruq:
Suallara veriləcək cavablar, təbii ki, aydındır. Gülü tikansız, bülbülü gülün aşiqi olan qızılgülün tikanlarının cəfasından ayrı təsəvvür etmək olmaz. Sualın qoyuluşu başqa mətləblrdən xəbər verir. Olmazdımı gül tikansız yaranaydı, bülbül də məşuquna yetmək üçün əzablara düçar olmayaydı? Açan hər bir çiçəyin solması təbiidir. Barsız xurma ağacı olmadığı kimi, əvəzsiz, nəticəsiz əməlin də olmadığı təbiətin qanunudur. Elə iş görməli, elə yaşamalısan ki, çiçək kimi solub gedəndən sonra da rəhmətlə xatırlanasan və elə əməl sahibi olmalısan ki, əməllərinə görə xəcalət çəkməyib, əksinə, fəxarət hissi keçirəsən.
M. Hadi irsinin tədqiqində danılmaz xidmətləri olan Mir Cəlal çox haqlı olaraq qeyd edir ki: “M. Hadidə fəlsəfəyə, təfəkkürə, ictimai mücadilələrin mənasını axtarmağa, insanları yalnız öz işləri, öz münasibətləri haqqında deyil, həm də ümumən varlıq haqqında düşünməyə çağırmaq, mövcud “sirli” aləmin mübhəm suallarından xilas üçün çarə tapmaq həvəsi, insanın acizliyinə dözməmək arzusu üstündür”(62, 209). İnsanın acizliyinə dözməyən, bəşəriyyətin gələcəyinə böyük ümidlərlə ba- xan M. Hadi bildirir ki, insanlğa, bəşəriyyətə xidməti özlərinə Məhəmməd Hadi və mətbuat
159 şərəf işi hesab edən, şəxsi mənafelərini ictimai amallara qurban verənlər tarixin bütün mərhələlərində məhrumiyyətlərə düçar olublar və şairin fikrncə, bundan qətiyyən narahat olmağa, peşmançılıq hissləri keçirməyə dəyməz. Qardaşları Yusifi elə- belə, məzə xatirinə quyuya atmadılar, Yusif onlardan gözəl, ağıllı, ata yanında və cəmiyyət içərisndə hörmətli olduğu üçün həsəd üzündən bu çirkin əmələ əl atdlar. Bu əməlləri ilə qardaşlarına zülm etdikləri kimi, doğma atalarına da cəfa etdilər. Oğul dərdi çəkməkdən ata kor oldu. Axırda qardaşlar da, Yusif də, Yəqub peyğəmbər də əməllərinə görə Allah-taaladan mükafatlarını aldılar və hər kəs əməlinin meyvəsini daddı.
“Atdılar nari-bəlayə həzrəti-İbrahimi”, niyə, nə üçün? Əqrəbasını bütpərəstlikdən əl çəkməyə, təkallahlığa, düz yola, salamat bir əqidəyə dəvət etdiyi üçün. Allah İbrahimə əməlinin müjdəsini verdi və onu yanar od içində salamat saxladı. Yəhya, Musa, İsa kimi Quranımızda adı çəkilən müqəddəs peyğəmbərlər qövmləri tərəfindən min cürə tənələrlə üzləşdi. Biri şəhid oldu, biri Firon tərəfindən zülm və sitəm gördü, digəri isə çarmıxa çəkildi, lakin heç biri insanlığa xidmətdən geri çəkilmədi.
Varmı bir Əhməd düçari-təni-əĢrar olmasın? - deyən M. Hadinin Məhəmməd peyğəmbəri, sonrakı beytlərdə Sokratı, Bəstamini, Həllac Mənsuru xatırlaması təsadüfi deyil. Adları qeyd olunanların zəmanəsində həqiqəti yaydıqları, doğru danışıb düzgün əməl sahibləri olduğundan hansı məhrumiyyətlərə düçar olmasını kim bilmir ki? Fəqət zülm eləyənlər nəhayətdə Allahın qəzəbinə tuş oldular, zülm olunanlar Tanrının mərhəmətini qazanaraq əbədiyyətə qovuşdular.
Qəzəlin son beytlərində oxuyuruq: Hansı aĢiqdir cahanda naili-didari-yar, Varmı bir pərvanə məhvi-Ģöleyi-nar olmasın? Vermədi Fərhadə çərxi-bivəfa ġirinini, Hadiya, kimdir fəna mülkündə xunbar olmasın?(379, 77). Yüklə 3,7 Mb. Dostları ilə paylaş:
|