Islam qəribli
Yüklə 3,7 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İslam Qəribli
- Məhəmməd Hadi və mətbuat
- Bari-girani-zəhmətə yox səbri qulların, Ya Rəbb, nədir bu rütbə təhəmmüldə hikmətin
- Qəti-ümmid etməyərək kuĢiĢ eyləyin, Eylər cibalı qəl hümməti ərbabi-qeyrətin.
- Birlikdə fəth olur sizə babı səadətin. Xabi-nifaq saldı bizi bu səfalətə
- II. 3. “TƏZƏ HƏYATÇILAR”LA BĠR SIRADA. “AH, KĠMSƏSĠZ VƏTƏN!” “
- 1. Ģair kimi; 2. alim-publisist kimi; 3. tərcüməçi kimi
İslam Qəribli
166 Övladını bəslərmi belə madəri-Ģəfqət? Cavab aydındır: Nə vətən övladının bu halına dözməli, nə də övlad vətənin bu kökə qüşməsinə pazı olmamalıdır. Bəs nə etməli? Ayağa qalxıb əl-ələ verməli, vətənin və millətin hürriyyətini qazanmalı! M. Hadi lirikasının parlaq incilərindən biri olan “Dad istibdaddan!” şeiri istibdadın qılıncının qabağı da, dalı da kəsdiyi bir dövrdə Əsədulla Axundovun redaktorluğu ilə çıxan və Məmməd Əmin Rəsulzadənin də iştirak etdiyi “Yoldaş” qəzetində dərc olunmuşdur(197, N 1). Yeri gəlmişkən, əlimizdə M. Ə. Rəsulzadənin cəmi bir nömrəsi işıq üzü görən “Yoldaş” qəzetinin çapında iştirakını təsriqləyən iki
məlumat var.
Məlumatlardan biri
M. Məmmədzadəyə məxsusdur. O, məlum əsərində “Təkamül” qəzetinin mühərrirləri barədə yazır: “Təkamül”də iştirak edənlər: Məhəmməd Əmin Rəsulzadə, Soltan Məcid Əfəndizadə, Məhəmməd Əli Rəsulzadə, Əsədulla Axundov, Məhəmməd Sadıq Axundov və qeyriləri”(393, 51-52). Bu cümlədən sonra aşağıdakı məlumatları oxuyuruq: “Təkamül” hökumət tərəfindən həmin ildə qapanmış (1907-ci il – İ. Q.), yerinə “Yoldaş” qəzetəsi çıxmışdır. Bu qəzetə həmin mühərrirlər tərəfindən Əsədulla Axundovun müdiri-məsulluğu ilə çıxmışdır. Fəqət bir nömrədən artıq davam etməmişdir”(393, 52). İkinci bir mənbədə oxuyuruq: “... Rəsulzadə 1905-1908-ci illər arasında şəxsən Bakıda “Təkamül” və “Yoldaş” adlı qəzetləri yayımlayaraq çalışma həyatına ayrı bir yön və hız vermişdir”( 425, 20). Məqsəddən uzaqlaşmamaq üçün şərhə ehtiyac görmürük. Şeir qəzetdə “Camaata ithaf” adı ilə çap olunmuş və müəllif “Firdovsi-ilhamat” kitabını nəşrə hazırlayarkən əsərin mətnində bir sıra redaktə işləri apararaq şeiri “Dad istibdaddan!” adı ilə kitaba salmış(377, 86-87), əsər sonrakı kitablarda da “Firdovsi- ilhamat”dakı mətn əsasında verilmişdir(379, 65-66; 381, 72-73). On altı beytlik qəsidə formalı bu şeir əvvəlindən sonunadək ictimai-siyasi motivlər əsasında yazılmışdır. Məhəmməd Hadi və mətbuat
167 Qaldıq əlində bir sürü ərbabi-vəhĢətin, Olduq əsiri pənceyi-qəhrü müsibətin, - beyti ilə başlanan ittihamedici əsərin sonrakı beytlərində müəllif rəngləri bir qədər də tündləşdirir. Bildirir ki, hər səmtdən vətənə yandırıcı bəla oxları atılmaqdadır, lakin bu qan tökən fəlakət oxlarının qarşısını alan tapılmır. Vətən cavabı müşkül suallara meydan olsa da, bürokratik üsuli-idarə sistemində ədalət olmadığından nə sual vermək, nə də verilsə belə, sorğulara cavab almaq mümkün deyil. Hər yerdə sitəm hökmünü icra edir, zülmün qarşısını almağa borclu olanlar isə “Hər kəs nə bilsə etsin, əvət... kimsə dinməsin” məramı ilə fəaliyyət göstərir, vətəndaşlar zəlil, ölkə xaraba qalsa belə onların tükləri belə tərpənmir.
“Nazəndə şəhərlər” zülm odu ilə yanmış, camaatın ah- naləsi cahanları yandırmaqdadır. İstibdad pəncəsi altında əzilən, varından-yoxundan olan insanların bir-birilərinə arxa, həyan olmadığını görən M. Hadi Allaha üz tutur, bəşəriyyətin xilasına ondan kömək istəyir və soruşur:
M. Hadini düşündürən digər bir məsələ ondan ibarətdir ki, öz şəxsi mənafeyini düşünən “Beş-on ləim (alçaq, xəsis) naili dəryayi-nemətin” olduğu halda “Minlərcə binəva quru yerlərdə can verir”. Şairin qənaətinə görə nə qədər ki, insanlar hüquqca bərabər deyil, özbaşınalığa şərait yaradan qaydalar ləğv edilməyib, cəmiyyətdə bütün təbəqələrin mənafeyinə uyğun gələn işlək qanunlar hazırlanmayıb, ölkədə hərki-hərkilik baş alıb gedəcək, vətəndaşların əhvalı indikindən daha betər olacaq.
Qəmdən azad olub səadəti qazanmaq, millətin balalarının məsud yaşayışını təmin etmək üçün nə edilməlidir? Nə etmək lazım olduğunu şair vətəndaşlara müraciətində belə bəyan edir:
İslam Qəribli
168 Həmdəsti ittifaq olunuz, ey rəfiqlər, Birlikdə fəth olur sizə babı səadətin. Xabi-nifaq saldı bizi bu səfalətə, Məhkum qıldı cümləmizi qeydi-möhnətə(379, 66).
Bir sıra başqa əsərlərində olduğu kimi, bu şeirdə də şairin gəldiyi qənaət bundan ibarətdir ki, insanlar öz müqəddəratlarını təmin etmək üçün kimsədən imdad diləməməli, əl-ələ verərək birləşməli, zülmün kökünü qazmalı və zalımın sarayını başına uçurtmalıdırlar. Azadlığın yolu ittifaqdan, məqsədyonlü fəaliyyətdən, əzm və fədakarlıqdan başlanır. Aqillər demişkən: “Birlik haradadır dirilik də oradadır”.
Nəzərdən keçirdiyimiz əsərlər bir daha sübut edir ki, millətinə, vətəninə xidməti bütün vəzifələrdən üstün tutan M. Hadi mətbuatın verdiyi imkanlardan maksimum istifadfə edərək qələmi ilə irticaya qarşı döyüşənlərin ön cərgəsində olmuş, bacardığı qədər millətin maariflənməsinə, tərəqqisinə və azadlığı uğrunda apardığı mübarizəsinə yardım etmişdir.
II. 3. “TƏZƏ HƏYATÇILAR”LA BĠR SIRADA. “AH, KĠMSƏSĠZ VƏTƏN!” “Füyuzat” jurnalı bağlanandan sonra bir müddət “İrşad” qəzetində korrektor vəzifəsində çalışan Məhəmməd Hadi 1907- ci il aprel ayının 1-də Bakıda H. Z. Tağıyevin maddi yardımı və Haşım bəy Vəzirovun redaktorluğu ilə fəaliyyətə başlayan gündəlik “Təzə həyat” qəzetində çalışmaqla yanaşı, əsərlərini də ən çox bu qəzetdə çap etdirməyə başladı. Qəzetdəki ilk yazısı 17 dekabr 1907-ci ildə işıq üzü ğörən mütəfəkkir “Həyat” və “Füyuzat”da olduğu kimi, “Təzə hayat”ın səhifələrində üç istiqamətdə fəaliyyət göstərirdi: 1. Ģair kimi; 2. alim-publisist
Akademik B. Nəbiyevn sözləri ilə desək, “XX əsrin əvvəllərindən öz yaradıcılığı ilə Azərbaycan poeziyasının Yüklə 3,7 Mb. Dostları ilə paylaş:
|