Islam qəribli
Yüklə 3,7 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İslam Qəribli
- II. 2. SATĠRAYA MEYĠL. CƏMĠYYƏTƏ ġƏXSĠYYƏT VƏ SÖZ AZADLIĞI LAZIMDIR
- Məhəmməd Hadi və mətbuat
- Bizlərdə sönüb atəĢi-hissi-bəĢəriyyət, Gündən-günə millət eləyir maziyə ricət.
- Nisvan sözün at guĢeyi-nisyanə, a Molla, Bu iĢləri ver bir para nadanə, a Molla.
- Qul omaq olubdur bizə pirayəvü zinət, Biz istəmiriz ədlü müsavatü üxüvvət
- Hürriyyəti sil lövheyi-fikrətdən, a Molla, Bunlara danıĢ vadiyi-zülmətdən, a Molla(379, 58).
İslam Qəribli
160
Anlaşıldığı kimi, bu qəzəl başdan-başa insanı yaxşı əməllər sahibi olmağa çağırış niyyəti ilə yazılmışdır. Şairə görə insan həmcinslərindən nə qədər pisliklər, yamanlıqlar görsə də, bəxti, taleyi ona yar olmasa da, ümidsizliyə qapılmamalı, yaxşı əməlindən əl çəkməməli, insanlığa xidmət vəzifəsini bir an belə unutmamalıdır.
Deyilənlərdən belə bir nəticə hasil olur ki, “Dəbistan” jurnalında M. Hadi, əsasən dərginin məramına uyğun əsərlər çap etdirmiş, məktəb, maarif və mədəniyyətin cəmiyyətin həyatında oynadığı rol barədə mülahizələrini bəyan etmişdir. O da qeyd olunmalıdır ki, bu əsərlərin dili də “Həyat” və “Füyuzat”dakı şeirlərin dilindən sadə və anlaşıqlıdır.
II. 2. SATĠRAYA MEYĠL. CƏMĠYYƏTƏ ġƏXSĠYYƏT VƏ SÖZ AZADLIĞI LAZIMDIR Məhəmməd Hadinin “İrşad” qəzeti səhifələrində iki şeiri çap olunmuşdur. Şeirlərin biri “Molla Nəsrəddinə” adlı “A Molla” rədifli müsəddəs(194, N 106), digəri isə “Nəyimiz var?” adlı beytlər şəklində qurulmuş “Vardır” rədifli şeirdir(195, N 114). 1908-ci ildə Bakıda, “Kaspi” mətbəsində çap olunan “Firdovsi- ilhamat” kitabına düşməyən bu şeirlər qəzetdən götürülərək sonrakı kitablara salınmışdır(379, 57-58, 74). “Füyuzat” məcmuəsi bağlanandan sonra bir müddət Əhməd bəy Ağayevin redaktoru olduğu “İrşad” qəzetində çalışan – korrektorluq edən M. Hadinin qəzetin səhifələrində bu iki əsərdən əlavə nə şeirinə, nə də məqaləsinə rast gəlmədik. Doqquz bəndlik “Molla Nəsrəddinə” şeiri M. Hadi üslubuna o qədər də yaxın olmayan satirik üslubdadır və tədqiqatlardan birində yazıldığı kimi bəndlərin bəziləri, xüsusilə “Nisviyyəti insanlığa şayanmı sanırsan?” misrası ilə başlanan səkkizinci bənd vəzn və üslubca M. Ə. Sabirin bir az əvvəl (26 may 1907) “Molla Nəsrəddin” jurnalında çap etdirmiş Məhəmməd Hadi və mətbuat
161 olduğu məşhur “Fəhlə, özünü sən də bir insamı sanırsan?” satirasının təsiri ilə yazılmışdır”(379, 436).
Bütün bəndləri Molla Nəsrəddinə (“Molla Nəsrəddin” jurnalına və onu redaktoru Mirzə Cəlilə - İ. Q.) xitabən “A Molla” rədifi ilə tamamlanan şeirin ilk bəndində böyük türkçü və millətçi olan şair millətinin müasir halının onun öz əməllərinin bəhrəsi olduğunu elan edir və bildirir ki, millətdə qulluq, nökərçilik, məhkumluq, tənbəllik psixologiyası formalaşdığından bizdə hürriyyətə məhəbbət əvəzunə böyük nifrət var. Dünya, aləm bir şahmat taxtası, biz isə mat vəziyyətində olan şah kimiyik. Doğru yolu azmış, qaranıq, zülmət aşiqi olan şəbpərələrə -yarasalara bənzəyirik. Elə bir hala gəlmişik ki, mədəniyyət mələyi belə bizə çirkin görünür. Cəmiyyətin qəbul etmədiyi gizlin görülməli olan işləri aşkar şəkildə görür və hətta qəbahətimizlə fəxr də edirik. Başqa millətlər elmin, maarif və sənətin sayəsində inkişaf edib gələcəklərini bugünkü halarından daha xoşbəxt, daha məsud etmyə çalışdqları halda: Bizlərdə sönüb atəĢi-hissi-bəĢəriyyət, Gündən-günə millət eləyir maziyə ricət.
Bəs bunlara səbəb olan nədir? Səbəb ədalətsiz qanunlarla idarə olunan cəmiyətdir. Bir gülşəndə ki, səltənət tacında qarğalar oturub bülbüllərə rəhbərlik edir, orada yamanlıqdan savayı bir şey gözləmək əbəsdir. “Zağan” – qarğaların bizə rəhbər olması
İslam Qəribli
162 ucbatındandır ki, əlimizdən gəlsə, bəşəriyyətin yaddaşından hürriyyət kəlməsini silər, “düşməni-xurşidi-ziya” olduğumzdan nurlu səhərlərin üstündən xətt çəkərik. Dırnaqarası üləmalarımız ( M. Hadi belələrini bir neçə əsərində “əmmaməli jandarma” adlandırıb – İ. Q.) bizi elə tərbiyə ediblər ki, qadına bir kölə kimi baxmış, “Nisvan nədir, həqqi-müsavat nədir?” şüarı dilimizdə əzbər olmuşdur. Sən isə, a Molla qadınlara azadlıq tələb edir, onları insan cərgəsində hesab edirsən. Bəs sən bilmirsən ki, insanla heyvanı bərabər tutmaq olmaz? Yəni biz o dərəcədə geri qalmış, o mərtəbədə nadanıq ki, qadının cəmiyyətdəki yerinin nədən ibarət olduğunu bilmirik? Ona görə də bizə ağıl öyrətmə, bizi yoldan çıxarmağa çalışma və:
Bu iĢləri ver bir para nadanə, a Molla.
Bizə başqa şeylərən danış. Elə şeylərdən ki, onlar halımıza uyğundur və onları eşidəndə gözlərimiz yaşarıncaya qədr qəh-qəh çəkib gülə bilək və bu günümüzün qeydinə qalmadığımız kimi, gələcəyimiz barədə də düşünməyi unudaq. Yoxsa hürriyyət, mədəniyyət, elm, təhsil, qadın azadlığı və nə bilim daha nə kimi məsələlərlə başımızı qarışdırma. Çünki:
Biz istəmiriz ədlü müsavatü üxüvvət, Millətlə bərabər doğub əfkari-əsarət, Əhrarlığa eyləmədik kəsbi-ləyaqət, Hürriyyəti sil lövheyi-fikrətdən, a Molla, Bunlara danıĢ vadiyi-zülmətdən, a Molla(379, 58).
“Nəyimiz var?” adlı çeirinə “Vardır” rədifini seçən M. Hadinin bu əsəri də ruhu etibarı ilə “Molla Nəsrəddinə” şeiri ilə yaxından səsləşir. “A Molla” rədifli əsərdə müraciət obyekti Molla Nəsrəddin idisə və millətin uğradığı, düçar olduğu bəlalər ona xitabən bəyan edilirdisə, bu əsərində şair birbaşa özü millətin mənəviyyatına və maddiyyatına mənfi təsiri olan məsələləri şərh edir. Millətinin istedadlı, irfanpərəst bir millət olduğunu Yüklə 3,7 Mb. Dostları ilə paylaş:
|