Islam qəribli
Yüklə 3,7 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Əsbabi-cəhl cümlə səadətqərindir, Ərbabi-mərifət hamı sərbərzəmindir(216, N 162).
- Məhəmməd Hadi və mətbuat
- Yüz illik ölmüĢü bir lütfün eyləyər ehya, Desəm qələtmi ki, Ġsa nəfəsnisar gəlir.
- Bizdən kəsərək rabiteyi-mehrü vəfanı, Qoydun, gözəlim, gözləri həsrətkeĢi-didar.
- İslam Qəribli
- Satdın, mələkim! Səhvini kəndin də qıl iqrar(219, N 173).
- Ġnsan ona derlər ola bir məsləkə salik, Denilsə səzadır buna ən Ģanlı fədakar.
- Hürriyyətə, ülviyyətə, qüdsiyyətə, millət! Amali-səadətlə olaq biz dəxi təyyar(219, N 174).
İslam Qəribli
184 yox, bütün Azərbaycanın acınacaqlı vəziyyəti təsvir olunan...., vətənpərvərlər dilindən deyilən bir mahnı”(403, 237) kimi təqdir olunan bu əsərdə vətənə: “Hər bir evin laneyi-şivənfəzaydır”,- deyə xitab edən şair gündən-günə halı pərişan olan vətənin bu hala düşməsində hamı ilə bərabər özünü də günahkar sayır və təəssüfə qeyd edir ki, halına yanıb “fatihəxan” olsam da, dərdinə əlac edə bilmirəm. Bəs görəsən səbəb nədir ki, “cənnəti-maarifi viran olan vətən”in dərdinə əlac etmək müşkülə çevrilib? Səbəb cəhalət və elmsizlikdir ki, bunun sayəsində:
Ərbabi-mərifət hamı sərbərzəmindir(216, N 162).
Məlum bir həqiqəti xatırlamağa ehtiyac duyuruq ki, XX əsr Azrbaycan yazıçıları içərisində əsrin əvvəllərində baş vermiş İran və Türkiyə inqilablarına rəğbətlə yanaşan və bu mövzularda silsilə əsərlər yazan cənətkarlarının ön sıralarında gedənlərdən biri M. Hadi olmuşdur. “Təzə həyat” qəzetinin iki nömrəsində dərc olunan “Edəlim, çal!” rədifli “Ey mütribeyi-dövri-təməddün” adlı on bəndlik müsəddəs də bu silsiləyə daxil olan əsərlərdən biridir(217, N 166, 169). Mətnində dəyişiklik edilmədən kitablarına da düşən(377, 159-161; 379, 96-97) bu şeir daha çox inqilabi məzmunu və hürriyyətə çağırış mötivəri ilə seçilir. Mədəniyyət əsrinin musiqiçisindən hürriyyət, azadlıq nəğmələri çalmağı xahiş edən şair Türkiyədə baş verən 1908-ci il inqilabından vəcdə gələrək hürriyyəti bir obraz kimi alaraq onu gah “Ey aləmi məftun qılan dilbəri-vicdan”, gah “Ey şiveyi- rəqqasə və nuri-həqiqət”, gah da “şahrahi-həyatın rəhbəri” kimi vəsf edir. Şair bildirir ki, hər bir tərəqqi və təkamül azadlığa bağlıdır və bütün mədəniyyətlər hürriyyətin meyvəsidir. Əgər millətin hürriyyəti bərqərar olacaqsa, təkcə hazırkı vətəndaşların bəxti üzünə gülməyəcək və azadlıq uğrunda çarpışıb o günü görmədən əbədiyyətə qovuşanların da ruhları sevinəcəkdir.
M. Hadinn Türkiyə inqilabından təsirlənərək yazdığı başqa bir şeir “Türkiyə Qanuni-əsasinə dair əməl təranələri” şeiridir(218, N 171). Qəzetdə “Əbdülsəlimzadə M. Hadi” imzası ilə dərc Məhəmməd Hadi və mətbuat
185 olunan “Gəlir” rədifli on yeddi beytlik bu şeir nə şairin sağlığında, nə də ölümündən sonra çıxan kitablarının heç birinə düşməmşdir. Türkiyədə qəbul olunmuş yeni Konstitusiyanın Türkiyə əhalisınə faydalar verəcəyinə möhkəm inanan, onu gülşəndə nəğmələr oxuyan bülbüllərin nəğməsi, “huriyi-nazəndə”, ölü canlara can, ruh verən İsa nəfəsi və s. bu kimi epitetlərlə vəsf edən şair bildirir ki, “Cahani-bəladən canə yetişən bəşər övladı” - Türkiyə əhalisi, nəhayət bu qanunun verdiyi imtiyazlar sayəsində öz haqlarını tanıyacaq, bəşər övladı olaraq insan kimi yaşamağın nə olduğunu öz həyatlarında hiss edəcəklər.
“Nə latənahi cahandır cahani-hürriyyət”,- deyə azadlıq barədə düşüncələrini əsərlərində təkrar-təkrar bəyan edən şair azadlığa xitabən yazır:
Yüz illik ölmüĢü bir lütfün eyləyər ehya, Desəm qələtmi ki, Ġsa nəfəsnisar gəlir. ..Bu rütbə ağlamıĢam kim riyazi-hicranda, O əĢklər çiçək açmıĢ, bahari-yar gəlir(218, N 171).
İlk baxışda məhəbbət motivli, bir qədər də məşuqədən şikayət təsiri bağışlayan “Şikvayi-aşiqanə, yaxud əlhani-pərişan” şeiri(219, N 173,174) M. Hadinin fəlsəfi lirikasının dəyərli nümunələrindəndir. Mətnində dəyişiklik edilmədən kitablarına düşmüş(377, 162-165; 379, 98-100) iki hissəlik bu əsərin (“Seçilmiş əsərlər”də şeir birinci və ikinci hissələrinin hər biri on bir, üçüncü hissəsi isə on altı beyt olmaqla üç hissə şəklində verilmişdir - İ. Q.) birinci – on bir beytlik bölümü sevgilidıən, onun vəfasızlığından giley-güzar, ikinci – iyirmi yeddi beytlik bölümü isə mütəfəkkirin insan və cəmiyyətdə onun yeri barədə düşüncələridir.
“Ey atəşi-eşqi məni hər dəmdə yaxan yar” misrası ilə başlanan əsərin ilk bölümündən bəzi beytlərə diqqət edək:
Bizdən kəsərək rabiteyi-mehrü vəfanı, Qoydun, gözəlim, gözləri həsrətkeĢi-didar. Məhbubi-qülub oldumu ən sevmədiyinlər? Ən sevdiyini nifrətə kim qıldı səzavar? İslam Qəribli
186 ...Biganələri məhrəmi-razi-hərəm etdin, ġimdi sənə biganə gəlir məhrəmi-əsrar. Mən bilməz idim dürri-məhəbbət satılarmıĢ, Satdın, mələkim! Səhvini kəndin də qıl iqrar(219, N 173).
Göründüyü kimi, klassik məhəbbət şeiri, gözəl qəzəl nümunəsidir və misraların təhlilinə ehtiyac görmürük. İkinci hissədə, yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, mənzərə büsbütün başqalaşır. Burada söhbət əsarət, hürriyyət, məslək, maarif və mədəniyyət, əsarətdən qurtarmaq və s. məsələlər barəsindədir.
M. Hadiyə görə əsarət altında yaşamağa alışan şəxslərin nəzərində “zümreyi-əhrar” alçaq, xar və zəlil görünür. O, bildirir ki, gündə bir dona girən, öz zatını həqarətlə ayaqlar altına atan adam hörmət sahibi ola bilməz və mənfur xilqətə malik olanların insan sayılmağa haqqı yoxdur. Çünki:
Ġnsan ona derlər ola bir məsləkə salik, Denilsə səzadır buna ən Ģanlı fədakar. Öz məsləkini həqq bilən ərbabi-fəzail, OlmuĢ da nasıl aləmə gör naĢiri-ənvar(219, N 174).
Şair bildirir ki, zülmətlə nur bir yerdə ola bilməz və zülmətdən cəhalət, nurdan ədalət törəyər. Cəhalət əhli ilə heyvanın (Hadidə bəhayim- İ.Q.) fərqi o qədər də seçilməz və “İnsan ona derlər ola irfanə həvəskar”. Cəhalət əhlinə: “ Diqqətlə dinləsəniz, qiyamət günü yaxınlaşmaqda və İsrafil surunu çalmaqdadrr. Cəhalət qəbrində yatmağınız yetər, oyanın!”, - deyə xitab edən ədib onlara xatırladır ki: “Əshabi-zilalə denilir: “İdxülü finnar” (Tərcüməsi: Cəhənnəm atəşində yanacaq, od içərisinə girəcəksiniz- İ. Q.). “Cahilin yeri cəhənnəm, aqiln yeri behiştdir”, - fikrini irəli sürən müəllif şeirin sonunda yazır:
ġayisteyi-niran oluyor hizbi-siyəhkar. Ərbabi-təməddün edir ehrazi-məratib, Əsfəllərə layiq görülür vəhĢiyi-xunxar. Hürriyyətə, ülviyyətə, qüdsiyyətə, millət! Amali-səadətlə olaq biz dəxi təyyar(219, N 174). Yüklə 3,7 Mb. Dostları ilə paylaş:
|