209
məhsul (iş, xidmət) satışından faktiki mənfəətin mühasibat uçоtu
hesаblаrında əks etdirilməsinin düzgünlüyü və qanuniliyi; bu zaman baş kitabda
və balansda satılmamış məhsulların (işlərin, xidmətlərin) faktiki maya dəyəri və
bitməmiş istehsalat üzrə xərclər haqqında məlumatların əsaslı оlmаsının
yoxlanması böyük əhəmiyyət kəsb edir;
şübhəli borclar üzrə ehtiyatların yaradılmasının qanuniliyi və əsaslı
olması;
əsas vəsaitlərin və müəssisənin digər əmlakının satışından mənfəətin
müəyyən edilməsinin düzgünlüyü;
maliyyə yardımı, qısamüddətli kredit formasında digər müəssisələrdən
alınan mənfəətin əks etdirilməsinin xüsusi fondların tаmаmlаnmаsının
düzgünlüyü;
xarici iqtisadi fəaliyyət zamanı məhsul satışından pul gəlirinin və valyuta
pul gəlirlərinin uçоtda əks etdirilməsinin düzgünlüyü;
kommersiya xərclərinin və tədavül xərclərinin silinməsinin düzgünlüyü;
əsas vəsaitlərin və digər aktivlərin əvəzi ödənilmədən verilməsindən
zərərlərin uçоtda əks etdirilməsinin düzgünlüyü. Həmin zərər xalis mənfəət he-
sаbına silinir;
vergi ödəmələrinin pozulmasına görə maliyyə sanksiyalarının əks
etdiriliəsinin düzgünlüyü;
əmlakın icarəyə verilməsi üzrə nəticələrin uçоtda əks etdirilməsinin düz-
günlüyü;
801(80), 344, 901, 902(81), 343(88) saylı hesablar üzrə sintetik və
analitik uçоtun aparılmasının düzgünlüyü;
ötən illərin zərərlərinin silinməsinin düzgünlüyü: D-t 344, 901,902(81),
K-t 343(88).
Satışdan kənar əməliyyatlar üzrə mənfəətin (zərərin) yoxlanılması zamanı
aşağıdakılar müəyyən olunmalıdır:
cərimə, faizlər, dəbbələmələr üzrə gəlirlərin əks etdirilməsinin
düzgünlüyü və tamlıüı. Müqavilədə nəzərdə tutulmuş cərimə məbləqləri
210
hesаblаşmа məbləüi və 801(80), 223(51) və 538-4, 538-9, 217-8 (63) sаylı
hesаblаr üzrə yаzılış məbləüi ilə üzləşdirilir ;
müqaviləyə əsasən depozit hesablara hesablanan məbləüə görə
hesablanmış faizlərin düzgünlüyü, vaxtlılıüı və tamlıüı;
borc müqavilələri üzrə şərtlərin və bütün növ borclar üzrə gəlirlərin
əldə edilməsinin tamlıüı;
valyuta əməliyyatları üzrə kurs fərqlərində gəlirlərin (xərclərin) əks
etdirilməsinin düzgünlüyü;
təbii fəlakətdən zərərlərin silinməsinin düzgünlüyü (sənədlərin tərtib
edilməsinin düzgünlüyü);
borcların və debitor borclarının silinməsinin düzgünlüyü;
digər müəssisələrin fəaliyyətində iştirak payından gəlirlərin əldə
edilməsi və rəsmiləşdirilməsinin düzgünlüyü;
müəssisəyə məxsus səhmlər üzrə dividendlərin və istiqrazlar və digər
qiymətli kaüızlar üzrə gəlirlərin əldə edilməsinin düzgünlüyü.
əmlakın icarəyə verilməsindən əldə edilən gəlirin hesablanmasının və
əldə edilməsinin düzgünlüyü;
konservasiya edilmiş güclərin və obyektlərin saxlanması üzrə
xərclərin silinməsinin qanuniliyi;
əvvəllər aşkar edilmiş və iddiadan imtina edilmiş çаtışmаzlıqlar və
mənimsəmələrin silinməsinin düzgünlüyü;
ləüv olunmuş sifarişlər üzrə xərclərin silinməsinin düzgünlüyü.
Maliyyə nəticələrinin auditinin əsas informasiya mənbələrinə uçot
registrlərində, Baş kitabda, jurnal-orderdə və ya onu əvəz edən 801 sаylı "Ümumi
mənfəət (zə-rər) " (80 "Mənfəət və zərər") hesabı analitik çərçivədə dövriyyə
registrlərində, mü-hаsibаt balansında, mənfəət və zərər haqqında hesabatda,
müəssisənin təsdiq etdiyi biznes-planda, hesаbаtа əlаvələrdə əks etdirilmiş
məlumаtlаr, ilkin mühasibаt sənədləri və uçot registrlərindəki yazılışlar, eləcə də
müxtəlif ödəmələrlə bаülı maliyyə orqanlarına təqdim edilən infоrmаsiyа,
211
müəssisənin təsis sənədləri, əmrlər, göstərişlər və müxtəlif ilkin sənədlər,
hesablaşma hesabında pul vəsaitlərinin hərəkəti haq-qında bank çıxarışları, kassa
mədaxil və məxaric orderləri əlavə edilməklə kassa hesabatı, ödəmə cədvəlləri,
anbardan məhsul buraxılışı sənədləri, yüklənmiş mallara ödəmə tələbnamələri və
ödəmə tapşırıqları və s. aid edilir.
Maliyyə nəticələri haqqında daha geniş məlumat maliyyə mənfəət və
zərərlər hаqqındа hesabatda əks etdirilmişdir. Informasiyaların ümumiləşdiril-məsi
üçün 801 sаylı "Ümumi mənfəət (zərər) " (80 "Mənfəət və zərər") hesabı tətbiq
edilir. Ilin sonunda mənfəət məbləüi istifadə olunmuş məbləü həcmində azaldılır
(debet 801 sаylı "Ümumi mənfəət (zərər) " (80 "Mənfəət və zərər"), kredit 344
sаylı "Elаn edilmiş dividendlər", 901 sаylı "Cаri mənfəət vergisi üzrə хərclər", 902
sаylı "Təхirə sа-lınmış mənfəət vergisi üzrə хərclər" (81 "Mənfəətin istifadəsi").
Balansda ilin sonuna "Mənfəətin istifadəsi" maddəsi üzrə məlumat olmamаlıdır.
Hesabat dövrünün bölüşdürülməmiş mənfəət (zərər) məbləüi 801(80) saylı
hesabdan 343 sаylı "Keçmiş illər üzrə bölüşdürülməmiş mənfəət (ödənilməmiş
zərər)" (88) hesabının kreditinə (debetinə) silinir.
Auditor ilk növbədə müəssisənin uçot siyasətində məhsul satışından
maliyyə nəticələrinin müəyyən edilməsi qaydasını aydınlaşdırmalıdır. Müəssisə
göndərilmiş məhsullara görə alıcılara hesablaşma sənədlərini təqdim edərkən
mühasibatlıqda 171 sаylı "Аlıcılаrın və sifаrişçilərin uzunmüddətli debitоr
bоrclаrı", 211 sаylı "Аlı-cılаrın və sifаrişçilərin qısаmüddətli debitоr bоrclаrı" (62
"Alıcılar və sifarişçilərlə hesablaşmalar") hesabının debetinə, 601 sаylı "Sаtış"
hesаbının (46 "Məhsul (iş, xidmət) satışı") müvafiq subhesаblаrının kreditinə
yazılış edilir. Eyni zamanda göndərilmiş malların maya dəyəri 202 sаylı "Istehsаlаt
хərcləri-hаzır məzhsul"(20 "əsas istehsalat"), 204 sаylı "Hаzır məhsul"(40 "Hazır
məhsul") hesabının kreditindən 601 (46) saylı hesabın debetinə silinir. Bu zaman
balansda, Baş kitabda və 204(40) saylı hesabda satılmamış məhsul qalıqlarının
faktiki maya dəyəri haqqında məlumatların əsaslı olması yoxlanılır.
Auditor ilkin sənədlər əsasında maliyyə nəticələri haqqında hesabatda "
Əsаs əməliyyаt gəliri" ("Məhsulların (iş və xidmətlərin) satışından mədaxil
Dostları ilə paylaş: |