Kimyoviy texnologiya

nCH
2
O+(n+1)C
6
H
5
OH
→
H[C
6
H
3
(OH)CH
2
]n+C
6
H
4
OH+nH
2
O 
Bunda n 4-8. Reakrsiyaning muvozabat konstantasi katta axamiyatga ega. reaktsiya 
smola hosil bo`lish tomonga boradi. Reaktsiya vaqtida ajralib chiqqan suv 
jarayonning muvozanatiga va tezligiga katta ta`sir ko`rsatmaydi, reaktsiya 
yo`nalishi belgilab beradigan omillar xarorat, jarayonning davomiyligi, 
katalizatorning tabiati va niqdori kiradi. 
Fenol –formaldegid amolalari olinishi – bu gomogen katalitik jarayon 
(boshlang`ich moddalar va katalizator suyuq fazada), lekin jarayon natijasida ikkita 
aralashmaydigan suyuqliklardan iborat C-C geterogen sistema hosil bo`ladi. 
Novolok smolada molekulalar chiziqli tuzilishga ega. 
Fenolni dormaldegidga nisbatan molyar nisbati qanchalik kichik bo`lsa,olingan 
smolaning molekulyar massasi shuncha katta bo`ladi. Polikondensatlanish jarayoni 
davomiyligining ortishi fenolni formaldegid bilan to`liq bog`lanishiga yordam 
beradi, natijada oxirgi maxsulotlarning o`rtacha molekulyar massasi ortib boradi. 

---

65 
Novolok smolasini qattiq suyuqlanmaydigan va erimaydigan xolatga o`tishi 
uchun, uni avval qizdirib turib paraformaldegid yoki geksametilentetramin 
(urotropin) bilan ishlov berish lozim. 
Formaldegid ko`p miqdorda olingan vaqtda (6 mol fenol 7 mol formaldegid) 
ishqoriy katalizatorlar ishtirokida termoreaktiv smolalar, ya`ni rezollar hosil 
bo`ladi. Bunda 1 mol reaktsiyaga kirishgan fenol bilan 1,5 mol formaldegid 
bog`lanishi mumkin. Polikondensatlanish reaktsiyalari natijasida uch o'lchamli 
molekulalar. Lekin fenol va formaldegidning ta'sirlashishi bosqichma-bosqich 
boradi, jarayon bosqichlarida iurli birikmalar hosil bo'ladi. 
Qotish darajasiga qarab rezol smolalarning uchta xolati: rezol,rezitol, rezit mavjud. 
Rezol (bakelit A)-qizdirganda suyuqlanadigan, spirtda yoki atsetonda eriydigan va 
chiziqli tuzilishga ega bo'lgan yuqori molekulyar maxsulotlarning aralashmasidan 
iborat. 
Rezol 90°C gacha qizdirilganda yoki uzuq vaqt saqlangan vaqtda tarmoqlangan 
tuzilishga ega bo'lgan rezitolga o'tadi (bakelit B). U spirtda yoki atsetonda, yaxshi 
bo`kadi va qisman eriydi, qizdirilganda suyuqlanmaydi, yumshaydi, elastik xolatga 
o'tadi, qaynash xarorati 100°Cdan yuqori bo'lgan erituvchilarda to'liq erishi 
mumkin (tsiklogeksan, dioksan, krezol). 
Rezit (bakelit Chenol va formaldegid polikondensatlanishning oxirgi bosqichi.U 
tayyor maxsulotlarni ishlab chiqarish vaqtida amalga oshiriladi (100°Cdan yuqori 
xaroratda) Rezit qizdirilgan vaqida yumshamaydi va erituvchilarda bo'kmaydi. 
Qotish jarayoni chiziqli uzun zanjirlarning ko'ndalang bog'lar bilan bog'lanishidan 
iborat. 

---

66 
Rezollarning molekulyar massasi 400 dan 1000 gacha boradi. 
Fenolformaldegidli 
smolalar 
turli 
ko'rinishda 
ishlatilishi 
mumkin: 
1) 
to'ldiruvchilarsiz-quyma rezitlar; 2) presslanadigan materiallar ko'rinishida 
(kukunsimon yoki tolasimon to'ldiruvchi); 3) qatlamli plastiklar uchun 
bog'lovchilar sifatida; 4) metallar yoki taxtali maxsulotlarni yuzasini qoplash uchun 
elim va laklar ko'rinishida; 5) poroplastlar tayyorlash uchun.
Presslanadigan materiallar katta axaimiyatga ega. Ulardan maxsulotlarni 
shakllash, bu materiallarni xarorat oshganda plastikligini ortishiga asoslangan, 
termoreaktiv plastmassalarni plastikligi vaqt o'tgani sayin pasayib boradi. 
Maxsuloliar presslash vordamida, bosini ostlaa quyisin usunaa, purkash usulida, 
shtamplash va boshqa usullarda olinadi.