MəHƏRRƏm qasimli
Yüklə 2,05 Mb. Pdf görüntüsü
|
~ 166 ~ vaxtlar onun hövsələsini lap daraltmıĢdı...‖ cümləsində aydınlıq gətirilmiĢdir. Amma bütün bunlara baxmayaraq, yenə kiĢi qəlbinin döyüntülərini ifadə edən bir cümlədə – ―əslində o, heç arvadını qınamırdı da‖ – verilən fikirdə ər arvadının ruhi vəziyyə- tindən doğan deyingənliyinin səbəbini övladlarının acından ölmək təlaĢından yarandığını anlayır. Milli həyatımızın etnoqrafik aynası kimi özünü göstərən bu detallara daha bir cümlə ilə belə aydınlıq gətirilir ki, ―Birgə həyatlarının on doqquz ilini çox səmimi, mehriban keçinmiĢ bu cavan ər-arvad, demək olar ki, bir-birlərinə soyuq söz deməmiĢ, həmiĢə necə deyərlər, üzü sulu dolanmıĢ, bir-birlərindən abır- həya saxlamıĢdılar‖. Deməli, on doqquz il bir igidin ömrüdür. Ər- arvadın bu illərdə bir-birləri ilə abır-həyalı dolanması da ailə həyatımızın özəlliklərindən sayılmalıdır. ―Abır harda, çörək orda‖ deyib, həm də ailədə pərdə saxlamağı vacib amil hesab edib babalarımız. Ərin əlində ali təhsil diplomu olmasına baxmayaraq, ailə- uĢağını acından ölməyə qoymamaq üçün evindən-eĢiyindən çıxıb Bakıya üz tutması, fəhləliyi ən saf peĢə hesab edib, zavodların birində kiĢi qüvvəsi ilə – zəhmətə qatlaĢmaqla iĢləməyə getməsi də Azərbaycan kiĢisinin mental duyğularını əks elətdirir. Yuxarıda dediyi kimi, ―bazarda, qapan dibində durmağı‖ özünə- Ģəninə sığıĢdırmayıb, ali təhsilli olduğu halda ağır zəhmət tələb edən kiĢi iĢinə – fəhləliyə baĢlamağı özünə Ģərəf sayır. Bu arada müəllifin iĢlətdiyi ―Müharibə kiĢi iĢlərini də qadınların çiyninə qoymuĢdu‖ cümləsi də bu məsələyə iĢıq salır. Yəni xalqımızın milli adət-ənənəsində zərif məxluq hesab olunan qadın iĢi də qadın adına yaraĢan incə, zərif, daha doğrusu, yüngül, çox zəhmət tələb etməyən iĢ olmalıdır. KiĢi isə xalqımızın təfəkküründə qürur, əzəmət simvolu olduğundan, ağır, fiziki iĢlərin görülməsi də milli düĢüncədə kiĢilərin çiyninə bir Ģərəfli yük kimi düĢür. KiĢi kiĢi iĢi görməlidir, kiĢi zəhmət çəkib ailə yükü çəkməli, arvad-uĢağını dolandırmalıdır. Bu prinsip ailəçilik devizimiz olduğundan povestdə də problem bu Ģəkildə qoyulmuĢdur. Bu gün Avropanın bizə yeni bir tendensiya kimi sırımaq istədiyi gender bərabərliyi prinsipi xalqımızın ailə-məiĢət həyatında, folklorumuzda yetərincə öz həllini tapmıĢdır. ―KiĢinin kiĢi iĢi var, arvadın arvad iĢi‖ bölgüsü ilə hər bir iĢ ağır-yüngüllüyü nəzərə alınmaqla ta binayi-qədimdən xalq təfəkküründə nizamlanmıĢdır. ĠĢlərin yüngülü, zərifi qadınlarımıza, ağırı, ağır fiziki zəhmət tələb edənləri isə güc ifadəçisi olan kiĢilərə həvalə olunmuĢdur. ~ 167 ~ Xüsusən də ev iĢləri qadınlara Ģamil edilmiĢ (hətta buna müvafiq bir ―evdar qadın‖ ifadəsi də formalaĢmıĢdır, heç vaxt ―evdar kiĢi‖ ifadəsi iĢlənməz, iĢlənsə də lağ obyekti kimi, ironik mənada iĢlənər), çöl-bayır iĢləri isə kiĢilərə aid olunmuĢdur. Sevil Nur ―Anam deyərdi ki..‖ kitabında məhz milli-etno- qrafik detalları təsvirə gətirmiĢdir. Əlbəttə, bu elementlər əsərin ruhundan, hadisələrin gediĢatından doğan təbii amillər kimi meydana çıxır, ona görə ki, tarixi hadisələr Azərbaycan regionun- da və Azərbaycan əhalisinin məiĢət həyatı zəminində cərəyan edir. Mühitin insanların həyatında oynadığı rol da bu zaman diqqətdən yayınmır, ziddiyyətli məqamlar da həyatın reallığı olaraq müĢahidə obyektindən kənarda qalmır: ―Əslində çox yaxın qohum olan bu iki adam bir-birinə daban-dabana zidd təbiətə malik idilər, onlar həmyaĢıd olmalarına və uĢaqlıqda bir yerdə aĢıq-aĢıq, çilədi, Ģuppu-Ģuppu, saqqa-saqqa oynamaqlarına bax- mayaraq, gənclik onları baĢqa-baĢqa ruhda tərbiyələndirmiĢ və nəhayət, yetkin kiĢilər olduqda az qala sinfi düĢmənə çevril- miĢdilər‖ (1, 7-8). Göründüyü kimi, uĢaq oyunları adları burada xatırladılır və ictimai mühitin insan həyatındakı təsirli rolu diqqət mərkəzinə çəkilir ki, bu da reallığın inikası kimi düĢünülməlidir. ―Bir gün Sədulla bəy kəndin dalında Çovdara rast gəldi. Oturduğu kəhər atdan endi, qoĢalüləni çiynindən alıb kəhərin boynuna keçirdi: əsl kiĢi odur ki, silahsız bac ala, kiĢi özü silah olmalıdır, – fikrilə Çovdara yaxınlaĢdı‖. Bundan sonra Sədulla bəy Çovdarı elədiyi baĢından böyük qələt üstündə söyüb – yamanlayır: ―Qoduğ oğlu qoduğ, ġahdağ, Eldayaq kimi oğulların anası it Yaqubun oğluna salam versin? – deyib atını mahmızlamıĢdı‖ (1, 8). Bu epizodlarda xalq həyatının təsviri canlandırılır: kəhər atın belində, qoĢalülə tüfəng çiynində olan Sədulla bəy bir türk kiĢisi – azərbaycanlı övladı kimi təqdim olunur və folklorumuzun bir janrı olan el söyüĢü ilə yaĢlı qadına qarĢı hörmətsizlik edəni özünə düĢmən bildiyi üçün haqlı yerə təhqir edib yamanlayır. Burada iki məqama diqqəti yönəltmək gərəkdir: yaĢlı qadın Mərcan keyvəni (keyvəni – yaĢlı, zəif qoca qadın mənasında el arasında iĢlənir, hətta Qarabağda ―keyvəndi‖ formasında da yaĢlı adamların dilində bu söz qalmaqdadır) oğlanlarına ġahdağ, Eldayaq adları veribmiĢ ki, bu da Ģəxs adları kimi xüsusi maraq doğurur və bu cür əzəmətli adları daĢıyan oğullar el yolunda müharibədə qurban getmiĢlər. Deməli, hər Ģeydən öncə, ad özü də Yüklə 2,05 Mb. Dostları ilə paylaş:
|