Microsoft Word 017 esas sayi doc
Yüklə 1,54 Mb. Pdf görüntüsü
|
Filologiya məsələləri, № 7, 2017 279 ibarət idi ki, burada şairə çəkdiyi hər gül rəsminin yanında həmin gülə uyğun şeirlər yazmışdı. Bəzi əsərləri bizim dövrə qədər gəlib çatmasa da, əldə olunan materiallar əsasında onun Füzuli ənənələrini davam etdirən necə böyük bir həssas duyumlu sənətkar olduğunu qeyd edə bilərik. Bir şairə kimi Füzulidən bəhrələnsə də, onun yazdıqlarının əsiri olmamış, lirikasında təkrarçılığa, təqlidə yol verməmişdi. Yazdığı şeirlər hər zaman öz orijinallığı, üslubu ilə seçilmişdi. Əsərdə Fatma xanım Kəminənin onun yaxın rəfiqəsi olduğunu görürük. Həssas duyumlu şairənin yaradıcılığında sevinc və kədər motivləri vəhdət halında olmuşdur. Nə mən olaydım, ilahi, nə də bu aləm olaydı, Nə də bu aləm ara dil müqəyyədi - qəm olaydı... ... Nə ah olaydı, nə əfsus, nə parə - parə könül...(1,485) Şeir parçasından da göründüyü kimi, dövrün ədalətsiz qanunları ilə barışa bilməyən şairənin içindən yalnız təəssübkeşlik hissi keçmişdi. Ümumiyyətlə ədalətsizliyin, haqsızlığın səbəbini tapmağa, mahiyyətini açmağa çalışan şairənin lirikasında ictimai ziddiyyətlərin dərin fəlsəfi məzmunu sezilməkdədir. Maarifin, mədəniyyətin inkişafına yaxından kömək etməyə çalışan X.Natəvan dövrün müxtəlif sənətkarlarını yaxın bir ortama gətirmək üçün müxtəlif ziyafətlər, söhbət məclisləri təşkil etmişdi. Hekayələrdə Qarabağ ərazisində XIX əsrdə formalaşan “Məclisi-üns” ədəbi məclisinin də adı çəkilir. Fatma xanım Kəminənin və eləcə də dövrün digər məşhur ədəbiyyat və incəsənət nümayəndələrinin (Nəvvab, Növrəs, Piran, Məmai, Fani və b.) də bu ədəbi məclisin üzvü olduğu bildirilir. Məlumdur ki, “Məclisi-üns” (“Dostluq məclisi”) 1864 - cü ildə Qarabağda Şuşa şəhərində yaranmışdı. Bu ədəbi məclis Mirzə Rəhim Fənanın təşəbbüsü ilə yaransa da, 1872–ci ildən etibarən idarəçilik Xurşidbanu Natəvanın əlinə keçmiş və 25 il rəhbərlik etmişdi. Bir qayda olaraq ədəbi məclislərdə şeirlər oxunur, bədahətən şeirlər söylənilir, nəzirələr yazılır və ədəbi müzakirələr aparılırdı. Yazıçı ədəbi məclisdə Natəvanın, Fatma xanımın şeirlərinin oxunub, müzakirəyə qoyulduğunu, məclislərin birində Tuğ aşıqlarının oxuduğunu, məşhur tarzən Sadıqcanın müşayiəti ilə xanəndə Hacı Hüsünün Natəvanın yazdığı qəzəlləri, “Zəmin-xara” muğamını oxuduğunu görürük. Natəvan eyni zamanda çox qayğıkeş və övladlarının tərbiyəsi, təhsili ilə yaxından maraqlanan ana olmuşdur. Onun Xasay xan Usmiyevlə birinci evliliyindən iki övladı – Mehdiqulu və Xanbikə, Seyid Hüseyn adlı şairlə ikinci evliliyindən isə bəzi mənbələr Mir Abbas, Mir Həsən, Mir Cabbar adlı üç övladının olduğunu bildirsə də, Natəvanın yaxın qohumları ilə əlaqə yaradan Əzizə Cəfərzadə isə onun Seyid Hüseynlə evliliyindən iki oğlu və iki qızı olduğunu dəqiqləşdirir. “Vergi hekayəsində” Natəvan istedadının Filologiya məsələləri, № 7, 2017 280 övladlarına keçməsi təsvir edilir. “Burada gənc şair Mehdiqulu xan Vəfa dəyirmi miz arxasında oturmuş, özü kimi hərbi geyimdə olan bir gənclə şahmat oynayırdı” cümləsindən şairənin böyük övladı – Mehdiqulunun hərbçi olması ilə yanaşı, eyni zamanda anası kimi şeir yazdığını və gözəl şahmat oynama qabiliyyətinə malik olduğunun şahidi oluruq. Həyatda da Mehdiqulu anasının dəsti-xətti ilə gedərək şeirlər yazmışdı. Mənbələrdə onun Azərbaycan dilində olan şeirlərində “Vəfa”, farsca olan şeirlərində isə “Knyaz” təxəllüsündən istifadə etdiyi göstərilir. Mehdiqulu həm də anası kimi bir xeyriyyəçi olmuşdur. Şuşada ikisinifli rus-tatar məktəbinin açılmasına maliyyə yardımı etmiş, həm də müsəlman qiraətxanası açdıraraq, həmin qiraətxanaya xeyli sayda kitablar hədiyyə etmişdi. Əsərdə şairin qızı – Xanbikənin də poetik istedada malik olduğu və “Məclisi-üns”ün üzvü olduğu bildirilir. “Bu gün sənin yaşıdını gördüm” hekayəsində Natəvanın dörd il əvvəl 18 yaşında dünyadan vaxtsız köçən övladı – Mirabbasın yaşıdı Zərrinəni görməsi və oğlunun dərdindən çox pərişan olması öz əksini tapmışdır. Atılan iftiralarla yanaşı, düşmənlərinin ailə üzvləri arasında saldığı nifaq nəticəsində Mehdiqulunun evi tərk etməsi, Mirabbasın vaxtsız ölümü ona çox pis təsir etmiş, Xan qızının qəlbində dərin yaralar açmışdı. O, hər şeydən əl çəkmiş, təkbaşına yaşamağa başlamış, şəxsi kədərindən meydana çıxan şeirlərini sətirlərə düzmüşdü. Şairənin uzun müddət xəstə yatdığı bildirilir. Belə ki, mövcud vəziyyət ona mənən çox pis təsir etmiş və xəstə hala salmışdı. Silsilənin sonu Ağdamda yerləşən İmarət adlandırılan qəbiristanlıqda dəfn olunan Xan qızının qəbrinin vəfat etməsindən 5 il sonra 1902–ci ildə qızı Xanbikə və ilk nəvəsi Sənubər tərəfindən ziyarət edilməsi və son vəsiyyətinin də yerinə yetirilərək qəbrinin ətrafında bənövşələrin əkildiyinin qeyd olunması ilə tamamlanır.Yazıçı bədii təxəyyülün gücü ilə bir çox faktları əsərə gətirmişdir. Ədəbiyyatşünas Bəylər Məmmədov “Şairə haqqında hekayələr” məqaləsində yazır: “Dünyaya insan gəlir” hekayəsinin mövzusu o zamanlar olmuş hadisədən götürülmüşdür. Hekayə boyu aclıq ili, kəndlilərin ehtiyac içərisində keçən ağır həyatı təhkiyə yolu ilə və obrazlı bədii ifadələrlə təsvir olunur. Budur, gözümüzün qarşısında yeni insan – Mir Yəhya dünyaya gəlir. Hekayədə şair bir xilaskar kimi ölümlə çarpışan Ananın fəryadına yetir, onun qəlbində ümid çırağı yandırır. Müəllif əsərin sonunda fikrimizi 16 il sonraya cəlb edir. Artıq, Mir Yəhya böyümüş, Natəvanın mənalı ömründən isə neçə fəsillər ötmüşdür” (4,4) Qeyd edək ki, hekayədə vurğulanan bu aclıq illərinin 1871-72-ci illərə təsadüf etdiyi bildirir.Xalqının məşəqqətli taleyi üçün narahat olan və ona bağlı olan Xan qızı ətraf kəndləri, şəhərləri tez-tez gəzmiş, əhalinin yaşayış tərzi ilə yaxından tanış olmuş və onların ağır güzəranının şahidi olmuşdu. O, hər vəchlə xalqına kömək etməyə çalışmış və onun güzəranını qismən də olsa düzəltməyə can atmışdı. Yazıçı Natəvanın bu səyini silsiləyə müxtəlif Yüklə 1,54 Mb. Dostları ilə paylaş:
|