Microsoft Word 017 esas sayi doc
Yüklə 1,54 Mb. Pdf görüntüsü
|
Filologiya məsələləri, № 7, 2017 277 görünməsi, başıaçıq gəzməsi qəbuledilməz hal hesab olunurdu. Dini görüşlərdən irəli gələn bu məsələyə yazıçı “Görüş” hekayəsinin başlan- ğıcında toxunmuşdu. Hekayə ilə tanışlıqdan sonra oxucuya bəlli olur ki, qadınları buxova salan qanunları qəbul etməyən X.Natəvan anası ilə həyat yoldaşı – Xasay xanı A.Düma ilə görüşməyə razı salmışdı. Hekayədəki həmin məqama diqqət yetirək: “Dünəndən bəri Xasay bəy, xüsusilə, əsl müsəlman ailəsində böyümüş anası, bu görüşə razılıq vermir, yad kişiyə görünməyin “günahi-əzim” olduğunu söyləyirdi. Nəhayət, o qələbə çalmış, Xasay bəyi və hətta anasını da qonağı qəbul etməyə razı sala bilmişdi. İndi bəyim güzgü qarşısında özünə və oğlu Mehdiqulu ilə qızı Xanbikəyə zinət vurduqca əlləri titrəyirdi.” (1,424) “Görüş” hekayəsində X.Natəvanın xeyirxah addımlarından birini– Bibiheybət yolunu çəkdirdiyini də görürük. Mənbələrdə Natəvanın ana olmaq diləyi yerinə yetdiyindən Bakıdan Bibiheybət məscidinə yol çəkilməsi üçün ianə ayırdığı bildirilir. Bu məlumata A.Dümanın “Qafqaz səfəri” əsərində də rast gəlirik: “Bizi Məhəmməd peyğəmbərin qızı Fatimanın məqbərəsinin üstünə apardılar. Yezidin təqiblərindən qaçıb bura gələn Fatima elə burada da vəfat edib. Bu məscid uşağı olmayan qadınların ziyarətgahıdır. Onlar məscidə pənah gətirir, yeddi gün burda qalır və uşaqları olacaq inamıyla evə qayıdırlar. Xasay Usmiyevin xanımı da bu müqəddəs məqbərəyə pənah gətirmiş, sonra oğlu olmuşdur. Buna görə də Xasay xan Bakıdan bu məscidə yol çəkdirmişdir” (2,80). Ancaq Düma Bakıdan Şıx kəndinə yol çəkdirən Natəvanın əvəzinə Xasay xanın adını vurğulamaqla yanlışlığa yol vermişdi. A.Dümanın qeydlərinə görə o vaxtı Xurşidbanun təxminən iyirmi, onunla birgə ailə tərkibinin içində görüşə gələn anasının isə qırx, həyat yoldaşının isə otuz beş yaşı olarmış. O vaxtlar Natəvan ədəbi yaradıcılığa təzə başladığından A.Dümanın xanımın yaradıcılığından xəbəri yox idi. Diqqəti çəkən digər məqamlardan biri də Xan qızının ailə üzvləri ilə birlikdə A.Dümanı milli geyimdə qarşılamaları olmuşdu. Bununla şairə xarici qonaqlara Azərbaycan milli geyimini təqdim etmiş və oğlu Mehdiqulu ilə həyat yoldaşı Xasay xan isə o vaxtlar kişilərin üzərində silah daşıma adətini göstərmişdi. Mənbələrdə Xasay xanın vətəni ilə bağlı fərqli məlumatlar var. Bəzi tədqiqatçılar onun avar, ləzgi, osetin olduğunu, bəziləri isə qumuq, qaraqaytaq olduğunu qeyd etmişdilər. XIX əsrin sonu, XX əsrin əvvəllərində Dağıstan xalqlarının istifadə etdiyi başlıca dil Azərbaycan dili olduğundan A.Düma Xasay xanı tatar (azərbaycanlı) kimi təqdim etmişdi. Yazıçı A.Dümanın görüş təəssüratlarına əlavələr etmiş, oxucusuna çatdırmaq istədiyi fikirləri əlavələr vasitəsilə də yansıtmışdı. Ədəbiyyatşünas İfrat Əliyeva “El anası-Əzizə Cəfərzadə” monoqrafiyasında yazır: “Epizodların təqdimində daha çox ekzotika axtaran fransız yazıçısından fərqli olaraq, Əzizə Cəfərzadə söykəndiyi qaynağa bir vətənpərvər azərbaycanlı qadın Filologiya məsələləri, № 7, 2017 278 kimi münasibət bəsləmiş, daha çox milli qürur duyduğu hadisə və epizodları qabartmağa çalışmışdır” (3,24). X.Natəvan görüş zamanı dövrü üçün aktual olan və onu narahat edən bir çox məsələlərə toxunur. Bu aktual məsələlərdən biri də həmin dövrdə qadın yazıçıların təqib olunması idi. Görüşdə aparılan söhbətlər X.Natəvana çox təsir etmiş və ona yeni ideyalar vermişdi. A.Dümadan Avropa xanımlarının xeyriyyəçilik məqsədi ilə atdığı addımları dinləyərkən Xan qızı təəssüflənir və beynində belə bir qənaətə gəlir: “Xalqın abırlı gəlin-qızları orada başqalarına əl açıb cəmiyyətin xeyri üçün pul yığır, biz isə özümüzünkünü nəyə, hara xərcləməyi bilmirik...” (1,428) Qonağın fikirlərini axıradək dinlədikdən sonra Natəvan fikrini daha çox xeyriyyəçilik istiqamətinə yönəldir, xalqı üçün daha xeyirli işlərlə məşğul olmaq qərarına gəlir. Hekayədəki bu məqama diqqət yetirək: “ “Xeyriyyə işləri”...“Ədəbi məclislər, məktəblər, yetimxanalar...” Mən əlimdəki pullarımı nəyə xərcləyəcəyimi bilmirəm... Məscidə, vəqfə, zəkata verirəm, “qarnı beş, həmişə biri boş mollalar hara sərf edir, kimə paylayır, bilmirəm...” Birdən onun gözləri önündə ay kimi dəyirmi, gözəl bir sima canlandı, zər-ziba içində cilvələnən bu xanım Gövhər ağa idi... “Bibi...Sən də yetim-yesir əvəzinə, ac qarnı doyurmaq, lüt əyni bitirmək əvəzinə pullarını məscid tikdirməyə sərf etdin... Kaş əvvəldən bilmiş olaydıq... İndi mən nə edəcəyimi yaxşı bilirəm...”” (1,428) Şərq qadınlarına məxsus gözəlliyi, nəcibliyi ilə yanaşı dünyagörüşü, eləcə də düşüncələri ilə qarşı tərəfi heyran qoyan X.Natəvan A.Dümanın islam aləminin qadınları ilə bağlı fikirlərini dəyişmişdi.Hekayədə Azərbaycan xalqının qonaqpərvərliyini və gedərkən qonağı qiymətli hədiyyələrlə yola salmaq ənənəsini Natəvanın timsalında görürük. A.Dümanın Qafqaz səfəri ilə bağlı görüş təəssü- ratlarından bəlli olur ki, Natəvan kimi onun üçün də bu görüş xoş bir xatirəyə dönüşmüşdü. Bu görüşü daha yaddaqalan etdirmək üçün onun Xasay xana silah (tapança), Xan qızı ilə Xasay xanın ona hədiyyə olaraq bir cüt arxalıq və Natəvanın zərif əlləri ilə tikdiyi pul kisəsini göndərməsi “Hədiyyə” hekayəsində reallıqla təsvir edilir.Hekayələrdə Natəvan şeirləri bu gün də öz təravətini saxlayan bir şair kimi də göstərilir. Məlumdur ki, şairə bir müddət “Xurşid” imzası ilə şeirlər yazsa da, daha sonralar “Natəvan” (zəif, köməksiz, xəstə) təxəllüsü istifadə etmişdir. Ətrafı hər zaman şeir, sənət adamları ilə əhatə olunan X.Natəvanın ədəbiyyata və incəsənətə həssas duyumu və həvəsi özünü şairənin həm lirikasında, həm də çəkdiyi rəsm əsərlərində əks etdirir. Lirikasının əsasını təşkil edən şeirləri “Gül dəftəri” adlı məşhur albomunda toplanmışdı. Şairin məşhur “Gül dəftərini” görən yazıçı “Hədiyyə”, “Vergi” hekayəsinin başlığında bu albom haqqında məlumat vermiş, bəyimin öz əl işi ilə, al-əlvan saplarla bəzənmiş bu sənət əsərinin böyrünə 1886 rəqəmi yazıldığını qeyd etmişdi. Baxanları öz gözəlliyi ilə heyran qoyan “Gül dəftəri”nin səciyyəvi xüsusiyyəti ondan Yüklə 1,54 Mb. Dostları ilə paylaş:
|