Microsoft Word 017 esas sayi doc
Yüklə 1,54 Mb. Pdf görüntüsü
|
Filologiya məsələləri, № 7, 2017 274 Gulshen Agabey Development ways of satiric poetry in 30-40s of the XX century Summary In the article appearance forms of Sabir satiric poetry traditions of the period of sosrealism are analyzed. It is noted that as there was no condition for the development of satire in the period of sosrealism and there was no satiric publication satire could not maintain its former way of development. However, in the new stage satiric development did not completely part from Sabir tradition, but entered a new stage. During this stage A. Javad, S. Vurgun, A. Vahid, S. Rustam, M. Ra- him, M. Dilbazi, and others’ some poems with ciritical pathos were published. Though those poems did nor have public essence as Sabir’s poems, they targeted the society’s and separate people’s faulty sides. Rəyçi: Bədirxan Əhmədov professor Filologiya məsələləri, № 7, 2017 275 AYNA BABAZADƏ Xəzər Universiteti babazade-ayna@mail.ru ƏZİZƏ CƏFƏRZADƏNİN “NATƏVAN HAQQINDA HEKAYƏLƏR” SİLSİLƏSİNDƏ XAN QIZI OBRAZI Açar sözlər: Xurşidbanu Natəvan, Qarabağ mühiti, Xan qızı obrazı, iki arzu Key words: Khurshidbanu Natavan, Karabakh environment, the image of Khan's daughter, two dreams. Kлючевые слова: Хуршудбану Натаван, Карабахской среды, образ дочери хана, две мечты Azərbaycan ədəbiyyatında tarixi əsərlər oxucular tərəfindən hər zaman böyük maraqla qarşılanan və tədqiq olunan əsərlər olmuşdular. Məlumdur ki, tarixi janra müraciət M.S.Ordubadi, Y.V.Çəmənzəminli ilə başlamışdır. Keçən əsrin 60-ci illərində Ə.Cəfərzadə, İ.Şıxlı və b. bu janra yenidən müraciət edərək onu canlandırmışdırlar. Daha sonralar Ə.Cəfərzadə silsilə tarixi əsərlər yazaraq Azərbaycan ədəbiyyatı tarixində önəmli yer tutmuşdur. Ə. Cəfərzadənin ilk tarixi əsəri -"Natəvan haqqında hekayələr" bu baxımdan maraqlıdır. Silsilənin ilkin variantı 1963-cü ildə ayrıca kitabça kimi çap olunmuş, 1968-ci ildə isə yenidən çap edilərkən bəzi hekayələr əlavə edilmişdir. Bu əsər həm tarixi mövzusu, həm də gələcəyin tarixi romançısının ilk əsəri olmaq baxımından çox maraqlıdır. Ona görə ki, yazıçının başqa əsərlərindən fərqli olaraq az tədqiq olunmuşdur. Məqalədə biz bu boşluğu doldurmağa çalışmaqla yanaşı, həm də yazıçının ilk tarixi əsər təcrübəsini təhlil etməyə çalışacağıq. Ə.Cəfərzadənin “Natəvan haqqında hekayələr” silsiləsinin mərkəzi obrazı Xan qızıdır. O, bu obraz vasitəsilə həm də şair X.Natəvanın həyatı, taleyi və xalqın tarixi keçmişini, XIX əsr Qarabağ mühiti ilə tanış edir. X.Natəvan el arasında “Xan qızı”, sarayda isə “Dürrü yekta” (tək inci) adı ilə tanınmışdı. O, Azərbaycan tarixində, həm də ədəbiyyatında dərin iz qoyan şair, gözəl rəssam, xəttat, ictimai xadim, eyni zamanda, xeyriyyəçi kimi tanınır. Əsərlə bağlı Məsud Əlioğlu, Bəylər Məmmədov, İfrat Əliyeva, Arif Zeynallı kimi ədəbiyyatşünasların məqalələri dərc edilmişdir. Dörd başlıqda toplanmış 15 hekayədə Natəvan şəxsiyyətinə müəllif qayəsi ifadə olunur. Yazıçı bu obrazı müxtəlif rakurslardan- Xan, Şair, Ana və xeyriyyəçi kimi canlandırır. Silsiləyə müxtəlif başlıqlar adı altında daxil olan hekayələr şairin həyatının müxtəlif dönəmlərini əks etdirir. Tarixdən məlumdur ki, Xan qızı hər kəsə yardımsevər əlini uzatsa da, Qarabağda ona münasibət birmənalı olmamışdır. Onun xeyirxahlıq Filologiya məsələləri, № 7, 2017 276 addımlarına paxıllıqla yanaşıb, gözü götürməyən, etdiyi əməlləri fərqli tərəfə yozan və ona qara yaxaraq adına söz çıxaranlar da var idi. Yazıçı “Qırxbuğum” adlı hekayəsində bu məqama toxunur. Xan qızının qəlbinin pıçıltılarına diqqət yetirək: “Bir deyil, iki deyil, hansına çarə eləyəcəksən? Əlində malı-pulu olanlar, imkan sahibləri eyşü - işrətdə, kefdə, qumarda.... Bir gecədə kim nə qədər uduzursa, onunla fəxr edir. Kim ova daha çox tazı aparırsa, kimin tulası daha baha qiymətə alınıbsa, onunla öyünür. Kim Tiflis əyyaşxanalarında daha çox qızıl qoyub gəlibsə onunla lovğalanır. Gecələri sübhədək çəngilərə çəpik çalırlar. Xalq isə....Yazıq bəyim, bir sən nə edə bilərsən? Etdiyini nə gözdə görən var, nə bir qara pulcan qiymət qoyan. Gənc idin - gəncliyinə, gözəldin - gözəlliyinə, cəsurdun - igidliyinə, indi də hatəmliyinə qibtə edirlər....” (1,471) “Şairə” adlı hekayədə göyərçinlə göndərilən iftira dolu məktub Xan qızını çox sarsıdır. "Bu insanlar kimlər idi?",- sualına cavabı xəstə yatmış Natəvanı baş çəkməyə gələn şairənin qoca müasiri Mirzə Sadıq Piran deyir: “ - Həm də bir düşün, bəyim, sənə irad tutanlar, sənin hakimlərin kimlərdir? Allahın böyük neməti olan istedadı - şeri xum küpü içində gömüb məhv edən şairmi? İki gecə-gündüz yuxu bilmədən bir oturuma yüzlərlə manatı, xalqın alın tərindən yığılan tövculəri qumara uduzan, üzünün bir əzələsi də, titrəmədən dərhal qumar kürsüsündən qalxıb ova atlanan “Yekəpər”mi? Hər obada, hər oymaqda bir gəlini gözü yaşlı qoyub, başqasına siğə edən əyyaşmı? Sən bunlaramı özünü, öz əməllərini qurban verirsən? Bütün Qarabağın, bütün bir elin fəxr etdiyi şairə Natəvan- Xan qızı, mən səni belə zəif bilmirdim”. (1,482) Bir qrup Qarabağ bəylərinin Xan qızı ilə düşmənçiliyinin başqa səbəbləri də var idi. Belə ki, Natəvanın sünni olan dağıstanlı Knyaz Xasay xanla evliliyindən şiə olan Qarabağ bəyləri rahatsız olmuşdular. Uğursuz evlilik yaşayan X.Natəvan Xasay xandan ayrılından sonra Qarabağ xanlığına yiyələnmək üçün ona elçi düşənlər olmuşdu. Ancaq Xan qızı sadə, fəqir bir insanla - şair Seyid Hüseynlə evlənərək fərqli addım atmışdı. Beləliklə, xan məsnədində oturmaq Qala kübarlarına deyil, Seyid Hüseynə qismət olmuşdu. Başqa bir səbəb də Natəvanın qızı Xanbikəni elçi düşən Qarabağ xanzadə, bəyzadələrinə deyil, irəvanlılara ərə verməsi idi. İrəvanlılardan da Şuşa bəylərinin heç xoşu gəlmirdi, çünki irəvanlılar şeirlərində bu bəyləri həcv edirdilər. Bütün bu hərəkətləri ilə Natəvan əslində onlara dağ çəkmişdi. Əsərdə qələmə alınan tarixi gerçəkliklərdən biri Xurşidbanu Natəvan ilə dünya ədəbiyyatının görkəmli nümayəndəsi fransız yazıçısı Aleksandr Dümanın baş tutmuş görüşüdür (1858-1859). Bu faktı işləyərkən yazıçı A.Dümanın “Qafqaz səfəri” əsərindən də yararlanmışdır. “Görüş”, “Bibiheybət” və “Hədiyyə” hekayələrində müəllif tərəfindən həmin tarixi fakt bədii şəkildə işlənmişdir. Şərq aləmində qadınların yad kişilərə Yüklə 1,54 Mb. Dostları ilə paylaş:
|