Microsoft Word 017 esas sayi doc
Yüklə 1,54 Mb. Pdf görüntüsü
|
Filologiya məsələləri, № 7, 2017 266 Sabuhi Ibrahimov Samples of artistic creativity of nakhchivan’s prominent cultural workers in texts Summary The paper contains a detailed analysis of various achievements made by generations of the Nakhchivan intelligentsia, bright representatives of the scientific world, whose creative activities has been developing in all directions. It can be asserted on the basis of important information from sources that there existed traditions in Nakhchivan associated with artistic creativity. We believe that in the course of our research the samples of prominent Nakhchivan artists creativity contained in the source texts have been broadly covered, and their positive qualities have been shown. Rəyçi: Əbülfəz Quliyev AMEA-nin müxbir üzvü Filologiya məsələləri, № 7, 2017 267 GÜLŞƏN AĞABƏY filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Gulshen_71@ mail.ru XX ƏSRIN 30-40-CI İLLƏRİNDƏ SATİRİK ŞEİRIN İNKIŞAF YOLLARI Açar sözlər: Sabir, satirik şeir, sosrealizm, yeni mərhələ, ənənə Ключевые слова: Сабир, сатирик, поэзия, соцреализм, новый этап,традиция. Key words: Sabir, satiric poetry, sosrealism, new stage, tradition M.Ə.Sabir ənənəsinin davam etdirilməsi, hər şeydən əvvəl, onun irsinin təbliği, eləcə də poeziyasının mahiyyətinin dərk edilməsindədir. Bu mənada demək olar ki, Sabir sovet dövrü şairlərinin tez-tez müraciət etdiyi şairlərdəndir. Onlar yeri gəldikcə Sabir şeirlərinə müraciət etməklə yanaşı, onun ədəbi irsini öyrənir və təqdir edirdilər. Aydındır ki, sovet dövründə M.Ə.Sabir həm də ən çox tədqiq olunan satiriklərimizdəndir. 1922-ci ildən başlayaraq onun ədəbi irsi həm təkrar nəşr olunma sahəsində, həm də tədqiq baxımından öndə gedir. 1934-cü ildə şairin "Seçilmiş əsərləri"inin nəşr edilməsi və yazıçı Seyid Hüseynin ona müqəddimə yazması Sabir irsinin tədqiqi sahəsində atılan önəmli addımlardandır. Bundan sonra da Sabirin bədii irsi araşdırma obyekti olmuşdur. Əziz Mirəhmədov, Məmməd Məmmədov, Abbas Zamanov, Yaşar Qarayev, Tərlan Novruzov, Alxan Məmmədov, Akif Əli və başqa onlarla tədqiqatçı alim Sabir satirasının xüsusiyyətlərini, strukturunu, poetikasını, ifadə vasitələrini, forma və məzmunu sistemli şəkildə araşdırmışlar. Sabirin görkəmli tədqiqatçılarından biri M.Məmmədov onun yaratdığı ənənənin miqyas və mahiyyətini aydınlaşdırmaq üçün gəldiyi qənaətlər diqqət çəkir: "Sabirin qüdrətli realist satirası və zəngin ədəbi ənənələri bir çox poetik söz ustasının qələminə istiqamət vermiş, onun başladığı işi davam etdirən satirik şairlər dəstəsinin yetişməsində mühüm rol oynamışdır. Sabir şeirinin həyata, ədəbiyyata təsiri son dərəcə qüvvətli və əhatəli idi. Ölməz sənətkarın əhatə və təsir dairəsi doğma vətəni Azərbaycanın hüdudlarını aşmış, hələ şairin sağlığında Yaxın və Orta Şərqin bir sıra ölkələrində Sabir yolu ilə gedən, onu özünə ustad sayan onlarca şair yetişmişdir" (1, 13). Bunu da demək lazımdır ki, sovet ədəbiyyatşünaslığı bir müddət (daha çox ötən əsrin 50-ci illərinə qədər) Sabir yaradıcılığını birtərəfli qiymətləndirmişdir. Ədəbiyyatşünas B.Əhmədov ədəbi, nəzəri fikrin bu yanlışlığını belə ifadə edir: "Sovet ədəbiyyatşünaslığı Sabir yaradıcılığında inqilabi pafos, sinfi mübarizə əlamətləri axtararaq şairi bəzən inqilabçı kimi Filologiya məsələləri, № 7, 2017 268 qələmə verməyə çalışır və onu "inqilabi satiranın banisi" adlandırır, bununla da onu bolşevizmə yaxınlaşdırmaq məqsədi güdürdülər. Həqiqətdə isə şairin yaradıcılığında inqilabi, xüsusilə də bolşevik inqilabının komponentlərini axtarmaq onun yaradıcılığının məna və məzmununu təhrif etmək, yaxud kiçiltməkdir" (2, 288). Bununla yanaşı şair və yazıçıların hər gələn nəsli də Sabirə müraciət edərək ondan rişə, güc və qüvvət almışlar. Bu illərdə yazıb yaradan Ə.Cavad, S.Vurğun, S.Rüstəm, R.Rza, M.Rahim, O.Sarıvəlli, Ə.Cəmil və başqaları Sabir yaradıcılığına yüksək qiymət vermişlər. Əlbəttə, məsələ onda deyil ki, sovet şairləri Sabir satirik poeziyasını nə dərəcədə təmsil etmiş və onu yeni mərhələyə çatdırmışlar. Aydındır ki, sovet cəmiyyətinin bu məsələyə fərqli mövqeyi bu şairlərin Sabir satirasını yeni mərhələdə layiqincə təmsil edə bilməməsinə səbəb olmuşdur. Yaxud belə də demək mümkündür ki, yeni tarixi şərait yeni bir Sabiri yetişdirə bilməmişdir; bu təkzibolunmaz bir faktdır. Lakin bu da məlumdur ki, lirik, epik, fəlsəfi, təbiət şairlərinin hamısı Sabir yaradıcılığna bu və ya digər şəkildə müraciət etmiş, yeri gəldikcə şeirlərində satirik elementlərə də yer vermişlər. Hətta bu şairlər içərisində Sabiri özünün müəllimi hesab edənlər də olmuşdur. Sərbəst şeirin yaradıcılarından biri R.Rzanın yaradıcılığı ilə Sabir satirası arasında zahirən elə yaxınlıq, qohumluq yoxdur, ancaq R.Rzanın Sabir yaradıcılığına dönə- dönə müraciət etməsi, eləcə də məqalələrində bu əlaqəni araşdırması çox şey deyir. Şair bir məqaləsində Sabirin "Daş qəlbli insanları neylərdin, ilahi", yaxud "Ey ehtişami-milləti talan olan çocuq" şeirlərinin "sarsıdıcı", "qəlb ağrısı" ilə yazıldığını bildirirdi. XX əsr satiriklərinin bir çoxu (Əli Nəzmi, Məmməd Səid Ordubadi, Əli Razi və b.) onun qoyduğu bu yolu özləri üçün bir məktəb hesab etmişlər. İstər Sabirin müasirləri, istərsə də ondan sonra ədəbiyyata gələnlərin (istər lirik olsun, istər satirik!) hamısı, demək olar ki, bu yolu təqdir etmiş, onun müəyyənləşdirdiyi satirik zirvənin əlçatmazlığını qəbul etmişlər. Maraqlıdır ki, sovet dövründə satiraya qeyri-rəsmi qadağa qoyulmasına rəğmən, M.Ə.Sabirin tədqiqi və təbliği sahəsində bir qədər səxavətli olmuşdur. Sovetlər dövründə satira özünün tənəzzül mərhələsini yaşamışdır. Bununla belə, bu dövrdə yazıb yaradan bütün şairlər ya Sabirə şeirlər həsr etmiş, ya da Sabirə söykənərək yaşadıqları dövrü, mühiti, yaxud cəmiyyətin ayrı-ayrı nöqsanlarını tənqid etmişlər. Bu olduqca əhəmiyyətli faktdır. Başqa sözlə sovet dövründə satirik üslubda yazıb-yaradan şairlər Sabir ənənəsi üzərində durmuş və satirik şeirlərini yazmışlar. Sabir isə, məlum olduğu kimi tənqidi realizmin ən böyük nümayəndəsidir. Görkəmli tədqiqatçı Y.Qarayevin yazdığı kimi: "Bir tənqidi realist və şair-mütəfəkkir kimi Sabir realizminin gücünü, hər şeydən əvvəl, milli-ictimai həyatın, konkret tarixi inkişaf və hərəkatın, real gerçəkliyin öz fəlsəfəsini, qanunauyğunluq və dialektikasını Yüklə 1,54 Mb. Dostları ilə paylaş:
|