Microsoft Word 017 esas sayi doc
Yüklə 1,54 Mb. Pdf görüntüsü
|
Filologiya məsələləri, № 7, 2017 258 “Əş-Şəqayiqün-nömaniyyə” əsərinin müəllifi Baba Nemətullahın adını şeyxləri sırasında çəkir: “Allah yolunda xidmət edən ariflərdən biri, dərvişlik və sufiliyin fəxri olan Baba Nemətulla özünü xalqdan gizlədirdi. O, rəbbani (ilahi) elmlərdə dərin bilikli olmuşdur. O, Qur , anın digər təfsirlərinə müraciət etmədən ona təfsir yazmış, orada bir çox şəxslərin dərk etmədiyi incəlikləri və həqiqətləri fəsahətli ibarələr və bəlağətli ifadələrlə aydınlaşdırmışdır. «Gülşəni-raz» əsərinə təsəvvüf təriqəti əhlinin hüsnü- rəğbətini cəlb edən bir izah yazmışdır. O, Qraman vilayətinin Akşehir şəhərində yaşamış və orada vəfat etmiş, o şəhərdə də dəfn edilmişdir». (Allah onun qəbrini nurani etsin)” (6, s. 112-113). Dövrünün mötəbər şeyxlərindən olan Baba Nemətullah 1495-ci ildə vəfat etmişdir. Naxçıvana dair mövcud olan əlyazma mətnləri tarixindən: onların yaradıcıları, sifarişçiləri, mövzuları haqqında danışarkən Azərbaycan milli mədəniyyətinin zirvəyə qalxdığı XVI əsr Səfəvilər imperiyasının əsasını qoyan görkəmli dövlət xadimi, sərkərdə və şair Şah İsmayıl Xətainin yaratdığı vahid dövlətin ədəbi-bədii yaradıcılıq nümunələrindən danışmamaq mümkün deyil. Bu dövlət əsrlərdən bəri təşəkkül tapmış elm və mədəniyyətimizin, dövlətçiliyimizin məntiqi nəticəsi idi. Səfəvilər Naxçıvanın siyasi nüfuzunun artmasına təsir göstərmişlər. Naxçıvana dair əlyazmaların tədqiqi zamanı bir daha bunun şahidi oluruq. Həmin dövrün görkəmli nümayəndələrindən biri Məhəmməd Münşi Ordubadi olmuşdur. “Məhəmməd Münşi Ordubadi – Mirzə Məhəmməd Şah İsmayıl Səfəvinin yaxın adamlarından olmuş və Şah Abbas dövründə yaramaz işlərinə görə cəzalandırılmışdır. O, nəsrdə və nəzmdə məharətli idi. Aşağıdakı beyt ondandır: Şövqdən dilbər məktubunu xəbərçidən alanda, İtirdim huşu, bilmədim nə yazılmışdır onda” (6, s. 516). Həmin dövrün digər məşhur qələm sahibi, münşilik təcrübəsi almış, yaradıcılıq istedadı ilə “Tuğrayi-şahi” adlanan xətt yazının ixtiraçısı Ətiq Ordubadi olmuşdur. “Ətiq Ordubadi – Xacə Ətiq səlis qələm sahibi olmuşdur. O, Şah İsmayılın dəftərxanasında münşilik təcrübəsi alıb, inkişaf etmiş, hal-hazırda işlədilən tuğrayi-şahi adlanan yazını, o, ixtira etmişdir. Xacə Ətiq dəftərxanadakı vəzifəsini tərk etdikdən sonra Məşhəd məqbərəsi ziyarətgahının işlər müdiri olmuş, uzun müddət orada yaşayaraq, Şahrux mədrəsəsi yanında özü üçün yüksək bir məqbərə tikdirmişdir” (6, s. 392). Həmçinin Ə.Mirəhmədov yazır: “Tuğra xəttinin ixtiraçısı Şah İsmayıl Xətainin katibi ordubadlı Xacə Ətiq Münşi olmuşdur” (2, s. 47). XVI əsr Naxçıvana dair əlyazmaların tarixi kökləri daha da zəngin xarakter almışdır. Belə ki, Naxçıvanın o dövrkü dahi şəxsiyyətləri təliq və şikəstə xətlərinə üstünlük vermiş və bu xətlərlə öz yaradıcılıq sahələrini inkişaf etdirmişlər. Məhz bu şəxslərdən biri də Mirzə Kafi olmuşdur. “Kafi – Filologiya məsələləri, № 7, 2017 259 Mirzə Kafinin nəsli alimlər sultanı Xacə Nəsrəddinə çatır. Onun ulu babaları Azərbaycanda həmişə qazı və şəriət başçısı, özü isə elm, hünər sahibi, münşi və xoş söhbət bir şəxs olmuşdur. Mirzə Kafi təliq və şikəstə xətlərini yaxşı yazardı. O, Xacə Məhəmmədibəydən sonra münşi təyin edilmişdir. Bu vəzifədən əlavə o, hökmdarın nədimi və həmsöhbəti olmuşdur. Mirzə Kafi hicri qəməri 969 (1561) - cu ildə Qəzvində vəfat etmiş və Məşhəd şəhərində dəfn edilmişdir. O, vəfat etdikdən sonra münşilik yenə Məhəmmədibəyə tapşırılmışdır. Məhəmmədibəy iki il bu vəzifədə işləmişdir” (6, s. 450). XVI əsrdə Azərbaycanın bütün bölgələrində olduğu kimi, Naxçıvanda da miniatür sənəti dünya miniatür sənətinin zirvəsinə qalxdı, bu da öz növbəsində Naxçıvana dair bədii tərtibatlı əlyazma kitablarının inkişafına təkan verdi. Bu dövrdə Azərbaycanın digər bölgələri kimi, Naxçıvan mədəniyyətinin, xüsusilə bədii tərtib və təsviri sənətin sintezi dövrü adlanmışdır ki, bunların əsas nümunəsi də əlyazma kitabları idi. Həmin vaxtda şifahi xalq yaradıcılığı nümunələri, aşıq yaradıcılığı, nağıllar və dastanlar yazıya gətirilib əbədiləşdirilir, xalçaçılıq, toxuculuq, memarlıq və s. sənət sahələrindəki ənənəvi bədii təsvirlər, naxışlar, həndəsə və bitki ornamentləri kağızlarda, kitablarda əks etdirilirdi. Sənətkarlıqla yanaşı bədii yaradıcılıq nümunələri də Naxçıvan üçün böyük səciyyə daşıyırdı. Əlyazma əsərlərinin qorunub saxlanılması günün ən aktual məsələlərinə çevrilmişdir. O dövrün ədəbi mühiti Naxçıvan üçün olduqca zəngin xarakter daşıyırdı. Az bir müddət ərzində bu ədəbi mühitin Sadiq Ordubadi kimi yaradıcı fəaliyyətlə bağlı olan “Xaqani-cənnət məkan” ədəbi şeir məclisində şairlik etmişdir. Bu haqda daha geniş “Xülasətül-əşar” əsəri məlumat verir: “Sadiq Ordubadi – Mirzə Sadiq Mirzə Kafinin qardaşıdır. O öz şirin söhbəti, gözəl rəftarı, təmiz əxlaqı və xoş xisləti ilə məşhur olaraq, «Xaqani-cənnət məkan»ın («Behiştdə yeri olan xaqanın») məclisində şairlik edərdi. Mirzə Sadiq hicri qəməri 970 (1562) - ci ildə Hindistana getmiş və hal-hazırda (hicri qəməri 988/1580) Dəkəndə yaşayır və Hindistan camaatı onun bilik və yaradıcılığından faydalanır. O, Cəlaləddin Dəvvaninin və Əbdürrəhman Caminin «Tövhid» haqqında dedikləri rübailərə cavab olaraq, bir neçə rübai demiş və bu iki şairin şeirlərini izah etmişdir. O, həqiqətən də bu şerləri ariflik zövqilə yazmışdır. Mirzə Sadiq rübai janrına digər şer janrlarından artıq rəğbət göstərmişdir” (6, s. 317-318). Görünür “Xülasətül-əşar” əsəri yazılan zaman Sadiq Ordubadi hələ həyatda yaşayırmış və yaradıcılıq fəaliyyətin davam etdirirmiş. “Sadiqinin «Məcməül-Xəvas» əsərində deyildiyinə görə Mövlana Mirzə Sadiq həcv deməkdə də məharətli idi. Vaxtilə Mirzə Sadiq Məşhəddə Həzrəti İmam Rza əleyhis-salamın ziyarətgahında olan seyidləri həcv etmiş, buna görə də Mirzəni oradan qovmuşlar. «Həft-iqlim» və «Sübhi-gülşən» əsərlərində onun haqqında deyilir: “Dəkəndə Mürtüza Nizamşah tərəfindən Yüklə 1,54 Mb. Dostları ilə paylaş:
|