Microsoft Word 017 esas sayi doc
Yüklə 1,54 Mb. Pdf görüntüsü
|
Filologiya məsələləri, № 7, 2017 237 etmişdir. Şair belə satirik çıxışları ilə ruhən Zakirə yaxınlaşır və satirik poeziyanın inkişaf tarixində özünə məxsus şərəfli yer tutur. XIX əsr ədəbiyyatımızın başqa bir görkəmli tədqiqatçısı professor Kamran Məmmədov “XIX əsr Azərbaycan şeirində satira” adlı monoqrafiyasında Mirzə Baxış Nadimin satirik yaradıcılığı ilə bağlı müəyyən fikirlər söyləsə də, ümumilikdə, nə onun həyatı və nə də geniş aspektdə yaradıcılığı haqqında yeni heç bir məlumat verməmişdir (3.s.133). Əlində kifayət qədər material olmadığı üçün o da Nadimin dünyagörüşü, onun professional satirik şair kimi yaradıcılıq xüsusiyyətləri haqqında tutarlı söz deyə bilməmiş, barəsində ümumi fikirlər söyləməklə kifayətlənmişdir. Mirzə Baxış Nadim haqqında nisbətən geniş məlumata biz professor Mustafa Mustafayevin “Mirzə Baxış Nadim” adlı məqaləsində rast gəlirik (4.s.158).O, Feyzulla Qasımzadənin söylədiyi bəzi fikirləri təkrar etməklə yanaşı, Nadimin irsi ilə hələ XX əsrin 20-ci illərində maraqlanan və ilkin olaraq onun əlyazmasını üzə çıxarıb tədqiq edən, üzünü köçürən və şərhlər yazan salyanlı müəllim Ağakərim Canıbəylinin verdiyi məlumatlara əsaslanaraq şairin tərcümeyi-halını bərpa etməyə çalışmışdır. M.Mustafayev ilk dəfə olaraq şairin “Rəncbər Mahmud” adlı müxəmməsini, “Murad xan” adlı qoşmasını və “Polkovnik İsmayıl bəyə” adlı mənzuməsini tam şəkildə oxuculara təqdim etmişdir. F.Qasımzadə və M.Mustafayevin verdiyi məlumatların üst-üstə düşməyi sübut edir ki, onların hər ikisi eyni mənbədən – Ağakərim Canıbəylinin orijinaldan üzünü köçürdüyü əlyazmasından istifadə etmişlər. Həmin əlyazma hal-hazırda AMEA Məhəmməd Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutunda D-350/10327 şifri altında mühafizə olunur (5). Əlyazmanın üzərindəki qeyddən əvvəllər onun 8021 inventar nömrəsi ilə saxlanıldığı məlum olur. Yuxarıda adlarını qeyd etdiyimiz tədqiqatçılar da məhz mənbə kimi həmin inventar nömrəsi altında saxlanılan əlyazmadan istifadə etmişlər. Və bu fakt da aşkar olunur ki, nə F.Qasımzadənin, nə də adlarını çəkdiyimiz digər tədqiqatçıların əlində Mirzə Baxış Nadimin başqa bir əsəri olmayıbdır. Bu əlyazma isə, öncə qeyd etdiyimiz kimi, Nadimin avtoqrafı deyil, onun üzündən köçürmədir. Əlyazmanın 54-cü səhifəsində əsərin üzünü köçürən, Nadim haqqında ilk söz deyən, onun doğum və ölüm tarixlərini müəyyənləş- dirməyə, əsərlərini təhlil etməyə cəhd göstərən şəxsin kimliyini müəyyən edən belə bir qeyd vardır: Müəllim Ağakərim Canıbəyli. Salyan, 10 iyul, 1928. A. Canıbəylinin üzünü köçürdüyü 250 səhifədən ibarət olan bu əlyazma səhıfə 1-dən səhifə 99-a qədər qara mürəkkəblə, səhıfə 100-dən sonra isə karandaşla səhifələnmişdir. Səhifələnmə bəzən düzgün aparılmamış, ardıcıl səhifələr arasında boş vərəqlər saxlanılmışdır (99-100, 100-101, 103-104, 108- 109, 172-173, 181-182, 194-195, 209-210, 214-215, 218-219, 219-220, 222- 223). Əksər səhifələr tam doldurulmamış, bəzi səhifələrdə bir, iki beyt, yaxud Filologiya məsələləri, № 7, 2017 238 cümlə yazılmış, vərəqin qalan hissəsi ağ buraxılmışdır. Hiss olunur ki, Canıbəyli ilk mənbədə olan şeirləri ardıcıl deyil, seçmə üsulla köçürmüşdür. Bizim fikrimizcə, müəllif yarımçıq və ağ buraxılmış həmin səhifələrə şairin şeirlərini köçürməyi nəzərdə tutsa da sonradan bizə məlum olmayan hansı səbəbdənsə bu fikrini həyata keçirə bilməmişdir. Üzünü köçürdüyü bu əlyazmada Canıbəylinin müəyyən qeyd və şərhləri də verilmişdir. O, misralar daxilində oxuya bilmədiyi bəzi sözlərin yerinə nöqtələr qoymuş və misranın qarşısında “oxuya bilmədim”, yaxud “oxunmur” sözlərini qeyd etmişdir. Bizim fikrimizcə, bu sözlər ya pozulmuş, ya da şikəstə xəttilə yazıldığı üçün oxunmaz olmuşdur. Nadimin əlimizdə olan digər, çox güman ki, orijinal variantda olan əsərinin şikəstə-nəstəliq xətti ilə yazılması bizə yuxarıdakı qənaətə gəlməyə əsas verir. Ağakərim Canıbəyli haqqında əlimizdə ətraflı məlumat olmasa da, yazılarından məlum olur ki, o, ədəbiyyata, şeir sənətinə maraq göstərən bir şəxs olmuşdur. Onun Nadim haqqında söylədiklərini akademik F.Qasımza- dənin təkrar etməsi bir daha təsdiq edir ki, Canıbəyli həm də istedadlı bir tədqiqatçı olmuşdur. Canıbəyli üzünü köçürdüyü topluya 54 səhifədən ibarət ön söz də yazmışdır. Bəzi mülahizələri şübhə doğursa da, ümumilikdə, onun gəldıyı nəticələri düzgün hesab etmək olar. Faktlar onu göstərir ki, Mirzə Baxış Nadimin keçdiyi həyat yolu və ədəbi irsinin ilk tədqiqatçısı məhz salyanlı müəllim A.Canıbəyli olmuşdur. Əfsuslar olsun ki, Nadim irsinin sonrakı tədqiqatçıları bu təəssübkeş ziyalının tədqiqatlarından kifayət qədər bəhrələnsələr də, onun barəsində fikir söyləməmiş, adının üstündən sükutla keçmişlər. Biz tədqiqatçının bu təşəbbüsünü yüksək qiymətləndirərək Nadim haqqında yazdıqlarını obyektivlik naminə olduğu kimi verməyə çalışacağıq. O yazır: - Nadimi görüb tanıyan yaşlı şəxslərdən və Nadimin mədrəsəsində oxuyan tələbəsindən topladığım məlumatdan böylə anlaşılır ki, guya XIII əsr hicri ilinin əvvəllərində Şirvan məmləkətində baş verən hərc-mərclikdən və ardı-arası kəsilməyən iğtişaşlardan naşi Nadimin atası Molla Əsədulla bəzi qohum-qardaşları ilə bərabər Şamaxıyı tərk edərək Nəvahiyə köçmüşlər və orada da sakin olub qalmışlar. Nadimin şamaxılı olmasını sübut etməyə çalışan şəxslərdən bəziləri yalnız Nadimin Şamaxı ilə olan sıxı əlaqəsinə, Şamaxıda oxumasına, əksər ovqat aylar ilə gedib Şamaxıda qalmasına istinad edirlər. Fəqət ağızdan-ağıza eşidilən bu xəbərlər də bizi qane edəcək qədər doğru və qəti ola bilməz. Çünki Nəvahi kəndi dəfələrlə gah Salyan qəzasına və gah da Şamaxı qəzasına daxil olmuşdur. Salyan qəzasına daxil olanda, əhalinin əlaqəsi qəzanın mərkəzi şəhəri olan Salyan şəhəri ilə, Şamaxı qəzasına daxil olanda Şamaxı şəhəri ilə sıxı olacağı bəllidir. Zira onlar hər bir işlərində qəzanın mərkəzi olan şəhərə möhtacdırlar. Buna görə də Nəvahi əhli çox vaxt övladlarını gah Salyana və gahi Şamaxıya göndərib oxudurlarmış. Həmçinin Nadimin də istər Salyan şəhəri və istərsə də Şamaxı Yüklə 1,54 Mb. Dostları ilə paylaş:
|