Microsoft Word Agr?l? dusunc?l?rim Kitab Publisistika 2015 docx
Yüklə 442,85 Kb. Pdf görüntüsü
|
148 uzun müddətə və ya qısa müddətə yaddasaxlama məqsədinin) xarakteri, materialın anlaşılması dərəcəsi, fikri fəallığın səviyyəsi, təkrarların təşkili və s. kimi amillər təsir göstərir. Deməli, yaddasaxlamanın səmərəliliyi iki əsas amildən- öyrənilən materialın xarakterindən və şəxsiyyətin idrak fəallığından asılıdır. Məlumdur ki, şagirdlər onlara tədris edilən materialı eyni cür yadda saxlamırlar. Bir halda onlar materialı yaxşı (dəqiq, tam), digər halda isə pis ( səhv və ya natamam) yadda saxlayırlar. Bəzi hadisələr asanlıqla və uzun müddət yadda qalır, digərləri isə yox. Məsələn, kiçik, axıcı, emosional şeiri asan, həcmcə böyük, vəzncə ağır şeiri isə şagirdlər çətin öyrənirlər. Maraqlı hekayəni də onlar asan yadda saxlayırlar. Ancaq materialın qısalığı, maraqlılığı onun asanlıqla və uzun müddət yadda saxlanması üçün yeganə səbəb deyildir. Burada bir sıra başqa amillər təsir göstərir. Məsələn, yeni materialı keçmiş biliklərlə qarşılaşdırmaq sayəsində nəyi və nə qədər müddətə yadda saxlamağa çalışdıqlarını aydınlaşdırmalıyıq. Bundan əlavə, şagirdlərin yadda saxladıqları materialın nə dərəcədə anlaşıqlı olması öyrənmənin xarakterinə təsir göstərəcəkdir. Anlaşılan material mənalı, anlaşılmayan, çətin material texniki öyrənməni (dəfələrlə təkrar etmə sayəsində) tələb edəcəkdir. Bəzən şagird dərs materialını öyrənərkən faktik materiala çox diqqət yetirir, yəni materialı olduğu kimi yadda saxlamağa can atır, onun üzərində baş sındırmaq, onu təhlil etmək, ümumiləşmiş nəticələr çıxarmaq məsələlərinə diqqət yetirmir. Belə olduqda mexaniki təkrarlar və onların kəmiyyəti ön plana keçəcəkdir. Bu da yaddasaxlamanın səmərəliliyinə ciddi xələl gətirəcəkdir. Eksperimentlər göstərmişdir ki, insanın 6 mənasız kəlməni yadda saxlaması üçün əgər bir təkrar kifayət edirsə, 12 mənasız sözü yadda saxlamaq üçün 14-15, 36 mənasız sözü yadda saxlamaq üçün 55 təkrar lazımdır. Alman psixoloqu Ebbinhauz öz üzərində qoyduğu təcrübələr sayəsində müəyyən etmişdir 149 ki, şeiri mənasız sözlərə nisbətən 9-10 dəfə tez öyrənmək mümkündür. Buna görə də materialın yaxşı yadda saxlanması üçün onun məna əlaqələrinə xüsusi fikir verilməlidir. Çünki mənalı mətnlərdə söz və cümlələr deyil, əsasən onların ifadə etdiyi fikir, ideya yadda qalır. Həmin fikir, ideya isə materialın mahiyyətini ifadə edir. Mahiyyəti başa düşdükdən, onu öz dilinə tərcümə etdikdən sonra öyrənmə səmərəli olur. Aydındır ki, şagird kitabda yazılanı eynən, hərfən nağıl edirsə, bu onun həmin materialı şüurlu surətdə mənimsəmədiyini, yaxud mexaniki yadda saxladığını demək üçün əsas ola bilər. Yaddasaxlamada məna əlaqələrinə istinad etmək çox vacibdir. Psixoloji eksperimentlər göstərmişdir ki, bir təkrardan sonra 100 mənasız sözdən 5-i yadda saxlanılır. Amma 38 sözlü cümlədə 17 məntiqi məna rabitəsindən 15- i yadda saxlanır. Buna görə də şagirdin özünün fikirləşib tapdığı, özü gətirdiyi misallar, ifadələr daha yaxşı yadda qalır. Məşğələ növlərinin düzgün növbələşdirilməsi də öyrənmənin səmərəliliyi üçün çox əhəmiyyətlidir. Belə ki, iki məzmunca yaxın materialı bir-birinin arxasınca oxumaq onların bir-birinə qarışmasına səbəb olur. Bəzən asan materialdan sonra çətin materialın öyrənilməsinə keçmək də səmərəsizdir. Çünki bu halda sonrakı materialın sanki əvvəlkini sıxışdırıb aradan çıxarır.Burada sinir proseslərinin müəyyən qanunauyğunluqları da nəzərə alınmalıdır. Sinir sisteminə təsir edən qıcıqlayıcıların xarakterindən və intensivlik səviyyəsindən asılı olaraq iki cür ləngimə halı baş verə bilir. Belə ki, sonrakı qüvvətli qıcıqlayıcı özündən əvvəlki qıcıqlayıcıların törətdiyi oyanma sahələrini ləngidir.Bu, özündən əvvələ təsir edən ləngimə adlanır. Digər halda isə müəyyən qüvvətli qıcıqlayıcının təsiri ilə beyində əmələ gəlmiş üstün oyanma sahəsi, ora təsir edən və nisbətən zəif qüvvəyə malik qıcıqların beyində yeni oyanma sahələri əmələ gətirməsinə imkan vermir. Belə bir vəziyyətdə şagird materialı oxusa da, onun yaddaqalması tam, dəqiq və dolğun ola bilməz. 150 Çünki özündən əvvəlki qıcıqlar ona ləngidici təsir edir. Bu, özündən sonra təsir edən ləngimədir. Yaddasaxlama və ya öyrənmə ilə əlaqədar olaraq bu vəziyyətə iki halda rast gəlmək olur: 1) oxşar materiallar heç bir fasilə vermədən bir-birinin ardınca öyrənildikdə, 2) əvvəl asan, onun arxasınca fasilə vermədən daha çətin material sonra 30 dəqiqə fasilə verən, yəni heç bir şeylə məşğul olmayan şagirdlər öyrəndikləri materialın 50-55 faizini, bir dərsi öyrənən kimi fasilə vermədən, başqa dərsi öyrənməyə keçən şagirdlər isə yalnız 25 faizini yadda saxlaya bilirlər. Bəs şagirdin öyrəndiyi material nə vaxt unudula bilər? Biz bilməliyik ki, yaddasaxlama və ya öyrənmə unutma ilə mübarizə sayəsində mümkün olur. Unutma prosesinin necə getməsinə aid Ebbinhauzun bir təcrübəsini qeyd etmək lazımdır. O, müəyyən etmişdir ki, materialın öyrənilməsindən yarım və bir saat sonra (əlbəttə, bu, materialın xarakterindən və öyrənən şəxsin fərdi xüsusiyyətlərindən çox aslıdır) 40 faizi, bir gündən sonra 66 faizi, 3 gündən sonra 75 faizi, 30 gündən sonra 79 faizi unudulur.Əlbəttə, bu mexaniki yaddasaxlamada belə olur, mənalı yaddasaxlamada unutma faizi xeyli azalır. Dərsdə təkrarların düzgün təşkil edilməməsi bunun kifayət qədər olmaması da, unutmanın əsas səbəblərindən biridir. Öyrənilməyə başlanılan material əvvəl öyrənilənə nisbətən çətin olduqda, bu, həmin materialın unudulmasına qüvvətli təsir göstərir. Unutmanın qarşısını almaq üçün öyrənilmiş materialı unutduqdan sonra deyil, unutma başlamazdan əvvəl təkrar etmək lazımdır. Təlim prosesində şagird fəallığını təşkil etmək və onun psixi inkişafının mühüm əhəmiyyət kəsb etməsini bilmək müəllim üçün son dərəcə zəruridir. Bəs təlimlə psixi inkişaf arasındakı əlaqə nədən ibarətdir? Təlimin inkişafda oynadığı rolu necə xarakterizə etmək olar? Yüklə 442,85 Kb. Dostları ilə paylaş:
|