Microsoft Word Agr?l? dusunc?l?rim Kitab Publisistika 2015 docx
Yüklə 442,85 Kb. Pdf görüntüsü
|
139 Öyrənmə çətin, psixi prosesdir.Onun çətinliyi həm daxili(psixi), həm də xarici (fiziki) amillərdən asılıdır. Bu asılılığı görə bilmək, onu təlim prosesində lazımi məqsədə istiqamətləndirmək üçün müəllimdən nəinki yüksək bilik, pedaqoji ustalıq, həm də yüksək psixoloji hazırlıq imkanlarına malik olması tələb olunur. Müəllimlərimiz təlim prosesində psixoloji çətinlikləri aradan qaldırılmasında düzgün üsullardan istifadə edə bilmirlər. Daha doğrusu, bu çətinlikləri aradan qaldırılmasının real yollarını bilmirlər. Öyrənmə bilməməzlikdən biliyə doğru gedən uzun prosesdir. Məlumdur ki, təlim prosesində iki tərəf iştirak edir.Yəni öyrənənlə öyrədən arasında qarşılıqlı təsir, əlaqə yaranır. Öyrədənin vəzifəsi müəyyən bilikləri, müəyyən informasiyaları uşaqlara çatdırmaqdır. Ancaq biz bir cəhəti nəzərə almalıyıq ki, hazırkı dövrdə məktəblərdə təlim prosesində qarşılıqlı münasibətdə olan iki tərəfdən ən çox fəallıq göstərəni öyrədəndir.Təlim prosesində ən çox müəllim özü işləyir, şagirdlər isə əksər hallarda biliyi “hazır şəkildə” alırlar.Bu ondan irəli gəlir ki, mövcud təlim sistemi daha çox illustrativ- izahat prinsipinə istinad edir. Bu sistem şagirdlərə müəyyən bilikləri mənimsətmək, onlara bir sıra vərdişlər aşılamaq imkanı versə də, əqli inkişafa təsir cəhətdən istənilən müvəfəqqiyyət əldə etmək olmur. Bir sıra müəllimlər təlimin başlıca vəzifəsini onda görürlər ki, şagirdlər müvafiq dərslikdəki təlim materiallarını oxuyub yadda saxlaya bilsinlər, sorğu zamanı isə yada salmağa çətinlik çəkməsinlər. Hətta bəzən dərs soruşularkən uşaq təlim materialını asanlıqla yada sala bilmədikdə, olduğu kimi danışmadıqda, bəzi müəllimlər şagirdlərdən mətni neçə dəfə oxuduğunu soruşur, onu bir neçə dəfə təkrar oxumamaqda təqsirləndirirlər. Bəzi müəllimlərimiz isə əzbərçilik üsulundan hələ də istifadə edirlər. Əlbəttə, belə təlim üsulları müəyyən cəhətdən uşağın zehni inkişafına, onlarda hafizənin dəqiqliyinə xeyli təsir göstərir. 140 Ancaq hər hansı bir xüsusiyyətin birtərəfli inkişafı, heç şübhəsiz, təlimin ümumi vəzifəsi hesab edilə bilməz. Məhz buna görə də, belə bir yanaşma tərzi uşaqlarda ümumiləşmiş bilik və bacarıqların təşəkkülünə, təfəkkürün inkişafına gətirib çıxara bilmir. Yaxşı halda belə bir təlim şəraitində müəyyən biliklər hafizədə möhkəmləndirilə bilər. Bu zaman uşaqlarda müəyyən məsələləri həll etməyə yönəlmiş olan axtarış səciyyəli əməli və fikri fəaliyyət, müstəqil hərəkət, müstəqil düşüncə lazımınca inkişaf edə bilməz. Belə uşaqlar axtarış aparmaya, hər şeyi müstəqil surətdə həll etməyə cəhd göstərmirlər. Onlar ən yaxşı halda, müəyyən tapşırıqların passiv icraçısına çevrilirlər. Biz təlim prosesində şagirdlərin daxili tələbatlarını və eləcədə onların özlərinin əsas məqsədə yönəlmiş fərdi idrak motivlərini nəzərə almadan bilik verməyə cəhd göstəririk. Bu halda bilik müəllim tərəfindən hazır şəkildə verilir, şagirdlər isə informasiyaları passiv şəkildə qavrayırlar. Bu cür bilik səmərəsiz bilikdir. Bilik təlim prosesində şagirdin əsas idrak motivinə çevrilməlidir. Bunun üçün şagirdi (subyektiv) fəallığa təhrik etməkdən ötrü onun emosional vəziyyətini bilmək lazımdır. Biz şagirdlərə hər hansı materialı öyrədərkən onların bilik səviyyəsi ilə verdiyimiz bilik arasındakı fərq olan psixi gərginliyi də nəzərə almalıyıq. Bilmək lazımdır ki, müəllimin verdiyi bilik məqsədəyönəlmiş psixi gərginlikdir. Digər tərəfdən də təlim prosesində ümumilikdə müqavimət göstərən sosial amil olan maneələrin də mövcudluğunu nəzərə alsaq, öyrətmənin nə cür çətin proses olduğunu anlaya bilərik. Bilik əldə etmək şagirdə daxili tələbata çevrildikdə bu zaman həmin şagirddə idrak passiv səciyyə daşımır. İdrak insan şəxsiyyətinin bütün cəhətlərinə nüfuz edir. Bu da ondan irəli gəlir ki, idrak, hər şeydən əvvəl, fəaliyyətdir. Burada xarici informasiyalar sadəcə olaraq əks etdirilmir. İdrak passiv proses deyil, sosial cəhətdən şərtlənən və şəxsi səciyyə 141 daşıyan fəal prosesdir. Deməli, idrak nəinki öz tərkibinə müxtəlif səviyyəli inikas proseslərini, həm də şəxsiyyətin bütün tələbatlar- motivasiya sistemini də daxil edir. Demək, bir halda ki, idrak fəaliyyətdir, hər bir fəaliyyətə xas olan bir sıra cəhətlər ona da aiddir. Buraya fəaliyyətin motivi, məqsədi, təqdim edilmə xüsusiyyətləri, fəaliyyətin icra edilməsinin yol və vasitələri daxildir. Burda ilk növbədə idrakla motivasiya arasındakı qarşılıqlı münasibətə diqqət yetirmək vacibdir. Bu halda müəllim motivin psixoloji mahiyyətini bilməlidir. Bunu bir misalla izah edək. Görürsən ki, bir şagird çox böyük ciddi-cəhdlə müəyyən fənnə aid proqram materialını səylə oxuyub öyrənməyə can atmır. Bu halda onun idrak fəaliyyəti həm müəyyən obyektə- müəyyən fənnə yönəlmiş olur, həm də burada xüsusi fəallıq, ilk növbədə, idrak fəallığı nəzərə çarpır.Lakin biz bu zaman məsələnin hələ zahiri tərəfini görürük. Qarşıya belə suallar çıxır: görəsən bu şagirdi belə bir fəallığına təhrik edən səbəb nədir? Görəsən səbəb birdir, yoxsa çoxdur? Həmin səbəb keçicidir, yoxsa davamlıdır; təsadüfüdür, yoxsa zəruridir? Burada şagirdi idrak fəallığına təhrik edən səbəblər çox ola bilər (əlaçı olmaq, öz üstünlüyünü sübut etmək, fənni sevmək, müəllimə hörmət, valideynləri qarşısında və ya ictimai borcunu yerinə yetirmək və s.). Təhrikedici, fəallıq doğuran amillər həm də qısamüddətli və keçici ola bilər. Bu hallarda idrak fəaliyyətinin müxtəlif cəviyyələrdə motivləşməsi nəzərdə tutulur. Motivləşmə dedikdə orqanizmi fəallaşdıran və həmin fəallığı istiqamətləndirən təhriklər nəzərdə tutulur. Təlim prosesində ikinci situasiya şagidlərin həvəsindən, marağından asılı olaraq onlara müstəqil informasiya verilməsidir. Bu halda əgər informasiya müstəqil həyata keçirsə, şagird informasiyanın selektoru, qurulan generatoru kimi çıxış edir. Adətən bu zaman şagird fəaliyyətinin Yüklə 442,85 Kb. Dostları ilə paylaş:
|