Microsoft Word Agr?l? dusunc?l?rim Kitab Publisistika 2015 docx

131
 
 
     Ən hirsli vaxtda belə özünü ələ ala bilmək, öz 
hərəkətlərinin, dediyin sözlərin mənasını  və labüd nəticələrini 
dərk edə bilmək, insanın “ruhu sağlamlığının” mühüm şərtidir. 
Əxlaqi təcrübə göstərir ki, hirsli, qəzəbli bir vaxtda 
düşünülməmiş edilən bir hərəkət və deyilən bir sözü güllə ilə 
müqayisə etmişlər. Atılan gülləni geri qaytarmaq mümkün 
olmadığı kimi, deyilən sözü də geri qaytarmaq mümkün 
deyildir. 
    Özünüələalma eyni zamanda əxlaqi azadlığın təzahürüdür, 
mənəvi sərbəstliyin mühüm göstəricisidir. Insanın ən çətin, ən 
mürəkkəb  şəraitdə özünü ələ ala bilməsi, öz coşğun 
ehtiraslarını boğa bilmək dərəcəsi eyni zamanda onun əxlaqi 
azadlığının, mənəvi muxtariyyatının dərəcəsidir. 
     Bir  sözlə, insan idarə edəndən idarəolunana, özünə 
ağalıqdan öz ehtiraslarının köləsinə çevrilir. Əbəs 
deyilməmişdir ki, ən böyük qələbə insanın öz üzərində 
qazandığı  qələbədir. Biz heç vaxt unutmamalıyıq ki, ən çətin 
vəziyyətdə özünü ələ almaq əxlaqi igidlikdir və  bu cür igidlik 
hamıya müyəssər ola bilər. Bunun yeganə açarı özünü dərindən 
dərk etməkdən, sözün əsil mənasında özünə  ağa olmaq 
qabiliyyətini qazanmaqdan ibarətdir. 
     Öz  emosiyalarını idarəetmənin yolu insanın iradəsindən, 
özünü dərketməsi üzərindən keçir. Əsəb proseslərinin insanın 
özü tərəfindən idarə edilməsi, tənzim edilməsi qabiliyyətini 
ağıl və iradə vasitəsilə yüksəltmək lazımdır. Hər bir kəs bu 
sahədə öz üzərində məşq etməli, çalışmalıdır. Məhz özünü, öz 
əsəblərini tənzim etmək yolu ilə artıq həyəcanları, emosiyaları 
vatında sakitləşdirməyi vərdiş halına keçirmək lazımdır. 
     Bu 
işlə 
əsasən psixoprofilaktika məşğul olur. 
Psixoprofilaktika- insanın özünü dərindən dərk etməsi, bunun 
əsasında öz emosiyalarını idarə edə bilməsini təbliğ edir; 
ailədə, kollektivdə özünü son dərəcə  mədəni apara bilmək 
qabiliyyətini, düşünərək yüz ölçüb bir biçdikdən sonra 
danışmağı  təbliğ edir; evdə  və  işdə tam mehribanlıq, 

---

132
 
 
qayğıkeşlik, qarşılıqlı hörmət və ehtiram şəraiti yaratmağı, bir 
sözlə, stress vəziyyəti törədə biləcək bütün halları aradan 
qaldırmağı öyrədir. Unutmaq olmaz ki, başqalarını 
əsəbləşdirən, başqasının qəlbinə toxunan, öz sözləri və 
hərəkətləri ilə başqalarında stress vəziyyəti yaradan, başqasını 
incitməkdən  sadiscəsinə  həzz alan adam irəlicədən özünü 
əsəbləşməsi, psixi xətər alması, mənəvi cəhətdən narahat 
olması üçün şərait yaradır. Belə adamların hərəkəti içində 
olduğu gəmini batırmağa cəhd edən divanənin hərəkətinə 
bənzəyir və düşünülmür ki, gəmi qəzaya uğradıqda başqa 
sərnişinlərlə birlikdə o, özü də məhv olacaqdır. 
    Bütün bu deyilənlərdən belə bir nəticə çıxarmaq mümkündür 
ki, mənfi emosiyaları aradan qaldırmaq üçün ancaq insanın 
özünü dərindən dərketməsi və öz fəaliyyətini nizamlamaq üçün 
iradə qüvvəsi lazımdır. 
 
       1992 
- 
ci 
il. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

133
 
 
Kollektivdə konflikt şəraitinin 
aradan  qaldırılması 
 
 
 Kollektivin sosioloji inkişafına uyğun olaraq şəxsiyyətlərarası 
münasibətlərin tənzim edilməsi çox mürəkkəb, lakin 
əhəmiyyətli və ən vacib məsələdir. 
     Kollektivdə konfliktin əsasını qrupun müəyyən üzvləri 
arasında müxtəlif səviyyələrdə  dərk edilən obyektiv və 
subyektiv ziddiyyətlər təşkil edir. 
     Konfliktə girən adamlar onu həmişə emosional halətlər 
fonunda həll etməyə təşəbbüs göstərirlər. 
     Bəs  konflikt  şəraiti özü nə deməkdir? Konflikt şəraiti 
dedikdə konfliktin özü ilə yanaşı, onu şərtləndirən bütün 
səbəblər və şərtlər nəzərdə tutulur. 
     Ən başlıca məsələ konfliktin mənəvi məzmunundadır, 
konstruktiv, yaradıcı, işgüzar xarakter daşımasındadır. Bu 
cəhətdən konflikt konstruktiv və destruktiv funksiyalar daşıyır. 
     Konfliktin  konstruktiv  funksiyası onda ifadə olunur ki, o, 
kollektivin inkişafının mənbəyinə çevrilir, yeni məqsədlərin, 
normaların və s. yaranması ilə  nəticələnir.  Əgər konflikt 
kollektivdə qarşılıqlı münasibətləri pozur, qrup həmrəyliyini 
aşağı salırsa, sərvət meyllərinin vəhdətini zəiflədirsə, bu zaman 
o, özünün funksiyasına görə destruktiv xarakter kəsb edir. 
Konstruktiv konfliktlər, adətən, prinsipial mübahisələr, 
müzakirələr, disputlar, destruktiv konfliktlər isə  xırda 
çəkişmələr, dedi-qodular, qalmaqallar və s. formalarda təzahür 
edilir. 
     Konfliktin  xarakteri qrupun (kollektivin) inkişaf səviyyəsi 
ilə bilavasitə bağlıdır. 
     Hər bir qrup və ya kollektivdə konflikt üfüqi xətt üzrə - 
xidmət vəzifəsinə görə  bərabər mövqeyə malik olan işçilər, 

---

134
 
 
şaquli xətt üzrə - xidmət vəzifəsinə görə müxtəlif mövqeyə 
malik olan işçilər arasında yarana bilər. 
“İşçi-işçi” tipli konfliktlər üfüqi konfliktlərə, “işçi-rəhbər işçi” 
və ya “işçilər-rəhbər işçi” tipli konfliktlər isə şaquli istiqamətli 
konfliktlərə misal ola bilər. 
 Konfilktin  müxtəlif tipləri mövcuddur. Buraya əsl konflikt, 
təsadüfi konflikt, qarışıq konlikt, səhv başa düşülən konflikt, 
yalançı konflikt, latent (gizli) konflikt və s. daxildir. Bu 
konfliktlər mahiyyət etibarilə ya işgüzar, ya da 
şəxsiyyətlərarası konfliktlər kimi meydana çıxırlar. 
Bəs görəsən kollektivdə konflikt şəraiti hansı  səbəblər 
üzündən yaranır? Müşahidələr göstərir ki, kollektivdə 
konflikt  şəraitinin yaranması  əksər hallarda rəhbər işçinin 
idarəedici-təşkilati iş sahəsindəki səhvlərindən irəli gəlir. Buna 
görə də rəhbər işçinin insanları idarəetmə sənətinin mükəmməl 
öyrənməsi, sosiologiya, psixologiya və pedaqogika sahərində 
öz biliklərini genişləndirməsi zərurudir. 
    Təəssüf hissi ilə qeyd etmək lazımdır ki, hər hansı bir 
kollektivə  rəhbərlik edən  şəxsdən soruşanda ki, bu kollektivə 
rəhbərlik edə bilərsinizmi?  Əksər  şəxslər bu suala tərəddüd 
etmədən, düşünmədən “bəli” cavabını verirlər. Çünki onu bu 
zaman düşündürən kollektivin qayğıları deyil, daha çox 
“əlimin altında filan qədər işçim var” xəyalı olur. Buna görə 
də “təzə  rəhbər” abı-havası” gedəndən sonra kollektivdə 
narazılıq toxumları cücərməyə başlayır. Bu narazılıqlar 
böyüyərək iri həcimli konfliktlərə çevrilir. 
“İşçi-rəhbər işçi”  səviyyəsində konfliktlər, adətən, işçinin 
vətəndaşlıq, xidmət və şəxsi mövqeyi və nüfuzunun rəhbər işçi 
tərəfindən gözlənilməməsi şəraitində meydana çıxır. 
     İşçinin vətəndaşlıq mövqeyi (hüquqi qanunlarına uyğun 
olaraq onun şəxsiyyət kimi hüququnun, ictimai ləyaqətinin 
gözlənilməsi) rəhbər işçidən yüksək hüquq mədəniyyəti tələb 
edir. İşçinin xidmət mövqeyi də rəhbər işçidən çox asılıdır. O, 
işçinin xidmət funksiyalarını  dəqiq müəyyənləşdirməli, onun 

---