Microsoft Word eko luget doc

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin 

PREZİDENT   KİTABXANASI 

────────────────────────────────────────── 

481 

 

VENTİLYASİYA  (lat. ventilatio - küləkləndirmək) – 1) 

heyvanların öz yuvalarının havasını  təmizləməsi (təzələməsi); 2) 

istehsalat yaşayış və ictimai evlərin gigiyena tələblərinə uyğun hava ilə 

təmin edilməsi. Yerli V.-da çirklənmiş hava yalnız çirklənmiş yerdən 

kənar edilir. Ümumidəyişmə V.-da çirklənmə yerindən asılı olmayaraq 

bütün binanın havası ventilyasiya edilir. Kombinasiyalı V.-da yerli və 

ümumdəyişmə ventilyasiyasının elementlərindən istifadə olunur. 

VERNADSKİNİN KOSMO-BİOGEOKİMYƏVİ PRİNSİPİ  – 

V.İ.Vernadski (1926) tərəfindən ifadə olunmuş bu prinsipə əsasən canlı 

maddə daim (fasiləsiz olaraq) kosmik mühit və onun əhatəsilə kimyəvi 

mübadilədədir. Bu mübadilə  əsnasında canlı maddə Günəşin kosmik 

enerjisilə planetimizdə yaranır və saxlanılır. 

VERMİSİD  – parazit qurdların (nemaqon, nemasid, zinofos və b.) 

məhv etmək üçün təyin olunmuş kimyəvi maddələr. 

VEZİKANTLAR – övrə  xəstəliyinin yaranmasına səbəb olan 

müxtəlif canlı orqanizmlər (gicitkan, dəniz ulduzları), həmçinin kimyəvi 

maddələr (çirkləndirici). 

VƏHŞİ HEYVAN RESURSLARININ NİZAMLANMASI  – 

populyasiyanın yerinin və ya tərkibinin dəyişdirilməsi yolu ilə  vəhşi 

heyvanların sayının saxlanması və dəyişdirilməsi üzrə müxtəlif üsulların 

tətbiq edilməsi. 

VƏHŞİ HEYVAN SAXLAMA – vəhşi heyvanların (xüsusən xəzli) 

qəfəs-volyer  şəraitində artılırması  nəzəriyyəsi və praktikası. V.h.s. 

Rusiya, ABŞ, Kanada, İsveç, Danimarka, Finlandiya və digər ölkələrdə 

aparılır. Dünyada 20 növə  qədər vəhşi heyvan (su samuru, nutriya, 

tülkü, şinşilla, su qunduzu və s.) artırılır. 

VƏHŞİ HEYVANLAR – 1) digər heyvanı ovlayıb yeyən bitki və ya 

heyvan. 2) Yaxın sistematik növlərin (qrupların) nümayəndələri ilə 

qidalanan heyvanlar. 

VƏRDİŞ  – Orqanizm davranışının xüsusi forması; fəaliyyətin 

dəfələrlə  təkrarı sayəsində avtomatik icra olunur. Bəzən pis V. 

orqanizmin zəifləməsinə, bəzən məhvinə səbəb ola bilər. (məs., insanın 

siqaretə və ya alkoqola V.-i və s.). 

VİOLATOR BİTKİ ÖRTÜYÜ – daim insan fəaliyyətinin təsiri 

altında olan bitki örtüyü. 

VİOLENTLƏR  (lat. violent - qəzəbli)  – güclü qruplaşma yaratma 

qabiliyyəti olan, sürətlə inkişaf edərək  əraziləri zəbt edən, fəal həyat 

fəaliyyətilə  rəqiblərini sıxışdırıb sıradan çıxaran növlər bura, əsasən 

---

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin 

PREZİDENT   KİTABXANASI 

────────────────────────────────────────── 

482 

 

mezofil dominantlar daxildir. V. anlayışı L.Q.Ramenski (1936) 

tərəfindən irəli sürülmüşdür. Belə növləri o, həmçinin «dünya bitki 

örtüyünün pələngləri”» adlandırır. 

VİRULENTLİK – patogen mikroorqanizmlərin digər orqanizmlərə 

daxil olub onlarda xəstəlik törətməsi. 

VİRUS XƏSTƏLİKLƏRİ – virusların törətdiyi xəstəliklər.  İnsan, 

heyvan, quş, balıq, həşərat, bitki, ibtidailər və hətta bakteriyalar tutulur. 

V.x-nə çiçək, su çiçəyi, qızılca, məxmərək, ploimielit, epidemik hepatit, 

epidemik və endemik ensefalitlər, sarı qızdırma xəstəlikləri aiddir. 

VİRUSLAR  – süzülən viruslar, ultraviruslar – bitki, heyvan və 

insanlarda yoluxucu xəstəliklərin törədicisi. Yalnız canlı toxumla çoxala 

bilir. V. başqa orqanizmlərdən aşağıdakı xüsusiyyətlərilə fərqlənir: 1) V. 

mikroorqanizmlərin  ən kiçiyi olduğu üçün (m.mk.-la ölçülür) 

bakterioloji filtrdən süzülür; 2) tərkibində yalnız bir tipli nuklein 

turşusu, RNT və ya DNT olur; 3) parazit olub, canlı hüceyrədə çoxalır; 

4) hüceyrə quruluşu olmayan ən bəsit canlı mikroorqanizmlərdir. 

VİRUSŞÜNASLIQ – virusların tədqiqi ilə məşğul olan elmi fənn. 

VİTAMİNLƏR – insan, heyvan orqanizmlərinin və s. qidalanması 

üçün əsas qida maddələrinə (zülal, yağ, karbohidrat və duzlara) nisbətən 

cüzi miqdarda tələb olunan üzvi maddələr qrupu. Orqanizmin həyat 

fəaliyyəti və maddələr mübadiləsinin normal getməsi üçün B.-in 

olduqca böyük əhəmiyyəti var. İnsan və heyvanlar vitamini bilavasitə 

bitkilərdən və ya dolayı yolla heyvan məhsullarından alır. Suda həll olan 

V.: askorbin turşusu (C vitamini), tiamin (B vitamini) ribovlavin (B

2

 

vitamini), B

6

 vitamini, kobalamin (B

12

 vitamini), niabin (PP vitamini), 

folasin (foliyeva turşusu), hantoten turşusu, biotin. Yağda həll olan B: 

retinol (A vitamini), kalsiferol (D vitamini), tekoferol (E vitamini), 

filloxanonlar (K vitamini). 

VİTAMİNLİ  BİTKİLƏR  – tərkibində xeyli miqdarda vitamin və 

ya vitaminlərin fizioloji aktiv hissəsi – provitamin olan bitkilər. 

Vitaminlərlə, xüsusən «C» vitamini zəngin olan bitkilər: itburnu 

meyvəsi (4500 mq%-ə qədər), qoz (3000 mq%-ə qədər), çaytikanı (300-

500 mq%-ə) quşarmudu 220 mq%, çiyələk (120-200 mq%). Ali 

bitkilərin demək olar ki, hamısında A provitamini olan karotin vardır. 

Qırmızı  və sarı meyvələr, yerkökü karotin ilə daha zəngindir. Yeməli 

göbələklər PP vitamini, taxıl bitkiləri toxumunun rüşeymi B

1

, B

2

, eləcə 

də PP vitamininin təmiz preparatlarını istehsal etmək üçün itburnu 

meyvəsindən, konsentratlarını hazırlamaq üçün isə qozdan (kal halda), 

qırmızı istiotdan, qarağat, çay tikanı  və s. bitkilərin meyvəsindən 

istifadə olunur. Bitkilərin hamısında D provitamini olan sterinlər var. 

---