Microsoft Word eko luget doc
Yüklə 3,98 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ──────────────────────────────────────────
- – Mühərrik Y.
- YARARSIZ TORPAQLAR-BEDLENDLƏR
- YARIMSƏRTQANADLILAR, TAXTABİTİLƏR (Hemiptera)
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin PREZİDENT KİTABXANASI ────────────────────────────────────────── 485
qaynayır. Dizel mühərriklərində işlədilir. – Qazanxana Y. – yüksək dərəcədə qaynayan karbohidrogenlərin qarışığı, buxar qazanlarında,sənaye sobalarında və b. yerlərdə yanacaq kimi işlədilir.
fraksiyası; hava-reaktiv mühərriklərində işlədilir. Sintetik maya Y. – bərk yanacağın (məs. qonur kömür, yanan şist və s.) üzvi kütləsinin termokimyəvi parçalanmasından alınan karbohidrogen qarışığı.
materiallar. YANDIRMA (otlaq, çəmən, kolluq və s.) – Sahələrin daha tez yaşıllaşmasına təsir etmək məqsədilə çəmən və kolluqlara od vurularaq yandırılması. Yandırma bitki örtüyünün və torpağın deqradasiyasına səbəb olur. YANĞIN SAHƏSİ – bitki sahəsinin (əsasən meşəliyin) yanğına məruz qalmış hissəsi. Y.s.-də çox vaxt ilkin meşə bitki örtüyü törəmə tozağacı, qovaq, söyüdlə və ya kolluqlarla əvəz olunur. Qrunt suyu dayazda yerləşən Y.s-də meşə sahəsinin məhv olması nəticəsində transpirasiya azaldığından müvəqqəti bataqlaşma müşahidə olunur.
orqanizmlərinin normal inkişafına toksiki təsir göstərən maddələrlə (suda həll olunan duzların, sulfidlərin oksidləşmə məhsulları) zəngin olan dağ və ya çöküntü süxurları. YARARSIZ TORPAQLAR-BEDLENDLƏR – quru iqlim, çətin keçilən, çox parçalanmış və torpaq örtüyü tamamilə yuyulmuş yararsız relyef sahələri. Ən çox səhra və yarımsəhra zonasındakı su keçirməyən gilli süxurların leysan yağışları ilə yuyulmasından əmələ gəlir. Azərbaycanda Bozdağ silsiləsində, Qobustanda və s.-də Y.t. var. Y.t. respublikamızda yaylaqlarda və meşə zonasında da insanların təsərrüfatsız fəaliyyəti nəticəsində əmələ gəlir.
çöküntülərdən (məs: lös) ibarət olan yerlərdə müvəqqəti və ya kiçik axarı olan suların fəaliyyəti ilə ovulmuş, dik yamaclı çüxura deyilir. Y-
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin PREZİDENT KİTABXANASI ────────────────────────────────────────── 486
ın baş tərəfində eroziya daha şiddətli gedir. Meşənin olmaması və yamacların şumlanması Y-ın genişlənməsinə səbəb olur. Yaylaq zonasında intensiv mal-qara otarılması ilə əlaqədar bitki və torpaq örtüyünün pozulması yarğanların inkişafına şərait yaradır. Y-lar əsasən kənd təsərrüfatına böyük zərər verir, əkin sahələrini parçalayır, yararsız hala salır. Y-larla mübarizə etmək üçün onun yamaclarında və ona bitişik sahələrdə ağac və kollar əkilir. Genişlənməsi dayanmış, yamacları yastı və dibi hamarlanmış Y. quru Y. və ya qobu adlanır.
və yarğanlar boyu eroziyanın inkişafını dayandırmaq məqsədilə salınan meşəliklər. Bu zolaqlar torpağı bərkidir, onun yuyulmasının qarşısını alır, səthi axını torpaqaltı axına keçirir, mikroiqlimi yaxşılaşdırır, torpaqdan səmərəli istifadə olunmasına şərait yaradır. Əkin üçün həmin regiona davamlı ağac və kollardan istifadə edilir. Yarğanın yanındakı cərgələrdə kökdən pöhrə verən ağac və kollardan istifadə olunması məsələhət görülür (gilənar, göyəm, çaytikanı, gərməşov, qovaq, akasiya), kollar əsasən kənar cərgələrdə əkilir.
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin PREZİDENT KİTABXANASI ────────────────────────────────────────── 487
YARIMADA – üç tərəfdən su ilə əhatələnən, bir tərəfdən isə materik və ya adaya birləşən quru hissəsi. Y-ların əksəriyyəti birləşdiyi qurunun davamını təşkil edir. Belə Y-lar materiklə ümumi geoloji quruluşu və səth xüsusiyyətinə görə yaxın olur. (məs., Avropada Balkan, Asiyada Hind-Çin, Şimali Amerikada Alyaska, Afrikada Somali, Azərbaycanda Abşeron Y.-ları). Y. həmçinin müstəqil quru parçasının və ya adanın sonradan materikə birləşməsindən də əmələ gələ bilir (məs., Avropada Krım, Asiyada Hindistan və Kamçatka, Azərbaycanda Sarı Y.-ları). Dünyada ən iri Y. Ərəbistan Y.-sıdır.
hissəsi məhv olur, yalnız ağaclaşmış kökümsov tumurcuqlar qalır (bəzi yovşan növləri, kəvər, kəkotu, dəvəayağı və s.).
dövrünün axırında quruyub məhv olan, aşağı (odunlaşmış) hissəsində mühafizə olunan tumurcuqlar hesabına yerüstü hissəsi hər il təzələnən çoxillik bitkilər, hündürlüyü adətən 1 m-dək, bəzən 150-200 sm olur. Y- a yovşan, gəvən, şorangələr və s. daxildir.
etmiş yarpaqların köməyi ilə) və hetorotrof (sorucular vastəsilə sahib bitkidən qida maddələrini çəkir). Məs. öksəotu, pərinc və s.).
mülayim və subtropik qurşaqlarda çöl landşaftı ilə savanna landşaftı arasında keçid zolaqları təşkil edir. Y.-nın başlıca cəhəti bütöv bitki örtüyü olmaması və ayrı-ayrı bitki olan sahələrin çılpaqlaşmış torpaqlar ilə ayrılması, habelə buxarlanmanın yağıntıdan xeyli üstünlüyü (3-6 dəfə) və çay şəbəkəsinin çox seyrək olmasıdır. Azərbaycanda Y. landşaftı geniş yer tutur. (Kür-Araz ovalığının çox hissəsi, Samur- Dəvəçi ovalığının çoxu, Arazboyu düzənliklər, Qobustan, Abşeron yarımadası və s.). Y.-lardan əsasən təbii otlaq kimi istifadə olunur, əkinçilik yalnız suvarma şəraitində aparılır.
həşərat dəstəsi. Yer kürəsinin hər yerində yayılmış 25-30 min, Azərbaycanda 900 növü məlumdur. Əksər növləri bitginin generativ hissəsi ilə, bir qismi xırda onurğasızlar və yosunlarla, bəziləri balıq Yüklə 3,98 Mb. Dostları ilə paylaş:
|