Microsoft Word Esas-kitab+S+v+. doc
Yüklə 4,51 Kb. Pdf görüntüsü
|
155 lıdır (onun ifadəsidir). Belə şeirlərdə «Dədə Qorqud» za- hiri planda olmasa da, bir ruh, daxildən, arxaik yaddaşdan gələn enerci simvolları kimi poetik mətnə daxil olur. Tədqiqatçı G.Əliyeva bu barədə Azərabycan poeziyasında xüsusi poetik üsluba malik olan R.Rövşən poeziyasının nümunəsində yazır: «70-90-cı illər poeziyasında Dədə Qorqud boylarından əksər hallarda ritorik və patetik isti- qamətdə deyil, estetik yönümdə istifadə edilmiş, dastan- ların heyrətamiz sənətkarlıq xüsusiyyətləri çağdaş poetik fikrimizi zənginləşdirmişdir. Bu mənada boyların silsilə epitetlərindən bədii təcrübədə istifadə olunmasını qabart- maq olar. Məlumdur ki, «Dədə Qorqud» boylarında çox vaxt bədii isim üçün iki və daha çox bədii təyindən istifadə olunur. Məsələn, «Köksü gözəl qaba dağlara gün dəyən- də», «Qarşu yatan ala dağdan bir oğul uçurdunsa, degil mana; Qamən axan yügrək sudan bir oğul axıtdınsa, degil mana» və s. Eyni bədii priyomdan çağdaş poeziyada istifa- də edərkən məhz «Dədə Qorqud» boylarına söykənildiyi heç bir şübhə doğurmur. Bu bədii vasitə Ramiz Rövşən poeziyasında daha uğurla özünə mövqe tutmuşdur: Başı kəsik gözəl kötük, Bu dağı sənə kim çəkdi? Baltanı sənə kim vurdu, Bıçağı sənə kim çəkdi (bax: 286, 11 - Y.İ). Aydın görünür ki, müqayisə edilən nümunələrdə hətta hecaların sayı da eynidir: Köksü gözəl qaba dağlar Qarşu yatan ala dağdan Qamən axan yügrək sudan Başı kəsik gözəl kötük» (139, 60). 156 «Dədə Qorqud» motivləri ilə əlaqəsi zahiri planda birbaşa görünməyən bu tipli şeirlərdə güclü metaforik plan olur. Yəni sözü gedən motivlər həmin şeirlərin metaforik strukturunda işarələr halında mövcud olur. Həmin məcazi elementlər, simvolik işarələr, əslində, alt qatda, şeirin öz «yaddaşında» mövcud olan «Dədə Qorqud» motivlərini aşkarlamağa imkan verir. Tənqidçi-ədəbiyyatşünas A.Əm- rahoğlu bədii mətnin bu qatına işarə edərək yazır: «Bədii əsərdə təsadüfi heç nə olmur. Ən adi detaldan tutmuş, mənfi və müsbət mühitdən asılı olmayaraq, əsas surətlərə qədər bütün bədii aləm məqsədli xarakter daşıyır. Subyekti mə- lum olmayan ən adi cümlə belə ilk növbədə söyləyənin, daha sonra konkret tarixi şəxsiyyət kimi müəllifin fikrinin realizəsinə xidmət edir. Bütün hallarda deyim, işarə, əşya aləmi, təbiət mənzərəsi və s. mövqedir, baxışdır, münasi- bətdir. Real həyatdan fərqli olaraq bədii həyatda (bədii mətn məkanında - Y.İ.) mövqe sırf fərdi mahiyyəti ilə ya- naşı, bədii-estetik məzmun qazanır, ierarxik münasibət- lərin müəyyən qatı, sırası səviyyəsində kompozisiya hadi- səsinə çevrilir» (143, 115). Tədqiqatçı Ş.Məmmədov şair, yazıçı, publisist Hida- yətin «Dədə Qorqud» motivləri üstündə köklənmiş poezi- yasının xarakterik cəhətlərindən danışarkən yazır: «Hida- yətin «Dədə Qorqud» şeirində Azərbaycan ellərində Qor- qud öyüdünə - ulu (ata-ana) nəsihətinə əməl olunduğu qeyd edilir, elimizin adət-ənənələrinin müqəddəs və humanist məziyyətləri açıqlanır, poetik məqamda zamanın, dövrün bəlaları lirik-fəlsəfi axarla əlaqəli verilir: ...Yadın torpağında gözümüz yox, Özgənin varıyla nə işimiz var?! Xalqımızın əvvəldən gözləri toxdur, Fəqət... çox qəribə gərdişimiz var. 157 Düşmən qılıncını qoymayıb qına, Biz dost axtarmışıq, o, nifrət gəzib; Duz-çörək qoymuşuq dəstərxanına, Arxadan vurmağa o, fürsət gəzib. ...Dönüb qürurumuz daşqın bir selə, Hərdən namərdlərdən yaralansaq da, Bir qanlı çay ilə, körpülər ilə Bir ürək ikiyə parçalansa da! (241, 53) Dədə Qorqud bir obraz kimi şair Məmməd İsmayılın yaradıcılığında da geniş yer tutur. Şair 1976-cı ildə çap olunmuş «Söz vaxtına çəkər» adlı kitabında Dədə Qorqu- du saz-söz ənənələrinin yaradıcısı kimi tərənnüm etmişdir: Dədə Qorqud babamızın Əlinin boş vaxtı olub, Könlünün xoş vaxtı olub, Elə bir saz düzəldib ki, Siftəsini özü çalıb, Dünyanın xoşbəxti olub (139, 58). İlk baxışda burada sazın yaradılması Dədə Qorqudun istəyi, arzusu («Əlinin boş vaxtı olub») kimi verilmişdir. Ancaq sonrakı misrada («Könlünün xoş vaxtı olub») sazın yaradılması müqəddəslik məqamı kimi tərənnüm olun- muşdur. Qorqud atanın «könlünün xoş vaxtı» - onun kön- lünə «Tanrı təalanın ilham verdiyi, qeybdən dürlü xəbərlər söylədiyi» məqamdır. Şair sazın yaradılmasını bu məqama bağlamaqla onun ilahiliyinə, müqəddəsliyinə işarə etmiş- dir. Təsadüfi deyildir ki, M.İsmayıl «Aşıq qardaş» adlı başqa bir şeirində aşığa müraciət edərək sinəsinə basdığı sazın müqəddəsliyini, tarixi-mənəvi məsuliyyətini bir an belə olsun unutmamağa çağırır. 158 Şeirdə oxuyuruq: «Aşıq qardaş, köklə sazın, Zilini zil, bəmini bəm, ... O sazdırmı, Əllərində Dədə Qorqud açarı var. Çal bir görüm, tilsimləri Axı necə açmaq olar. Çal, qəzanın qədərindən Görüm necə qaçmaq olar?!» (139, 59). Şairin sazla tilsimləri açmağın, qəzanın qədərindən qaçmağın mümkünlüyü haqqında düşüncələri məna tutu- mu etibarilə dərindir. Burada «tilsimlərin açılması», «qə- za-qədərdən qaçılması» dedikdə heç də şəxsi məqamlar nəzərdə tutulmur. Çünki söhbət sazdan - xalqımızın kön- lünü əsrlər boyu oxşayan, onun dərdlərinə tərcüman olan ümummilli sərvətdən gedir. Bu halda «tilsimlərin açılması - qırılması», «qəza-qədərdən qaçılması» milli tale ilə bağlı məqamlara işarə edir. Ümumiyyətlə, şairin yaradıcılığında Dədə Qorqud obrazı təkcə bu nümunələrlə məhdudlaşmayıb, milli-mə- nəvi, estetik-bədii dəyərlərlə bağlı geniş şəkildə tərənnüm olunan obrazdır. Bu cəhətdən sənətkarın digər şeirləri də səciyyəvidir. Məsələn, «Qurd» şeirində də «Dədə Qorqud» epik ənənəsi üçün xarakterik olan milli simvolikadan ya- radıcı şəkildə istifadə olunmuşdur. (183, 99-100). Müasir Azərbaycan poeziyasında «Dədə Qorqud» motivləri şair Vaqif Aslanın yaradıcılığında mühüm yer tutur. Əslində, V.Aslan «Dədə Qorqud» poetik cazibəsin- dən, bir növ, ayrı düşə bilmir, sənətkarın poetik ilhamı hansı mövzulara üz-tutursa-tutsun, zamanla yenə də «Də- də Qorqud» dünyasına qayıdır. Bəlkə, məhz buna görə də tədqiqatçı R.Orsər onu «Dədə Qorquddan qor alıb qutla- Yüklə 4,51 Kb. Dostları ilə paylaş:
|