Microsoft Word Esas-kitab+S+v+. doc
Yüklə 4,51 Kb. Pdf görüntüsü
|
147 başlayaraq getdikcə genişlənir, çoxlu şeir və poemalar ya- ranır. B.Vahabzadənin, N.Xəzrinin, İ.Səfərlinin, H.Arifin, A.Abdullazadənin, Hidayətin, V.Cəbrayılzadənin, N.Kəsə- mənlinin, R.Z.Xəndanın və b. şairlərin yaradıcılığında «Kitabi-Dədə Qorqud» motivlərinə çox rast gəlirik. El şairi Səməd Beyləqanlının «Oğuznamə», «Elim Dədə Qor- qud yurdu», «Beyləqan» və s. şeirləri «Kitabi-Dədə Qor- qud» mövzusundadır. Ümumən bu qəbilli şeir və poema- ların əsas ruhunu soykökə qayıdış, tarixə və folklora yara- dıcı münasibətin poetik təzahürləri kimi də qiymətlən- dirmək mümkündür (118, 16). Tədqiqatçının müşahidələrinə görə, 80-90-cı illərin ayrıcında poeziyada «Kitabi-Dədə Qorqud» mövzusu daha da qüvvətləndi. Xüsusən gənc şairlərin yaradıcılığında «Kitabi-Dədə Qorqud» motivləri, obrazları və ideyaları əhəmiyyətli yer tutmağa başladı. Tofiq Qaraqayanın «Mə- rə kafir», Səməd Qaraçöpün «Yalıncıq» və «Oğuz», Tel- man Hüseynin «Ozan» və s. şeirləri ədəbi gəncliyin bu sahədə axtarışlarını əks etdirirdi (118, 16). N.Ələkbərli eposun ədəbiyyata təsirinin çoxplanlı, mürəkkəb və geniş tədqiqat tələb edən iş olmasına işarə edərək göstərir ki, ədəbiyyatımızda «Kitabi-Dədə Qorqud» təsiri təkcə birbaşa deyil, həm də dolayısı ilədir. «Kitabi- Dədə Qorqud» poeziyasının, nəsrinin, bədii-fəlsəfi hikmə- tinin, orijinal poetikasının təsiri bir çox sənətkarların yara- dıcılığında öz izlərini qoymuşdur. Bu təsirin izlərini on- larca şeirdə, hekayədə, miniatür və epik əsərlərdə müşahi- də etmək mümkündür (118, 16). Maraqlıdır ki, Azərbaycan poeziyasında xüsusilə görkəmli şairlərin yaradıcılığında «Dədə Qorqud» motiv- lərindən istifadə kiçik janrlardan (şeirlərdən) monumetal janrlara (poemalara) doğru istiqamət götürmüşdür. Bu cə- hətdən B.Vahabzadə, N.Xəzri, B.Səhənd, A.Abdullazadə, Z.Yaqub, N.Kəsəmənli, V.Aslan və b. şairlər Dədə Qor- 148 qud ruhunda təkcə kiçik həcmli şeirlər yazmamış, eləcə də iri poemalar yaratmışlar (bu barədə növbəti yarımfəsildə deyiləcək). Ədəbiyyatdakı bu prosesi bir dalğa hesab edən tədqiqatçı H.Həşimli göstərir ki, «Kitabi-Dədə Qorqud» motivlərinin yazılı ədəbiyyatda yeni bir dalğa ilə qüvvət- lənməsi... (XX əsrin - Y.İ.) 70-ci illərindən başlanır. Bu- nun müəyyən obyektiv və subyektiv səbəbləri də vardır. O doğrudur ki, dastan Azərbaycanda ilk dəfə altmış il bun- dan əvvəl çap edilmiş, lakin stalinizm dövründə yayılma- mış, qərəzli münasibətə hədəf olduğundan ədəbi prosesə təsirsiz qalmış, yalnız 60-cı illərdən sonra dastan yenidən ədəbi həyatda öz qanuni yerini bərpa etməyə başlamışdır. Şair-ədəbiyyatşünas S.Rüstəmxanlının 70-80-ci illər Azər- baycan poeziyasında «Kitabi-Dədə Qorqud» boylarına sevginin yenidən çiçəklənməsi» barədəki dəqiq müşahi- dəsi də bunu təsdiqləyir. Doğrudan da, 1970-90-cı illərdə M.Arazın, R.Behrudinin, Dilsuzun, S.Qaraçöpüun, son vaxtlar qələmini poeziyada da sınayan M.Süleymanlının və başqalarının bir sıra şeirlərində «Kitabi-Dədə Qorqud» ruhu, dastandan gələn bədii təsvir və ifadə vasitələri, təsvir üsulu ön planda dayanır. Xüsusən milli oyanışın, etnik yaddaşa qayıdışın poetik məramnaməyə çevrildiyi mə- qamlarda «Kitabi-Dədə Qorqud» motivləri tutarlı bədii va- sitəyə dönür (164, 57). «Kitabi-Dədə Qorqud» dastanlarının müasir Azər- baycan poeziyasına təsirinin səciyyəvi cəhətlərinin öyrə- nilməsi baxımından görkəmli Azərbaycan şairi S.Vur- ğunun yaradıcılığı diqqəti çəkir. Burada tədqiqatımızın əvvəlində toxunduğumuz bir nəzəri məsələ önə çıxır. Bu, «folklor və ədəbiyyat» məsələsidir. Ümumiyyətlə, «Ki- tabi-Dədə Qorqud»un hər hansı şairin, yazıçının yaradıcı- lığına təsiri məsələsi, folklor və ədəbiyyatın qarşılıqlı əla- qələri, prof.A.Hacılının yanaşmasından göründüyü kimi, tarixi poetikanın inkişafının folklor və ədəbiyyat mərhə- 149 lələrinin qarşılıqlı münasibətləri ilə əlaqədardır (377, 12). Bu üzdən «Kitabi-Dədə Qorqud» eposunun S.Vurğunun yaradıcılığına təsiri daha böyük təsirin - ümumən milli folklorumuzun şairin yaradıcılığına təsirinin içindədir. So- nuncu təsir isə tədqiqatçıların göstərdiyi kimi şairin yara- dıcılığında güclü şəkildə müşahidə olunur. Belə ki, «S.Vur- ğun bütün yaradıcılığı boyu xalq yaradıcılığının rəngarəng nümunələrindən məharətlə istifadə etmişdir. Şifahi xalq ədəbiyyatı, onun ideya və bədii xüsusiyyətləri, ondan istifadə yolları haqqında qiymətli fikirlər söyləmişdir» (108, 5). «Səməd Vurğun xalqın tarixinə, folkloruna... olduqca böyük diqqətlə, hörmətlə yanaşan bir insan olub» (234, 235). Görkəmli şair-ədib özünün ədəbi-tənqidi yara- dıcılığında da milli-mənəvi irsə, folklora xüsusi yer ver- mişdir: «S.Vurğun ayrı-ayrı sənətkarların poetik fikir alə- mindən, yaradıcılıq xüsusiyyətlərindən bəhs etməklə bəra- bər, ədəbi abidələrimizdən də söz açmış, onların mahiyyə- tini, ideya və spesifikasını açıqlamağa çalışmışdır. «Aves- ta», «Dədə Qorqud» kimi misilsiz abidələrin, mənəvi təc- rübəmizin, milli təfəkkürümüzün təşəkkülündə, estetik dü- şüncənin formalaşmasında oynadıqları rolu şərh etmişdir» (64, 245). «Səməd Vurğun ədəbiyyata xalq yaradıcılığın- dan, aşıq şeirindən gəldi. O, ilk yaradıcılığında belə, aşıq şeirində olduğu kimi, qeyri adi və böyük fikirləri adi, sadə və səmimi şəkildə deməyi bacardı... Onun şeirlərindəki sa- dəlik və səmimiyyət, əlbəttə, söykəndiyi xalq ədəbiyyatın- dan gəlir. Buna görə də S.Vurğun xalq şeirinin yalnız for- masından deyil, məzmunundan da sənətkarcasına istifadə etməyi bacardı» (341, 177). «S.Vurğun folklorla, xüsusilə aşıq yaradıcılığı ilə yaxın təmasda olmuş sənətkar idi. O, dünyaya gözlərini açandan saz səsi, aşıq oxuması eşitmiş, qucağında boy atdığı dünyanın yazılmamış qanunların, minillərlə funksional olmuş əxlaqi davranış modellərini aşıq məclislərində eşitmiş, dastan gecələrində mənəviyyat 150 dərslərini almışdı» (161, 78). Sənətkarın folklora bağlılığı onun yaradıcılığında iki istiqamətdə inikas olunmuşdur: «1.Səməd Vurğunun poeziyasında ümümtürk mifoloji tə- səvvürlərinin əksi; 2. Şairin soykökündən, əcdadların qan yaddaşından gəlmə türklük ruhunun ifadəsi olan ənənələrə münasibəti» (124, 182). S.Vurğunun yaradıcılığında əfsanə - folklor ilə həqiqətin çarpazlaşması onun əsərlərinin bədii dəyərlərini daha da artırmaqla yanaşı, onun yaradıcılığına «zamanla səsləşə bilən yeni məzmun gətirir» (256, 206). S.Vurğunun bədii və elmi yaradıcılığında folklor motivləri məsələsinə məqalələr həsr etmiş prof. C.Ab- dullayev (bax: 22; 23) sənətkarın Dədə Qorqud» eposuna münasibətini də ayrıca məqalədə təhlil etmişdir. Alimə görə, «möcüzəli və qədim sənət abidəsi» olan «Kitabi- Dədə Qorqud» «şairi ömrü boyu düşündürmüş və vaxtaşırı olsa da, istər bədii, istərsə də elmi-nəzəri əsərlərində on- dan söhbət açmış, yaradıcılığında ondan bol-bol faydalan- mışdır (25, 126). S.Vurğunun «Gələcəyin toy-bayramı» şeirində Azər- baycan ölkəsi və insanının gələcəyi Dədə Qorqudla birgə təsəvvür olunur: Alqış bizim getdiyimiz bu dediyim gələcəyə!.. Bizim Odlar ölkəsi də mahnısını deyə-deyə Öz şeirinin nəfəsilə yaşayacaq o zaman da; Dədə Qorqud dediyimiz min bir yaşlı bir ozan da. Qoca vaxtı öz sazını sinəsinə basacaqdır, Bütün xalqlar və tayfalar ona qulaq asacaqdır (25, 127). Şair öz obrazlarını yaradarkən «Kitabi-Dədə Qor- qud» dastanının obrazlar sistemindən metaforik vasitə ki- mi istifadə etmişdir. Prof. C.Abdullayevə görə sənətkarın «Fərhad və Şirin» poemasındakı Azər baba obrazı Dədə Yüklə 4,51 Kb. Dostları ilə paylaş:
|