Microsoft Word jurn Kitabshunasliq ve bibilioq 1(40) 17. docx
Yüklə 16,45 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Məsələnin qoyuluşu
- Məsələnin həlli
98 böyük rolu olan, “Türkləşmək, İslamlaşmaq, Müasirləşmək” ideyasının, “Füyuzat” ədəbi məktəbinin banisi olub. Məsələnin qoyuluşu Türk xalqlarının mədəni inteqrasiyasının məfkurə kimi təşəkkül tapmasında mühüm rol oynayan Əli bəy Hüseynzadənin çoxşaxəli yaradıcılığını - məqalələrini, məktublarını, bədii əsərlərini, məruzələrini, rəsm əsərlərini daha sistemli tədqiq etmək, öyrənmək, bir yerə toplamaq və geniş istifadəçi kütləsi üçün əlçatan etmək istəyi biblioqrafik resurs yaranması zərurətini ortaya çıxarır. Məsələnin həlli Parlaq istedadını yaradıcılığının müxtəlif istiqamətlərdə biruzə verən Əli bəy Hüseynzadənin ilk mətbu yazısı olan “Ömər Xəyyam” (1893-cü ildə Bodeştedin “Ömər Xəyyam” məqaləsini almancadan tərcümə edib) Abdullah Cövdətin “Ramazan bağçası” dərgisində A.H-zadə imzasıyla, ilk mənzum əsərləri Səlyani imzasıyla “Məlumat” və “ İrtika” qəzetlərində dərc olunmuşdu. İstanbul Universitetinin “Əskəri-Tibbiyyə” fakültəsinin tələbəsi olan (1891-ci il) gənc Əli bəy tələbələr arasında öz istedadı ilə fərqlənmiş və Qərb fəlsəfəsini, ədəbiyyatını və mədəniyyətini tanıtdırmaqda aparıcı bir qüvvəyə çevrilmişdir. 1893-cü ildə “Əski Tibbiyyə” şeirini yazmışdır. Həmçinin ədib Henrix Heyneden “Gecələyin vapur kamarasında” şeirini, Hötenin “Faust”undan bir parçanı yenə də alman dilindən türkcəyə tərcümə edib “Məlumat” məcmuəsində dərc etdirmişdi. Farscadan bizə bəlli olmayan bir parçaya, yunancadan Esxilin “Zəncirlənmiş Prometey”indən qismən tərcümələrinə də Əli bəy tələbəlik illərində imza atmışdır. Miltonun “İtirilmiş cənnət”, Exsilin “Zəncirlənmiş Prometey”, Homerin “İliada”, Şillerin “Kəfalət, yaxud vəfakar dostlar”, Firdovsinin “Şahnamə” əsərlərinin bəzi parçalarını ingilis, alman, yunan, fars dillərindən tərcümə edən Hüseynzadə, eyni zamanda, ərəb, rus, çin dillərindən də tərcümələrin müəllifidir. Qahirədə çıxan “Türk” qəzetində isə XVIII əsr rus şairi Derjavinin bir şeirini tərcümə edib türk dilində çap etdirmişdir. İstanbul darülfünunu dermotoloq ixtisası üzrə bitirən Ə.Hüseynzadə (1895-1897-ci illər) Heydərpaşa əsgəri xəstəxanasında dəri mütəxəssisi, Türkiyə-Yunanıstan müharibəsi zamanı – Tesaliya savaşında (1897-1900) həkim olaraq çalışmışdır. Qeyd etmək lazımdır ki, tibb sahəsində də əhəmiyyətli çalışmaları olan Əli bəy “Ensiklopedik tibb lügəti”, “Siflis”, “Vəba və mikrobu” (1902-ci ildə M.Rəfi ilə birlikdə nəşr olunub) adlı əsərlərini də qələmə almışdır. 1916-cı ildə doktor Əli bəy Hüseynzadənin “Tekanüsi-nüfus məsələsi. Əmrazi zöhrəviyyə” adlı iri həcmli elmi məqaləsi “Tanin” qəzetinin 15 iyul - 15 avqust saylarında dərc olunub. 1892-ci ildə yazılmış “Turan” mənzuməsi, 1917-ci ildə Budapeştdə nəşr olunan “Turan” dərgisində Gyula Meszaroosun tərcüməsi ilə macar oxucularına təqdim olunmuşdu. Bunu da qeyd etmək lazımdır ki, bu 99 tərcümələrin əksəriyyəti sonralar Əli bəy Hüseynzadə Bakıda “Füyüzat” jurnalının redaktoru olduğu zaman yenidən həmin məcmuənin müxtəlif nömrələrində eynilə çap olunmuşdur. Əli bəy Hüseynzadə “Turan” mənzuməsini 1904-cü ildə yazdığı “Məktubi məxsus”a əlavə edərək Misirdə çıxan “Türk” qəzetinə göndərsə də, şeir o zaman qəzetdə dərc olunmamışdı. Həmin parçanı Yusif Akcura 1928-ci ilə nəşr etdirdiyi “Türkcülüyün tarixi” əsərinə daxil etmişdir. Əli bəy poetik yaradıcılığının zirvəsində dayanan “Hali-Vətən” şeirini iki versiyada yazıb: “Hali –Vətən” və “Yurd qayğusu”. “Hali-Vətən” ilk dəfə 1904-cü ildə Misirdə çıxan “Türk” qəzetinin 24 noyabr tarixli 56-cı sayında, 1906-cı ildə Bakıda “Dəbistan” jurnalının 16-cı sayında, 1909-cu ildə “Füyüzat” qiraət kitabında, 1912-ci ildə əvvəl “Türk yurdu” dərgisində, sonra “Tərcümani-həqiqət” qəzetində, yenə də həmin il İstanbulda “Tanin” qəzetinin 1491-ci sayında dərc olunub. Ə.Hüseynzadənin Türkiyədəki fəaliyyətinin doğurduğu ən görkəmli fikir ocaqlarından biri “Türk yurdu” məcmuəsidir. Jurnalın əsas məqsəd və məramı haqqında məcmuənin bütün nömrələrinin ilk səhifəsində başlıqda qeyd edilmişdir: “Türklüyə xidmət etmək, türklərə fayda vermək”. Məcmuədə türkçülük ideyaları ilə aşılanmış yazılara geniş yer verilirdi. 20 il fəaliyyət göstərən bu məcmuə türkçülüyün inkişafında yeni mərhələ idi. Jurnal vaxtilə yasaq edilmiş mövzuları üzə çıxarır, türkün mənşəyini, mədəniyyətini, əzəmətini tanıdan türk tarixinin yazılması fikrini müdafiə edir. Milli qayğılar ilə sosial mühit arasındakı münasibətləri türkçülük çərçivəsində həll edir. Türkçülüyün müxtəlif cərəyanlara - islamçılığa, avropalaşmağa münasibəti araşdırılır. “Türk yurdu” məcmuəsi Türkiyədə rusiyalı mühacirlərin (Ə.Ağaoğlu, Y.Akçuraoğlu, Ə.Hüseynzadə) rəhbərliyi altında nəşr olunmuşdur. Jurnalın əsas rolu Türkiyədəki oxucularına bütün türk aləmini tanıtmasında idi. 1915-ci ilin 25 iyulunda Əli bəy Hüseynzadə Rusiyada Sakin Müsəlman və Tatarların Hüququnu Müdafiə Komitəsinin (“Turan Heyəti”) Nizamnaməsini yazır. Bu nizamnamə və memorandum Vyanada “Rusiyada sakin Müsəlman Türk və Tatarların hüququnu müdafiə komitəsinin Nizamnaməsi” və “Rusiyada sakin müsəlman Türk əhalinin hüququnu Müdafiə Komitəsinin Memorandumu” adı ilə dərc olunub. Birinci dünya müharibəsinin sonunda Rusiyanın dağılması gözləndiyindən, Türkiyədə Rusiya müsəlmanlarının gələcək taleyini müəyyənləşdirmək məqsədilə onların hüquqlarını müdafiə cəmiyyəti yaradılmışdır. 1915-1916-cı illərin əvvəllərində “İttihad” təşkilatının tapşırığı ilə Ə.Hüseynzadə buxaralı Müqimiddin, Y.Akçuraoğlu və başqa ittihadçı yoldaşları ilə “Turan” adlanan kiçik nümayəndə heyətinin tərkibində Qərbi Avropanın bir neçə ölkəsinə gedir. Həmin təşkilatın göstərişi ilə onun tərtib etdiyi “Rusiya müsəlmanlarının tələbləri” adlı kitabça Budapeştdə alman dilində nəşr olunmuşdur. Bu Yüklə 16,45 Kb. Dostları ilə paylaş:
|