Microsoft Word Kamran Imanov Kitab Designed doc
Yüklə 4,58 Kb. Pdf görüntüsü
|
E R M Ə N İ ( Y A D ) E L ( L İ ) N A Ğ I L L A R I 149 §15. “...Mənimsədım”də ənənəvi biliklərin və ənənəvi mədəni ifadələrin müxtəlif obyektlərinin mənimsənilməsi nümunələri göstərilir. Hörmətli oxucular! Azərbaycan xalqının əqli mülkiyyətinin ermə- nilər tərəfindən oğurlanmasını başqa misallarla da davam etdirmək olar. Mənimsəmələr nəinki qeyri-maddi obyektlərə, eyni zamanda həm də maddi-mədəniyyət irsimizə aiddir. Adlar, Azərbaycan mətbəxinin əsrlərlə hazırlanmış xörəklərinin hazırlanma üsulları, nadir naxışlı gözəl qədim xalçalarımız və bir çox başqaları buraya daxildir. Söhbət burada indi beynəlxalq ictimaiyyətin ənənəvi biliklər və ənənəvi mədəni ifadələr (folklor) kateqoriyasına aid etdiyi əqli mülkiyyətlə bağlı hər şeydən, o cümlədən, o obyektlərdən ki, onlarda intellektual mədəni komponent ifadə edildiyi, yaxud ifa olunduğu daşıyıcısı ilə sıx bağlıdır. Əlbəttə, bu, ayrıca ciddi bir söhbətin mövzusudur. Buna görə də indi biz belə oğurluğun bir neçə tipik faktlarını göstərməklə kifayətlənəcəyik. Misal üıün, çoxsaylı erməni İnternet-saytları iddia edir ki, “erməni mətbəxi-ölkənin ən diqqətəlayiq sahələrindən”, “dün- yada ən qədim mətbəxlərdən”, “planetin ən özünəməxsus kulinar ən- ənələrindən biridir” və əlbəttə ki, “Zaqafqaziyada ən qədim mətbəx- erməni mətbəxidir,” “onun xarakterik xüsusiyyətləri hələ min il b.e.ə. yaranmışdır” və sonralar onu ermənilərin qonşuları mənimsəmişlər. Hörmətli oxucular, eməni mətbəxinin Azərbaycanda ən geniş yayılmış xörəklərindən bir neçəsini seçək və azərbaycanlıların onları ermənilərdən necə mənimsəmələrini aydınlaşdırmağa çalışaq. Bu məqsədlə məşhur “erməni xörəkləri”nin adlarının etimologiyasını açarkən, bir məsələni nəzərə alaq ki, Azərbaycan xörəklərinin çoxu- nun adı onların hazırlanma texnologiyalarını göstərir. Ümumdünya şöhrəti qazanmış “şaşlıkdan” başlayaq. Ermənilər yazırlar ki, erməni xörəyi olan “şaşlık” “iri ət parçaları”ndan hazır- lanır, onun digər erməni növü “qars şaşlığı” isə “manqalda bişirilir”. K A M R A N İ M A N O V 150 Hörmətli oxucular, “şaşlık” Azərbaycan, bütövlükdə, türk sözü olan “şişlik” sözünün rus dilinə uyğunlaşdırılmış variantıdır. Bu söz iki hissədən: kök (şiş) və şəkilçidən (lik) ibarətdir. “Şiş” Azərbaycan dilində şampur və ümumiyyətlə, “iti əşya” mənasındadır. “Mənsubiy- yət” mənasını ifadə edən “lik” şəkilçisi ətin “şişə” (şampura) aid ol- duğunu ifadə edir. Bir sözlə, “şişlik” şişə (şampura) keçirilmiş ət par- çalarıdır. Azərbaycanlılar bu növ kababı döyülmüş əti şişə keçirmək- lə hazırlanan “lülə-kabab”dan fərqli olaraq, şox vaxt “tikə-kabab” ad- landırırlar. Bu xörək “manqal”da hazırlanır. Manqal şaşlık üçün odun qalanması məqsədi ilə düzəldilmiş xüsusi qurğudur. Manqal termi- ninin vacib elementi olan “qal” hissəsi kösövləri bir yerə yığmaqla alovlanmağa imkan yaratmaq mənasını ifadə edən Azərbaycan dilin- dəki “qalamaq” (odu saxlamaq) felindən yaranmışdır. Təsadüfi deyil- dir ki, Azərbaycan dilindəki “tonqal” sözü də həmin feldən əmələ gəlmişdir. Ermənilər iddia edirlər ki, “xazani” adlı digər erməni kabab nö- vü onunla fəqlənir ki, o, “qazanda hazırlanır.” İzahı belədir ki, “qazan” Azərbaycan və digər türk dillərində xörək hazırlamaq üçün istifadə olunan böyük qabdır. Azərbaycanlılar elə bu qabda qazan- kababı bişirirlər. Başqa bir “erməni kababının”- “basdırma şaşlıkı”nın da mənşəyi maraqlıdır. Erməni kababının bu növünün etimologiyasını aydınlaş- dırmaq üçün “basdırma” termininin hansı məna daşıdığını başa düş- mək lazımdır. Azərbaycan dilində “basdırmaq” - “örtmək” və “bürü- mək” fellərini bildirir. Çünki azərbaycanlılar şişlik üçün ətin üstünü əvvəl soğanla, duzla, istiotla örtür və sirkə ilə qarışdıraraq müəyyən müddət onu qazanda saxlayırlar. Bununla da ət kabab üçün basdır- maya çevrilir. Belə çıxır ki, “erməni kabablari”nın bütün növlərinin adları Azər- baycan (türk) dilindən götürülmüşdür və deməli, “qədim erməni” yeməklərinin adlarını ifadə etmək üçün erməni dilində onların öz terminləri tapılmamışdır. Üstəlik də, ermənilər uyğun Azərbaycan terminlərini götürə bilmədikdə, sadəcə Azərbaycan (türk) say siste- E R M Ə N İ ( Y A D ) E L ( L İ ) N A Ğ I L L A R I 151 mindən istifadə etmişlər: bir, iki və s. və “erməni kababı”nın yeni bir növü meydana çıxır- ət və bir quyruq yağından ibarət “iki-bir” ka- babı, bu da elə azərbaycanlıların hazırladığı birə-iki xörək növünün hazırlanma üsulunu əks etdirir. Hörmətli oxucular, indi özünüz nəticə cıxardın, göstərilən bu yeməyin müəllifi hansı etnosdur və kim ondan mənimsəmişdir? Ermənilər bütün dünyaya sübut etməyə çalışırlar ki, məşhur “dolma” qədim erməni xörəyidir. Bu, üzüm yarpağına bükülmüş, ya- xud pomidor, bibər və badımcan kimi bəzi tərəvəzlərin içərisinə dol- durulmuş döyülmüş əti bişirməklə hazırlanan xörəkdir. Qədim za- manlardan bəri bu xörəyi hazırlayan azərbaycanlılar bu dolma növü- nü digərindən fərqləndirmiş və onu “yarpaq dolması”, yəni yarpağa bükülmüş dolma adlandırmışlar. Hörmətli oxucular, “dolma” termini Azərbaycan (türk) dilindəki “dolmaq” (“doldurmaq”) felindən əmələ gəlmişdir. Bu, döyülmüş ətin tərəvəzin içinə doldurulması ilə bağlı bütün “dolma” hallarına aiddir. Azərbaycan dilindəki digər “dolamaq” feli “bükmək” mənasını bil- dirir və onun döyülmüş ətin tənək yarpaqlarına bükülməklə hazırlan- dığı dolmaya birbaşa aidiyyəti vardır. Dilimizdəki “dolamaq” (“bük- mək”) felinin sinonimi kimi “sarımaq” felindən istifadə edirlər və buna görə də çox vaxt tənək yarpaqlarından hazırlanmış Azərbaycan “dolması”nı “sarıma” dolması da adlandırırlar. Ermənilər erməni mətbəxinə həsr olunmuş çoxlsaylı erməni sayt- larında “erməni tolması” ilə bağlı yaranmış karıxma vəziyyətinə dair mənasız izahat verirlər: “...ermənilər səlcuq türklərinin mətbəxinə öz paylarını vermişlər və beləliklə, bir çox erməni xörəkləri Avropada türklər vasitəsi ilə guya onlara - türklərə məxsus xörəklər kimi (məsə- lən, dolma) tanınmışdır”. Bununla birlikdə, ermənilər nə yazsalar da, həm birinci halda kababla, həm də “dolma-sarıma” adlarının etimo- logiyası ilə bağlı, bu xörək növlərinin hazırlanma üsulu və Azərbay- can (türk) kökləri ilə bağlı olduğu təsdiq edir. Ona görə də oxucunun özü də yəqin edə bilər: kim kimin mətbəxini mənimsəmişdir, azər- baycanlılar ermənilərin, yoxsa əksinə. K A M R A N İ M A N O V 152 Məşhur “bozbaş” xörəyinin erməni mənşəyinə heç kəsin şübhəsi qalmasın deyə, erməni mətbəxinə aid kataloqlarda onun əvvəlinə bir “Yerevan” sözü də artırılır və bu xörəyin adı “yerevan” təyini ilə birlikdə işlənir. Ermənilər belə izah edirlər: “bozbaş-noxud və göyərti əlavə olunan bişmiş qoyun ətidir”, “küftə- xüsusi şəkildə əzilmiş və bişirilmiş ətdən ibarət olan ət kürəcikləri”dir. Guya ki, ermənilərdən mənimsənilmiş bu xörəyi azərbaycanlılar çox sevdiklərinə görə ona “küftə bozbaş” və “parça bozbaş” adı vermiş, bununla döyülmüş ət- dən hazırlanmış küftəni parça-tikə ətdən hazırlanandan fərqləndir- mişlər. Bir sözlə, hörmətli oxucular, Azərbaycan mətbəxində “küftə” “bozbaş”ın bir növüdür, və deməli, “bozbaş” termininin etimologiya- sını nəzərdən keçirməliyik. “Aş” qədim türk sözüdür, “aşmaq” felindən düzəlmiş isimdir, “xörək hazırlamaq” mənasını verir. Bu gün azərbaycanlılar “qazan aşmaq / asmaq” dedikdə “xörək bişirməyi”, yaxud “qazan asmağı” nəzərdə tuturlar. “Aş” sözünün kökündən bir çox sözlər törəmişdir, məsələn: “xaş”, “xaşıl”, “qaşıq,” “lavaş”- bunlar Azərbaycan dilindən tərcümədə müvafiq olaraq, “dana dırnağından sup”, undan qatı yağ və bal (doşab və s.) qatılmış sıyıq və s. bildirir. Sadalanan terminlərin hamısı qida ilə bağlıdır və bunlar Azərbaycanda çox sevilən xörək- lərdəndir. Ona görə də hörmətli oxucular, nəzərə çatdıraq ki, nə “xaş” qədim erməni xörəyi, nə də “lavaş” erməni çörəyi olmuşdur. Azər- baycanlılar bu gün də xörək bişirən adama “aşbaz,” türkmənlər isə “aşçı” , yaxud “qazançı” deyirlər. “Kitabi-Dədə-Qorqud”da rast gəlinən başqa bir qədim türk xörə- yi “bozlamac” da mənasına görə, yemək hazırlamaq prosesini bildi- rir. Bu xörəyin adındakı “bozartmaq” felinin kökü olan “boz” sözü- nün əsas məna çalarlarından biri bişirməklə (qızartmaqla) bağlıdır... Bax Azərbaycan mətbəxindəki “bozbaş” və “bozartma” xörəklərinin adı buradan götürülmüşdür. O cümlədən, “bozbaş” sözü etimologi- yasına görə, iki komponentdən: Azərbaycan dilində boz rəng məna- sında olan “boz” və xörəyin hazırlanması prosesi ilə bağlı olan “aş” köklərindən düzəlmişdir. Hörmətli oxucular, bildiyiniz kimi, ət qa- zanda bişərkən onun rəngi bozarır. Yüklə 4,58 Kb. Dostları ilə paylaş:
|