Microsoft Word Kamran Imanov Kitab Designed doc
Yüklə 4,58 Kb. Pdf görüntüsü
|
E R M Ə N İ ( Y A D ) E L ( L İ ) N A Ğ I L L A R I 141 olaraq bir neçə il bundan əvvəl “ Forum” kinoteatrında göstərilmiş “Arşın mal alan” filmini və Tiflisdə satılan qramofon vallarını xatır- ladım. Bu vallardakı musiqi guya “Arşın mal alan” operettasından imiş, əslində isə işbazlar operettanın uca adından və populyarlığın- dan istifadə edərək, vallara cürbəcür “erməni” ifalarını daxil etmiş- dilər. Sözarası afişalardakı təhrifləri də qeyd edək. Mən Vladiqafqaz- da tamaşanın anonslarının şəhər divarlarına yapışdırılmış afişaların- da müəllifin adının yazılmadığının şahidi oldum. O vaxt mənim sua- lıma erməni xadimlrindən biri cavab verdi ki, “Arşın mal alan” köhnə zamanlardan erməni əsəri olmuşdur”. O, uzun müddət mənə sübut et- məyə çalışdı ki, guya bu operetta müəllif yaradıcılığı yox, köhnə er- məni hekayəsidir. Onların bu əməllərinə son qoymaq vaxtı çatmamış- dırmı? (kursiv bizimdir) Hörmətli oxucular! Çar Rusiyası və Azərbaycan Xalq Cümhuriy- yəti illərində plagiatçıların böyük Üzeyir bəyin yaradıcılığına irəli sürdükləri iddialar müvəffəqiyyətsizliyə uğradı. Sovet quruluşu illə- rində isə saxtakarların taktikası bir qədər dəyişsə də, məqsədləri eləcə qalmışdı. Azərbaycanda bolşeviklərinin hakimiyyətinin qurulduğu ilk günlərdən bəstəkara hücumlar başlayır. Üzeyir bəyin artıq təsdiq olunmuş böyük müəllifliyini erməni saxtakarları və fitnəkarları onun dahiyanə zəkasını alçaltmaq hesabına heçə endirməyə, eyni zamanda onun əsərini cəmi-cümlətanı “erməni xalq melodiyalarını işlənməsi” kimi elan etməyə çalışırdılar. Böyük azərbaycanlıya qarşı planlaşdı- rılmış mənəvi terrorun nəticəsi fiziki bolşevik terroru idi. Misallar gə- tirək. Bolşeviklər hakimiyyəti ələ keçirəndən bir neçə gün sonra gür- cü familiyasına uyğunlaşmış hansısa bir erməni kamança ifaçısı Saşa Oqanezaşvili (Al. Oqanezyan) həcvlə Ü. Hacıbəyov və M. Maqoma- yevə hücum çəkmişdir. O, yazırdı ki, Ü. Hacıbəyov Azərbaycan mu- siqisini məqsədyönlü şəkildə təhrif edərək, onun inkişafını dayandırır, üstəlik də mahnı bəstələməkdə Azərbaycan və Şərq musiqisini bilmir. “Kralın özündən də böyük royalçı” olmağa can atan erməninin mə- nasız fikrinin konkret məqsədi vardı. Bir tərəfdən bizim korifeylərin ilk musiqi mənbələrinə zərbə endirilir, musiqi ənənələrimiz şübhə al- tına salınır, digər tərəfdən isə bizim elə bizim musiqi ənənələrimizə K A M R A N İ M A N O V 142 əsaslanan “erməni” musiqisi üçün meydan təmizlənirdi. Nəhayət, bü- tün bunlar inqilabdan əvvəlki musiqinin qeyri-xəlqiliyini iddia edən bolşeviklər tərəfindən dəstəklənməyə bilməzdi. Bu cəfənglik başqa bir cəfəngiyatı doğurdu: Respublika Xalq Maarif Komissarlığı ermə- ni kamançaçısına Azərbaycan Şərq musiqisinin təlim proqramını ha- zırlamağı tapşırır... Baxın bolşeviklər böyük Üzeyir bəyə qarşı kimi qoyaraq, Azərbaycan ümumtəhsil musiqi proqramının yaradılmasını kimə etibar etmişlər. Üzeyir bəyi dəfələrlə erməni və bolşevik terrorundan N. Nərima- nov qorumuşdur. O, sözün tam mənasında musiqi korifeyimizi fiziki cəhətdən məhv olmaqdan xilas etmişdir. N. Nərimanov musiqi mədə- niyyətimizin formalaşmasında Üzeyir bəyin əhəmiyyətini başa düşə- rək, ona himayədarlıq etmiş, böyük bəstəkarın Respublika Xalq Maarif Komissarlığının incəsənət şöbəsinin musiqi seksiyasına rəh- bər təyin olunmasına nail olmuşdur . Üzeyir bəyin Şərq musiqisi haqqında Azərbaycan və sonra da rus dilində parlaq məruzələri ona paxıllıq edən erməniləri daha da qəzəbləndirirdi. Elə həmin Oqanezyan mətbuat səhifələrində sübut etməyə başladı ki, Ü. Hacıbəyovun və M. Maqomayevin əsərləri pla- giatdır, onların əsl müəllifləri isə hansısa Lavrov və Slavinskidir. Azərbaycan musiqisinin “sükançısı” mövqeyindən uzaqlaşdırılmış Oqanezyan hələ də revanşa ümid edərək, provokasion bəyanat verdi ki, o, xüsusi açıq forumda Hacıbəyovun musiqisinin əsassız olduğunu sübut etməyə hazırdır. Bir sözlə, ermənilər bolşeviklərə arxalanaraq, Azərbaycan xalqının peşəkar musiqi mədəniyyətini fomalaşdıran və onun başında duranları aradan götürmək üçün hər şeyi edirdilər. Ermənilərin bütün bu riyakar fəaliyyəti ona gətirib çıxardı ki, Azər- baycan mahnılarının və əsərlərinin not nəşrinin vacibliyi barədə Üze- yir bəyin hökumətə çoxsaylı müraciətlərinə cavab olaraq Xalq Maarif Komissarlığı 1924-cü ildə bəstəkar Qliyerin, İppolitova-İvanovanın və Spendiyarovun bu məqsədlə əməkdaşlığa cəlb edilməsi barədə qə- rar qəbul edir. Hörmətli oxucular, diqqət yetirin, görün kimlər Azər- baycan xalq mahnılarını toplamalı və nəşr etdirməli idilər. E R M Ə N İ ( Y A D ) E L ( L İ ) N A Ğ I L L A R I 143 Bəli, söhbət simfonik orkestr üçün “Türk fraqmentləri”nin müəl- lifi M.İppolitova-İvanovadan və öz əsərlərində Azərbaycan və bütöv- lükdə türk musiqisindən geniş istifadə etmiş “Şahsənəm” operasının müəllifi R.Qliyerdən, həmçinin yuxarıda haqqında yazdığımız Spen- diyarovdan gedir. Görün, M.Maqomayev bu mənasız işə necə cavab vermişdir: “Üzeyir bəy bu işi 15 il bundan əvvəl görmüşdür”. Erməni dairələri tərəfindən Ü. Hacıbəyova qarşı qızışdırılan böh- tan iki cəbhədə aparılırdı, özü də onların hər ikisi istər Azərbaycan xalq musiqisinə, istərsə də Üzeyir bəyin yaratdığı peşəkar musiqi məktəbinə münasibətdə ziyanverici idi. Onların niyyəti şox sadə idi: əgər Azərbaycan musiqi mədəniyyəti nümunələrini mənimsəmək mümkün olmursa, onda deməli, ya onları simasızlaşdırmaqla sahibsiz qoymaq, ya da bu yaradıcılıq nümunələrinin Azərbaycan xalqının sərvəti kimi gələcək üçün nota köçürülməsinə maneçilik törətmək zəruridir. Özünüz düşünün, hörmətli oxucular. “Tərəqqi-inkişaf edən” al- tında maskalanan birinci ideyaya əsasən, oktyabr inqilabından əvvəl- ki dövrdə yaranmış əsərləri arxivə vermək təklif olunurdu. Bir sözlə, bu ideyaya görə, Ü. Hacıbəyovun musiqisini geridə qalmış və primi- tiv musiqi kimi həyatdan silmək lazım idi. Eyni zamanda Azərbaycan musiqi alətləri “musiqi eksponatları”, milli musiqi ənənələrinə əməl edilməsi isə “millətçi mədəniyyətçilik” elan edilirdi. “Məgər xalq mahnılarından ibarət primitiv kompilyativ əsərləri müstəqil yaradı- cılıq adlandırmaq olarmı?” Bu fikir 14 oktyabr 1924-cü il tarixli “Bakinski raboçiy” qəzetinin səhifələrində dərc olunmuşdu. Bir az sonra isə “Kommunist” qəzeti hətta muğam operalarına qarşı qəti eti- razını bildirmişdi. Böyük bəstəkar onlara belə cavab vermişdi: “Bəzi yoldaşlar, təxminən, belə deyirlər: “Mənim musiqidən başım çıxmır, Hacıbəyov də musiqini məndən yaxşı bilmir. Ona görə, onun opera yazmaq hüququ yoxdur. Həmin vəzifəli yoldaşlar bu cür ağılsız- lıqlarını dayandırmalıdırlar və belə cəfəng fikirlərə son qoymaq la- zımdır”. K A M R A N İ M A N O V 144 Şərti olaraq “konservativ-mühafizəkar” adlanan digər bir meyl musiqi sahəsində milli dəyərlərimizi milli mənəviyyatımıza “yad” olan zərərli təsirlərdən “müdafiə etməyi” tələb edirdi. Misal üçün, milli alətlərdə not əsasında çalmaq onun özünəməxsusluğunun və improvizatorluğunun məhv edilməsi kimi elan edilirdi. Mahiyyət etibarilə, burada not yazılarının əleyhinə mübarizə aparırdılar. Musiqi əsərlərini sonrakı plagiatçılıqdan qorumaq məqsədi ilə onları not ya- zılarına köçurmək xahişi ilə Üzeyir bəyin dəfələrlə dövlətə müraci- ətlərini xatırlayaq. Görün, 1924-cü ildə Ü. Hacıbəyov plagiatçı Mail- yanı nəcə biabır etmişdir: “Bizim xalq mahnılarını yaxşı tərtibatda hazırlayıb buraxmaq zamanı çoxdan gəlib çatmışdır. Bu gün bizim bir çox mahnı və rəqslərimiz Avropa musiqiçləri tərəfindən toplan- mışdır və biz onları Avropasayağı işlənmədə qavraya bilmirik. Azər- baycanda Avropa sistemində musiqi yazan bir neçə bəstəkardan sa- vayı, Şərq bəstəkarları da vardır. Onlardan birini - Avropada oxu- muş, indi isə Bakıda xormeyster işləyən Anton Mailyanı göstərmək olar. O, bir neçə kiçik mahnı bəstələmişdir. Mailyan öz kiçik mahnı- ları ilə fəxr etmək əvəzinə, başqa bəstəkarların əsərlərini mənimsəyir və onları öz xorunda ifa edir. Məsələn, Mailyan öz konsertlərinin proqram və afişalarında M. Maqomayevin “Şah İsmayıl” operasıdan “Haydı qızlar” mahnısını öz əsəri kimi göstərmişdir. Bundan başqa Mailyan “Ay yoldaşlar” mahnısını da nota köçürmüş və öz adı altın- da vermişdir. Bu, ondan irəli gəlir ki, bizim xalq mahnılarımız top- lanmamış, işlənməmiş və toplu şəklində nəşr olunmamışdır. Buna görə də onlar Mailyan kimiləri tərəfindən mənəmsənilir... Əgər biz onları kitab şəklində nəşr etsək, heç kəs onları mənimsəməyə cəsarət etməz. Bundan başqa bu mahnılar nə itib batmar, nə də unudulmar”. Bəli, bütün dözümlülüyə baxmayaraq, Üzeyir bəy bu qəbildən olan hücumlara görə onların “paylarını”verir, bütün bunlar isə mu- siqimizin inkişaf etməsinə kömək edir, onu erməni bəstəkarlarının və erməni qruplaşmalarının qəsdlərindən qoruyurdu. Hörmətli oxucular, yuxarıda qeyd olunanlar böyük bəstəkarın və- tənində, Azərbaycanda baş verirdi. Bəs görəsən, Azərbaycan torpaq- larının hüdudlarından kənarda nə baş verirdi? Ü. Hacıbəyovun və Yüklə 4,58 Kb. Dostları ilə paylaş:
|