Microsoft Word sintaksise girish 03. 07. 2017. doc

B u l u d x a n X
L L O V
M Ü A S R A Z
R B A Y C A N D L
—
82
—
O lal  rüxsar n, mi kin xallar n 
Oduna p rvan  g lsin, g lm sin?  
Yaxud:  
N bati ist m z s nsiz dünyan ,  
zz ti, hörm ti,  övk ti,  an ,  
Bir zada qalmay b daha güman , 
Bu ba  o meydan  g lsin, g lm sin?  
b) Sual  dat  il   m l   g l n sual cüml l ri. Sual 
cüml l rinin bu növü -m
4
 sual  dat n n köm yi il   m l   g lir. 
M s l n: – Bahar n bunu dem y  haqq  varm ? (M.C lal) Dünya-
n  tutub ged c kdinmi? (Elçin) Ömürbillah o pak m xluqun 
havadar  olacaqd nm ? (Elçin) Buna gör mi min bir hiyl  il , 
h d  il  art rd n x zin ni? (Elçin) – Heç, s hn d  olmusunuzmu, 
xan m  f ndi? (C.Cabbarl ) – Hans  
r f, Göyt p limi? ( . xl ) 
–  Onu qorumaqla h r  ey düz l c kmi?  ( . xl ) – B yim, s n 
q r nfill r  su vermis nmi?  ( . f ndiyev)  Onlar dinc 
duracaqlarm ?  ( . xl )  Qarda ndan söz sal b  amxal n harda 
oldu unumu soru sun?  ( . xl )  ki gün bundan  vv l Kürün 
q ra nda onu gördüyünümü söyl sin? ( . xl )  
Bu  dat sual cüml l rinin daha çox x b rl ri il  i l nir. M s -
l n:  S nin Mahmuddan x b rin varm ? (Elçin) Ba qas na, h tta 
dinsiz  bel  ölüm arzulayan ür k saf ola bil rmi? (Elçin) Müq d-
d s evin qap lar  bel  bir ür k sahibinin üzün  aç la bil rmi? 
(Elçin)  Yen  soru uram, sizin k ndd n seminariyada oxuyan 
varm ? – Var. ( . xl ) 
c) Sual  v zlikl ri il   m l  g l n sual cüml l ri. Bu, sual 
cüml l rinin  n çox i l n n növüdür. Bel  cüml l r sual 
v zlikl rinin köm yi il   m l   g lir. M s l n:  O s s n  deyirdi 
ki, Mahmud? (Elçin)  N  olub Mahmud? (Elçin) N  olub, s n ? 
(Elçin) Niy  m n  heç n  demirs n, Mahmud? (Elçin) N  üçün bir 
insan ba qa bir insana ölüm arzulam d r? (Elçin) N  üçün bu 
alaç q m nim, o alaç q s nin, u a n birinin dal na dü üb, 
B u l u d x a n X
L L O V
M Ü A S R A Z
R B A Y C A N D L
—
83
—
divan si olub? (Elçin) Bu q z kimdir?  ( . xl )  K m ri niy   s n  
verdi.  ( . xl )  Axmaq qoca...  ndiy   q d r bu boyda m ml k ti 
nec  idar  etmis n? (Elçin) Dü m nl rin s nd n d  axmaqd  ona 
gör ? (Elçin) Öz h r k tl rin  nec   b ra t qazand rmal  idi? 
( . xl )  
 Sual 
v zlikl ri il   m l  g l n sual cüml l rind  m ntiqi vur-
u,  sas n, sual bildir n sözl rin üz rin  dü ür. M s l n: Mahmud 
heç n  soru murdu: Camaat  kimdir, sümsükl r n  dem kdir? (El-
çin) N  üçün Baba Ki i bu adi sual bar d  fikirl m mi di? (Elçin)  
 
Qeyd: Sual cüml l rind  sual intonasiyas n  qüvv t-
l ndirm k m qs di il  ki, b s, m g r kimi sual  dat-
lar ndan da istifad  edilir. Bu sual  datlar  sual 
cüml l rinin bütün növl rind   i l n  bilir. M s l n: 
B s sonra? (Elçin) B s indi n  oldu? ( . xl ) Baba 
Ke i  günah axtar rd , b s bu suallar n özü günah 
deyildimi? (Elçin) Mirz , b s Mahmud? (Elçin) 
M g r Mahmudun bundan x b ri yoxdur? (Elçin) 
M n M ry mi sevmir m ki? (Elçin)  Biz   g l nd  
s ni gör n olmad  ki? (M.C lal)  Camaat h l  
yayla a köçm yib ki?  ( . xl )  Art q dey c k bir 
sözün yoxdur ki? (M. brahimov)  Hardad r ki? 
( . xl ) – Gör s n bunu kim vurub. Bu K rimin i i 
deyil ki?  ( .Haqverdiyev) – H l   x b rin yoxdur 
ki? ( .Haqverdiyev) 
 
3. mr cüml si.  mr, xahi , n sih t, m sl h t, rica v  s. bil-
dir n cüml l r   mr cüml si deyilir.  mr cüml l rinin ifad  etdiyi 
m nalar iç risind   mr m nas  daha  sasd r. Daha do rusu,  mr 
cüml l rind   mr m nas  daha qabar q 
kild   t zahür edir. 
M s l n: S nin o da larda ür yin qal b, – dedi. Gözl rind n oxu-
yuram. Get! (Elçin) Siz qal n. (Elçin) Ged  bil rs n, Mirz ! (El-

---

B u l u d x a n X
L L O V
M Ü A S R A Z
R B A Y C A N D L
—
84
—
çin) Get yat... (Elçin) R dd olun buradan, haramzadalar! ( . xl ) 
Yolun alt  il  g libs n, üstü il  d  qay t xarabana! ( . xl )   
mr cüml l rinin bir qismi d  xahi , rica, müraci t bildirir: 
Xahi  bildir n  mr cüml l ri; M s l n:  Aman Mahmud, m ni 
rüsvay el m ...(Elçin) Möhl ti sabah s h r  kimi uzat, xan, – dedi. 
(Elçin)  Sofini d  özünl  apar... (Elçin)  zin verin, m n a m. 
(R.Rza) S n Allah,  timizi tökm . ( . xl ) Ay bibi, s n Allah, s n 
Allah, üzümüzün suyunu tökm . ( . xl )  
 Müraci t bildir n  mr cüml l ri; M s l n:  S n burada da-
yan, m n indi g lir m, – dedi v  qara bulud topas na t r f çapd . 
(Elçin) Ay ba n za dönüm, – dedi. –  mam Hüseyn yolunda, m n  
köm k el yin, bu qanmaz o lu qanmaza qand r m ki, s hv el yir. 
(Elçin)  
        mr cüml l ri h m d  öyüd, n sih t, m sl h t, t skinlik bildirir.  
M sl h t bildir nl r; M s l n:  Bax, bax o gözl r , yax  bax v  
özün özünd n co ma. (Elçin) Sakit ol... Sakit ol...Özünü  l  al. 
(Elçin) Mirz , – dedi, – h mi  on iki imam üçün a layanda, bir 
d f  d  y zid üçün a lamaq laz md r. (Elçin) A bala, adam bir i  
gör nd   vv lc   m sl h tl
r.  ( . xl )  Yox, Molla Sad q, 
ehtiyatl  ol, saqq z n z  o urlatma. ( . xl )  
         Öyüd, n sih t bildir nl r; M s l n:  
        Tülkü qurban  oldu umuz  buyurur ki, arvad n getsin üç gec  
Göyç  gölünd  çimsin, g lsin, tülkü qurban oldu umuz ona 
baxacaq v  d rdin   lac ed c k. (Elçin)  
        mr cüml l rinin x b rl ri,  sas n, feilin  mr formas  il  
ifad  olunur. M s l n:  Birba a öz da lar n za get. (Elçin)  Ged  
bil rs n, Mirz  (Elçin) Atl  gönd r, Mirz ! Atl  gönd r karvan  
t l sdirsin. (Elçin)  bdürr him Tal bzad ni nahardan sonra 
m nim yan ma ça rs nlar. ( . f ndiyev)  lim-aya m d ym mi  
r dd ol, burdan!!! ( . xl ) Biz  a l öyr tm ! ( . xl ) K s s sini, 
d nq ra süz n qurumsaq! ( . xl )  
B u l u d x a n X
L L O V
M Ü A S R A Z
R B A Y C A N D L
—
85
—
  mr cüml l ri h r üç  xs  aid ola bilir. Ancaq daha çox II 
xs  müraci t olunur. Ona gör  d   mr cüml l rinin x b ri çox 
vaxt II  xs  yön ldilir. M s l n: Ay camaat, qovun onu! ( . xl ) 
Çal n ad n za söz ç xmas n. ( . xl ) M nim ür yim  bir balaca 
xal dü s , özünüzd n küsün. ( . xl ) 
 B z n x b ri feilin  mr formas  il  deyil, ba qa formalar  il  
ifad  olunan cüml l r dolay s  yolla  mr m nas n  bildirir. Bel  
cüml l r zahir n  mr cüml l rin  ox amasalar da,  mr cüml sinin 
m nas nda olurlar. Bu m nada b z n  mr cüml l ri m sd rl rd n, 
m sd r t rkibl rind n ibar t olur
1
: 
 Polismeyster. Volodini buraxmaq?  
 Qubernator. Buraxmaq!  
 Polismeyster.  El dir ki var, general h zr tl ri. Bu do ru 
mrdir, çünki onun nüfuzu çox böyükdür.  
 Qubernator.  Buraxmaq v  sabahdan gec olmayaraq onu v  
sriyan  m n  t slim etm k!  
  mrin  sas xüsusiyy ti onun q sa olmas  il  ba l d r. Ona 
gör  d  feil olmayan ayr  sözl r, birl m l r, h tta x b ri olmayan 
azsözlü yar mç q cüml l r, söz-cüml l r  mr cüml si ola bilir
2
: 
 Sakit olun m nas nda Sakit!  
 Fara at! (fara at olun m nas nda)  Azad! (azad olun m na-
s nda)  r li! (ir li gedin m nas nda)  Arxamca! (arxamca g lin 
m nas nda) 
  mr cüml l rind  di, qoy, qoyun, qoysana, g l v  s.  datlar-
dan istifad  etm kl   mr cüml sinin m nas n  daha da qüvv tl n-
dirm k olur. M s l n: G l indi m n  ba a sal görüm. Qoy h r  ey 
yerb yer olsun. Di tez ol. ( . xl ) Di get yat. ( . xl ) Qoca day , 
g l bu i d n  l götür. ( . xl ) 
1
  .Abdullayev, Y.Seyidov, A.H s nov. Müasir Az rbaycan dili. Sintaksis. 
“ rq-Q rb”, Bak , 2007, s.99
2
 Yen  orada. 

---