D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8
68
11. Руднев A.Г . Синтаксис осложненного предложения .
Москва, Учпедгиз,
1959, 198 s.
Гатиба Гулиева
Стиль-выразительные функции обращение в контексте
древнеуйгурскийтекстов
Резюме
Некоторые из элементов, участвовавших в формулировании
предложения, служат для точной и правильной передачи мысли. К
ним относятся вокативы, императивные и вопросительные
предложения, промежуточные предложения и обращение. Обращени-
еиграют большую роль в процессе общения, в организации речи, а
также предложения в рамках норм литературного языка. Обращение,
которые включают слова и фразы, используемые для обозначения
чего-то или кого-то, являются одним из менее изученных языковых
полей с точки зрения языковой истории, а также менее изучены в
тюркологии. В этом смысле важно определить положение обращение,
проанализированных как элементы, не имеющие синтаксического
отношения с другими частями предложений в тюркской лингвистике
на основе исторических фактов и определения его стилистических
функций.
Gatiba Guliyeva
Style-expressive functions of adresses in the context of
Аncient Uigur Тexts
Abstract
Some of the elements participated in formulating the sentence serve
to convey thought precisely and correctly. These include the vocatives,
imperative and interrogative sentences, intermediate sentences, and
addresses. Adresses play great role during the communication, in
organizing of speech, as well as of sentence in the frame of literary
language norms. Adresses which have a certain stylistic-expressive
functions in language are used to refer to different individuals,
D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8
69
personalities, abstract entities. The adresses that include words and
phrases used for referring to something or someone are one of the less
studied linguistic fields in terms of language history, also less learned in
Turkology. In this sense, it is important to determine the position of the
adresses analyzed as elements which have not syntactic relation with
other parts of sentences in Turkic linguistics on the basis of historical
facts and to define its stylistic functions.
D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8
70
Müasir Azərbaycan dili və terminologiya
Tünzalə Baxşıyeva
AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu,
filologiya üzrə elmlər doktoru
tunzale-111@mail.ru
Mifonimlər
Açar sözlər: mifonim, mifoantroponimlər, mifotoponimlər,
mifozoonimlər, leksem
Kлючевые слова: мифоним, мифоантропонимы,
мифотопонимы, мифозоонимы, лексема.
Key words: mythonim, mythanthroponyms, mythoponyms,
mythozoonyms, lexemes
Azərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatı mifonimlərlə zəngindir. Mifonim –
adətən qədim miflərdə, əsatir, əfsanə, nağıllarda işlədilən və hər hansı bir
onomastik sahəyə daxil olan uydurma obyekt adı. Buraya ən çox mifoantro-
ponimlər, mifotoponimlər, mifozoonimlər, mifofitonimlər, mifopersonimlər,
habelə teonimlər daxildir. (1.s.300) İnsan mifik təfəkkürünün məhsulu olan
mifik obrazların, obyektlərin və s xüsusi adların tədqiq edən sahə mifoni-
miya adlanır. Mifik adlar mili mədəniyyətimizin bir hissəsi, parçasıdır.
Mif xalq mədəniyyətinin əsasını təşkil edir və miflərdə dünya, təbiət,
həyat haqqında xalqın düşüncəsi əks olunur.Mifoloji leksika xüsusi tip
semantik adlar toplusudur. Leksikanın digər layları ilə müqayisədə mifoloji
leksika daha sabit və az dəyişəndir.Mifologiyanı qədim insanların təbiətin,
cəmiyyətin sirlərinin bədii izahı adlandıra bilərik. Mifoloji leksika çox geniş
anlayış ifadə edir. Mifonimlər zəngin semantikalı sözlərdir. Onların əhatə
dairəsi genişdir.
Mifonimlər Azərbaycan folklorunda qorunub saxlanan çox əsrlik
yaradıcılıq məhsuludur. Xalqımızın rəngarəng fantaziyası mifonimlərdə
özünü daha qabarıq göstərir. Onlar qədim dövrlərə aid xalqın düşüncəsi,
təfəkkürü, dünyagörüşü haqqında aydın və dolğun təsəvvür yaradır. Əsrlər
boyu xalqın yaddaşında bu günümüzə qədər gəlib çatan folklor
nümunələrini mifonimlərsiz təsəvvür etmək mümkün deyil. Mifonimlərin
tədqiqi etməklə xalqımızın əski milli-mədəni təsəvvürləri müəyyənləş-
dirmək mümkündür.
D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8
71
Mifoloji leksikanın araşdırılması linqvokulturoloji baxımdan
dəyərlidir. Mifoloji görüşlər insanların inancları və sitayiş etdikləri dinin
görüşləri, düşüncələri ilə bağlıdır. Nağıl və dastanlarda, rəvayətlərdə,
əfsanələrdə işlənən mifonimlər mətnə xüsusi gözəllik verir, spesifik
cəhətlər, keyfiyyətlər gətirir. Azərbaycan onomastikasının son
dövrlərdəki nailiyyətlərinə baxmayaraq mifonimlər hələ az öyrənilmiş
sahələrdəndir. Mifonimlər dil vahidləri kimi dil sistemində əhəmiyyətli
rola malik olub dilin incəliklərini özündə yaşadır.
Mifoloji leksika ilə bağlı araşdırmaların məqsədi dilin keçdiyi
tarixi inkişaf yolunu, dilin lüğət tərkibini tədqiqi etməkdir. Dilimizdəki
mifonimlərin tədqiqi bir çox leksemlərin səciyyəvi xüsusiyyətini
dəqiqləşdirməyə, müxtəlif folklor mətnlərinin leksikasını araşdırmaq,
onların səciyyəvi xüsusiyyətərini müəyyən etməyə geniş fürsət yaradar.
Alimlər belə nəticəyə gəlirlər ki, tarixi inkişafın ilkin mərhələsində bütün
xalqlar mif yaratmışdır. Miflərin tarixi-müqayisəli tədqiqi ilə müəyyən
edilmişdir ki, ilkin miflər ən çox təbiət hadisələrinə heyvanlara və səma
cisimlərinə aid idi. (2. s 103)
S. Abdullayevanın mifonimlərlə bağlı verdiyi bölgü diqqəti cəlb
edir. Müəllif mifonimlərə aşağıdakı adları aid edir:
1. Peyğəmbər və əfsanəvi şəxsiyyət adları.
2. İlahə və pəri adları
3. Div adları.
4. Div cinsindən olan yarı əfsanəvi pəhlivan adları
5. Cin, dərviş adları.
6. Qeyri-real məkan, yer adları.
7. Qeyri – real şəraitdə doğulan qəhrəman adları.
8. Əfsanəvi quş və heyvan adları (3. s. 16)
Bəzən nağıllarda mifik adların yaranması izah olunur.
Məsələn,“Bənidaş şəhərinin sirri” nağılında şəhər barədə məlumat verilir
ki, tilsim nəticəsində şəhərdə hər şey daşa dönüb, bircə nəfər şəhərin
ortasında yarıya qədər daş, qurşaqdan yuxarı adam qalıb. Buna görə də
şəhər Bənidaş adlanıb. Bəni ərəb dilində “övlad”, “nəsil, tayfa”
mənalarını ifadə edir. (4. s.50)
Azərbaycan dilinin lüğət tərkibindəki sözlər mənşəyinə görə iki
qrupa bölünür: türk mənşəli sözlər, alınma sözlər. Dilimizdəki sözlərin
böyük əksəriyyəti türk mənşəlidir. Folklorumuzdakı mifonimləri
mənşəyinə görə araşdırdıqda məlum olur ki, onların tərkibində türk
mənşəli sözlərlə yanaşı alınma sözlərə təsadüf edilir. Folklor
nümunələrindəki mifonimlərin tərkibində ərəb və fars mənşəli sözlərə
Dostları ilə paylaş: |