Mühazirə müəllimi: Dos., İFD, Ceyhun Nəsib oğlu İsmayılov MÖvz bank sistemiNİn təŞKİLİ VƏ FƏALİYYƏTİNİN Əsaslari

 
Nağd pullar müştərilərdən nağd şəkildə qəbul olunur və çek əsa- smda verilir.
 
Nağd pullarm vətəndaşlardan, eləcə də kredit təşkilatlarmm əmək- daşlarmdan qəbulu və onlara 
təqdimatı gəlirli və məsrəfli kassa orderləri ilə həyata keçirilir. Komunal, vergi və digər ödənişlərə 
görə pullarm qə- bulu müəyyən olunmuş formalarm qəbzləri və bildirişlər ilə həyata keçi- rilir. 
 
                   3.NAĞD PULLARIN QƏBULUNUN TƏġKĠLĠ
 
Pul və s. qəbulu və verilməsi üçün hər bir kommersiya bankmda kassa əməliyyatları Ģöbəsi fəaliyyət 
göstərir. Kassa əməliyyatlarmm tər- kibinə, qeyd etdiyimiz kimi, mədaxil, məxaric, mədaxil-məxaric, 
yeni- dənsayma kassaları, pul ödənişi daxildir. Gündüz mədaxil kassası - əməliyyat günü ərzində 
nağd pul və digər qiymətlilərin qəbulunu həyata keçirən mədaxil kassasıdır. AxĢam mədaxil kassası 
- əməliyyat günündən sonra nağd pul və digər qiymətlilərin qəbulunu həyata keçirən mədaxil 
kassasıdır. Məxaric kassası - əməliyyat günü ərzində nağd pul və digər qiymətlilərin verilməsini 
həyata keçirən kassadır.
 
Mədaxil-məxaric kassası - həm mədaxil, həm də məxaric kas- salarmm funksiyalarmı həyata keçirən 
kassadır.
 
Yenidənsayma kassası - müştərilərdən qəbul edilmiş nağd pul və digər qiymətlilərin yenidən 
sayılmasım və formalaşdırılmasmı həyata keçirən kassadır. Yenidənsayma kassaları inkassator 
aparatı vasitəsilə daxil olan banklarda təşkil olunur. Kassaların kəmiyyəti bank fəaliyyə- tinin 
dairəsindən asılıdır. Banklar nağd pul vəsaitlərini müştərinin işti- rakı ilə şəxsi sandığma qəbul edir. 
Pul vəsaitlərinin qəbulunun yeni növü kimi bank sandığmm tərkibində nəğd pulu qoruyub saxlayır. 
Müştərilər bank sandığmı şəxsən gətirərək, pul vəsaitinin qəbulu və hesablanması üçün mədaxil 
kassasına verirlər.
 
Müştəri bank sandığma pul vəsaitlərinin qeydiyyat vərəqəsini və köçürmə cədvəlini əmanət qoyur. 
Kassaçı-nəzarətçinin iştirakı ilə mə- daxil kassasmm pul vəsaitini hesablayır.
 
Deməli, nağd şəklində elan edilmə elandan, orderdən və qəbzdən ibarət sənədlər dəstidir. 
Əməliyyatçı elanm düzgün doldurulmasım yox- layır, gəlir üzrə kassa dərgisində pulların məbləğini 
əks etdirir və onu kassaya təhvil verir. Kassa əməkdaşı qəbzi və orderi imzalayır, qəbzə möhür vurur 
və onu pulları köçürən şəxsə verir. Nağd şəklində elan edilmə ilə bağlı elam kassa əməkdaşı özündə 
saxlayır, elana dair orderi isə işarə olunan məbləğin nağd vəsaitləri köçürən şəxsin hesabma 
köçürülməsi üçün əməliyyatçıya qaytarır.
 
Kredit təşkilatmda mühasibat uçotunun aparılması qaydaları gəlir- 
 
li kassa əməliyyatları üzrə sənəd dövriyyəsinin təşkili zərurətini nəzərdə tutur və bu zaman 
müştərilərin hesablarma pullann köçürülməsi ilə bağlı qəbzlərin müştərilərə təqdimatmm pullarm 
kassaya faktiki şəkildə daxil olmasmdan sonra həyata keçirilir. Yalnız pullarm qəbuluna kimi 
əmanətçilərin şəxsi hesablarma yazılan vətəndaşlarm əmanətlərinə ödə- nilən haqqlar istisna təşkil 
edir. Bu zaman əmanətə köçürülən haqqı təsdiq edən sənədlər və (və ya) bank kitabçası yalnız 
pullarm bank kas- sasına faktiki şəkildə daxil olmasmdan sonra əmanətçiyə verilir.
 
Əməliyyat gününün sonunda kassa əməkdaşı qəbul olunan pulla- rm məbləği və kassaya daxil olan 
pul sənədlərinin sayı haqqmda arayışı təşkil edir.
 
Arayış ilə bağlı ümumi məbləğ gəlir sənədlərinin məbləği və qəbul edilən nağd pullarm məbləği ilə 
uyğunluq təşkil etməlidir. Bu arayışlar əməliyyatçmm mədaxil kassa jurnalında aparılan qeydlər ilə 
müqayisə olunur. Müqayisə kassa dərgilərində kassa əməkdaşmm və kassa əmək- daşınm arayışmda 
əməliyyatçıların imzaları ilə təsdiq olunur.
 
Əməliyyat günü ərzində gəlir sənədləri və qəbul olunan pullarm məbləği və kassaya daxil olan pul 
sənədlərinin sayı haqqında arayış ilə birlikdə qəbul olunan və verilən pullarm (dəyərlərin) qeydiyyatı 
kitabça- smda qəbz altmda kassamn müdirinə təhvil verilir.
 
Nəzarətçi vəzifəsini kassa müdiri icra edir. Aparılan hesablaşma- lardan sonra kassaçı nəzarət 
cədvəli tərtib edir və bu cədvəldə əmanət qoyuluşunu, pul vəsaitinin miqdannı, çatışmayan və artıq 
olan pul və- saitinin qədərini kassaçınm, nəzarətçinin admı, soyadmı qeyd edir. Bu- rada eləcə də 
maliyyə biletlərinin kəmiyyəti haqqmda arayış tərtib olu- nur. Bir qədər sonra əməliyyat şöbəsi 
KitabYurdu.az 
212
 

---

tərəfmdən qəbul olunmuş pul və- saitinin məbləğinə aid gəlir kassası sənədinin 2 nüsxəsi göndərilir. 
Kas- saçı hər 2 nüsxəni imzalayır. 2-ci nüsxə əməliyyat şöbəsinin əməkdaşma verilir. 1-ci nüsxə isə 
kassa sənədinə tikilir.
 
Gün ərzində qəbul olunmuş pul vəsaitinin kassaçı gəlir haqqında sənədlər və arayışlarla bərabər 
müdirə təhvil verilir. Müdir qəbul və tə- qdim edilmiş pul vəsaitinin kitabçasmda qeydiyyat aparır. 
Nağd pul vəsaitinin vaxtlı-vaxtmda banka təqdim edilməsinə bank iqtisadçıları tərəfindən nəzarət 
yetirilir. Cari nəzarət prosesi kassa planı vasitəsilə nə- zarət cədvəli əsasmda aparılır. Sonrakı nəzarət 
isə kassa əməliyyatları- nm icra olunması qaydalarma müəssisələr tərəfındən riayət olunması 
prosesinin yoxlanılması zamanı həyata keçirilir. Banka daxil olan bütün pul vəsaitini və məsrəf 
əməliyyatmın yerinə yetirilməsini hər bir kom- mersiya bankımn idarəsinin dövriyyə kassası 
mədaxilə yazır.
 
Əməliyyat günü bitdikdən sonra müəssisələrdən pullann qəbulunu axĢam kassaları həyata keçirir. 
Pullarm qəbulu başa çatdmdan sonra kassaçı və əməliyyatçı nağd pullan üzərində «Axşam kassası»
 
 
möhürünün dayandığı kassa dərgisində və gəlir sənədlərində göstərilən məbləğ ilə müqayisə edir və 
kassa dərgisini imzalayırlar. Daxil olan pul- lar, gəlir kassa sənədləri, kassa dərgisi və axşam 
kassasımn əməliyyatla- rınm başa çatması ilə bağlı möhür mühafizə olunan seyfdə qorunur. Növbəti 
günün səhəri pullar və gəlirli kassa sənədləri qəbz altmda kassa müdirinə təhvil verilir. Daha sonra 
gəlirli kassa sənədləri baş mühasibə ötürülür və mühasib yoxlamadan sonra kassa dərgisini imzalayır 
və onu nağd pulların elanı ilə birlikdə hesablar üzrə əks olunma üçün nağd əməliyyatlarm 
əməkdaşlarma ötürür.
 
Əməliyyat günü ərzində daxil olan bütün nağd vəsaitlər əməliyyat kassasma sərf olunmalı və həmin 
iş günündə müştərilərin müvafiq he- sablarma köçürülməlidir. Əgər pullar müştərilərdən 
əməliyyatdan so- nrakı dövrdə axşam kassasma daxil olmuşdursa, o zaman onlar növbəti iş günündən 
gec olmamaq şərtilə kredit təşkilatmm müştərilərinin müvafiq hesablarma köçürülür. 
 
                              4 .NAĞDPULLARIN TƏQDĠMATININ TƏġKĠLĠ
 
Müəssisə və təşkilatlara nağd pullarm verilməsini dövriyyə kassala- rı həyata keçirir. Bu zaman hər 
bir bank rasional qaydada pul dövriyyə- sini təşkil edir. Bu tapşınğm yerinə yetirilməsi kommersiya 
bankları tə- rəflndən rüblük, operativ, kassa proqnozlarmm köməyi ilə tərtib edilə- rək, icra olunur. 
Bütün müəssisələr, təşkilatlar və idarələr kassa sifarişlə- rini banka təqdim edir.
 
Müəssisələrin, təşkilatlarm və idarələrin kassa sifariĢləri 4 bölməyə bölünür.
 
Birinci bölməds kassa planınm ayrı-ayrı mətnlərinə uyğun olaraq müəssisə və təşkilatlarm nağd pul 
vəsaitlərinin ümumi məbləği öz əksini tapır.
 
Ikinci bölməyə mədaxilin xərcləri, Dövlət Rabitə komitəsinin müəssisələrə təqdim etdiyi pul 
vəsaitləri, Əmanət banklarmm idarələrinə təqdim olunan maliyyə kapitalı və bakm idarələrinin 
kassasma pul vəsa- itlərinin təqdimatı daxildir.
 
Üçiincü bölmədə əmək haqqınm nağd pul vəsaitinin ümumi xərci, sosial yönlü ödənişlər, 
stipendiyalar, pensiya və sosial sığorta xidmətlə- rinin müavinəti iştirak edir. Bu bölmələrin 
göstəricilərinin keçən ilin uyğun kvartalı üzrə faktiki icrası təşkil olunur.
 
Müəssisələrdən alınan məlumat və kassa sifarişləri əsasmda kom- mersiya bankınm kassa 
proqnozlarının hesablaĢmaları tərtib edilir və bu hesablaşmalarm icrası prosesində kommersiya 
bankları tərəfındən müəssisələrin kassa xidmətləri həyata keçirilir.
 
Müəssisələr, təşkilatlar və idarələrin əmək haqlarmı ödəmək üçün
 
 
təqdim etdikləri pul vəsaiti kommersiya bankları vasitəsilə kollektiv müqavilələrə, hakim orqanlarm 
qərarma, nazirliklərin sərəncamlarma uyğun olaraq verilir.
 
Kredit təşkilatları nağd pullarm təqdimatını, qeyd etdiyimiz kimi çeklər əsasında həyata keçirdikləri 
halda bankın əməkdaşlarma məsrəf- lərin kassa orderləri əsasmda təqdim edir.
 
Məsrəflər ilə bağlı kassa əməliyyatlarmm həyata keçirilməsi üçün kassa müdiri məsrəflər kassasınm 
əməkdaşlarına hesabat altmda qəbul olunan və verilən pullarm (dəyərlərin) qeydiyyat kitabçasmda 
qəbz al- tmda zəruri məbləğdə pul vəsaiti verir.
 
KitabYurdu.az 
213
 

---