Mühazirə müəllimi: Dos., İFD, Ceyhun Nəsib oğlu İsmayılov MÖvz bank sistemiNİn təŞKİLİ VƏ FƏALİYYƏTİNİN Əsaslari

                                                                   
MÖVZU7.         KOMMERSİYA BANKLARININ KASSA ƏMƏLİYYATLARI. 
                             PLAN1 
1.BANKIN KASSA ƏMƏLĠYYATLARI 
2.NAĞD PULLARLA KASSA ƏMƏLĠYYATLARININ HƏYATA KEÇĠRĠLMƏ QAYDASI 
3.NAĞD PULLARIN QƏBULUNUN QƏBULUNUN TƏġKĠLĠ 
4.NAĞD PULLARIN TƏQDĠMATININ TƏġKĠLĠ 
5.ĠNKASSASĠYANIN VƏ NAĞD PULLARIN TƏDARÜKÜNÜN TƏġKĠLĠ 
1 BANKIN KASSA ƏMƏLĠYYATLARI 
 
                            1.Bankın kassa  əməliyyatları 
nağd pul və digər qiymətlilərin qəbulu, verilməsi, saxlanması və qorunması üzrə əməliyyatların 
məcmusudur.
 
Fiziki və hüquqi şəxslərin kompleksli kassa xidməti, eləcə də kredit təşkilatlarmm nağd pulları və 
digər dəyərləri ilə bağlı əməliyyatların ye- rinə yetirilməsi üçün Milli Bank tərəfmdən işlənib 
hazırlanan, texniki baxımdan möhkəmlənməsinə və təchizatma qarşı irəli sürülən tələblərə müvafıq 
olaraq təchiz edilən kassa qovĢağı yaradılır.
 
Kassa qovĢağının tərkibinə
 
aşağıdakılar daxil olur:
 
•
 
nağd pul və digər qiymətlilərin saxlanması üçün anbar; 
•
 
anbarqabağı sahə; 
•
 
axşam kassası; 
-əməliyyat kassasda mədaxil və məxaric əməliyyatları aparılması üçün otaq;
 
•
 
pul və qiymətlilərin yenidən sayılması və bağlanması üçün otaq; 
•
 
müştərinin aldığı pulun sayılması üçün sahə. 
Qiymətlilər 
- 
nağd pul, qiymətli kağızlar, qiymətli metallar və daĢ
 - 
qaĢlar, zinət əĢyaları hesab edilir.
 
Əhalinin kredit xidmətinin genişlənməsi məqsədilə kredit təşkilat- ları əmanətlərin qəbulu və təhvili 
ilə bağlı əməliyyatlarm həyata keçiril- məsi (manat və xarici valyuta ilə), qiymətli kağızlarm satışı və 
alışı, fıziki şəxslərdən kommunal və digər ödənişlərin qəbulu üçün kassa şəbəkəsin- dən kənarda 
müvafiq şəkildə təchiz olunmuş əməliyyat kassalarmı aça bilərlər. Kassa şəbəkələrindən kənarda 
təşkilatlarda yerləşən əməliyyat kassaları yuxarıda sadalanan əməliyyatlardan savayı vəsaitlərin aylıq 
məvacibə sərfıyyatım və sosial xarakterli ödənişləri, eləcə də kommer- siya bankınm lisenziya 
əsasmda həyata keçirdiyi digər əməliyyatları ye- rinə yetirirlər. Kredit təşkilatı bankomatlar və digər 
ödəniş-hesablaşma terminalları quraşdıra bilər. Bankomat - kassirin iştirakı olmadan nağd pulun 
verilməsi və qəbul edilmisi üçün istifadə olunan avtomat qurğudur.
 
Nağd xarici valyuta ilə əməliyyatları həyata keçirən kommersiya bankları mübadilə məntəqələrini də 
açırlar.
 
Azərbaycanda nağd-pul dövriyyəsi ümumi pul dövriyyəsinin 37%- ni təşkil edir. Nağd pullar 
vasitəsilə müəssisələrin, idarə və təşkilatlarm əhali ilə bərabər hesabatı aparıhr. Nağd pullarm 
dövriyyəsinin həcminə görə nağdsız vəsaitin dövriyyəsindən az olmasma baxmayaraq, təsərrü- fatda 
iqtisadi münasibətlərin normal təşkilində əhəmiyyəti əvəzedilməz- dir. Məhz nağd-pul dövriyyəsinin 
sahəsində xalq təsərrüfatmda istehsal edilən əmtəə mallarmm tam reallaşması həyata keçirilir və bu 
əmtəə mallarmm keyfıyyəti ictimai istehsal ilə şəxsi istehsalçı arasmda yoxlam- lır. Buna görə də 
nağd-pul dövriyyəsinin ümumi vəziyyətindən təsərrü- fatda pul vəsaitlərinin normal təminatı asılıdır. 
Nağd pul dövriyyəsi Azərbaycan ərazisində kredit-vəsait kimi fəaliyyət göstərir. Pul vəsaitlə- rinin 
dövriyyəyə buraxılması və dövriyyədən çıxarılması, qeyd etdiyimiz kimi Azərbaycan 
Respublikasmm Milli Bankınm hüququdur.
 
Milli Bank:
 
•
 
istehsal proseslərində kassa əməliyyatlarmm daxil olunması qay- dalarmı təyin edir, 
•
 
banknot (faizsiz kredit biletləri) emissiyasım təşkil edir, 
•
 
köçürülmə qaydalarım tərtib edir, 
•
 
nağd pul vəsaitlərinin inkassosasiyası və qorunub saxlanması ilə məşğul olur, 
KitabYurdu.az 
210
 

---

•
 
ehtiyatda olan banknot fondlarmm təşkilini təmin edir, 
•
 
pul nişanlarmm ödəniş qabiliyyətini qaydalar üzrə təyin edir, 
•
 
korlanmış, sıradan çıxmış banknotlarm və sikkələrin ləğvinə nə- zər yetirir. 
Azərbaycan Respublikası Milli Bankınm emissiya mərkəzi pul va- hidinin sabitliyini təmin etmək 
məqsədilə pul dövriyyəsini idarə etmək məsuliyyətini qəbul edir. Bazar iqtisadiyyatma keçid 
dövründə pul döv- riyyəsinin mürəkkəb kredit və kassa planlaşdırmasmdan sadə formaya keçməsi 
təbii haldır.
 
Buna əsasən pul-kredit siyasatinin metod və üsullan müəyyən edil- mişdir:
 
•
 
Azərbaycanda bank əməliyyatlarmın faiz qoyuluşu; 
•
 
Mütləq ehtiyatlarm normativləri; 
•
 
Açıq bazarda keçirilən əməliyyatlar; 
•
 
Banklarm maliyyələşdirilməsi; 
•
 
Valyutanm tənzim edilməsi; 
•
 
Pul kütləsinin inkişaf meylinin təyini; 
•
 
Kəmiyyətin ixtisarı və s. 
Bu və ya digər üsullardan istifadə tənzimlənən obyektin ölçülərinin hesablanmasma dair məsəlləri 
həll edir. Pul vəsaitlərinin ölçüsünü tənzim edən Milli Bank kommersiya banklarmm vasitəçiliyi ilə 
fəaliyyət göstərir. Milli Bankm ikipilləli kredit sistemi şəraitində mövcud idarəetmə formaları kredit 
siyasətində çıxış edən və öz şəxsi ehtiyatlar bazasına malik olan kommersiya banklarmm 
fəaliyyətinə təsir göstərir. 
Kommersiya bankları müştəribr ilə münasibətləri müqavilələr əsa- smda qurur. Buraya kassa 
xidmətləri də aiddir. Kassa xidmətləri sahəsində kommersiya bankları Milli Banka məxsus 
tənzimləyici məlumatlar sistemini öz fəaliyyət proqramlarmda rəhbər tuturlar. Eyni zamanda 
müəssisə və təşkilatlar bu və ya digər kassa əməliyyatlarmı nağd pul vəsaitinin hesabma icra edirlər. 
Bununla da təşkilatlar, idarələr və müəssisələr təşkilatı qanun üsullarmdan asılı olmayaraq, bank 
idarələrinin hesabmda müqavilə əsasmda sərbəst pul vəsaiti qoruyub saxlayırlar. Nağd pul vəsaiti 
müəssisələrin kassasma daxil olaraq, bank idarələrinə təhvil verilir və sonradan bu müəssisələrin 
hesabma köçürülür.Müəssisələr tərəfmdən nağd pullann qəbulu kassa aparatlarmm köməyi ilə 
həyata keçirilir. Müəssisələr müəyyən məbləğə qədər kassalarda nağd pul saxlayırlar. Bütün nəğd pul 
vəsaitini müəssisələr banka təhvil verməyə məcburdurlar 
.
 
               2.NAĞD PULLARLA KASSA ƏMƏLĠYYATLARININ HƏYATA KEÇĠRĠLMƏSĠ   
QAYDASI. 
Bilavasitə nağd pullar ilə əlaqədar əməliyyatları kredit təşkilatımn kassir və inkassator əməkdaĢları 
aparır və bu işçilər ilə tam maddi məsu- liyyət haqqmda müqavilələr bağlanır. Kassir - kassa 
əməliyyatlarım həyata keçirən şəxsdir. Ġnkassator - nağd pulun və digər qiymətlilərin inkassasiyasmı 
həyata keçirən şəxsdir. Onlar kassa əməliyyatlarmm aparılması qaydasma ciddi şəkildə riayət etməyə 
borcludurlar.
 
Bu qaydaya əsasən nağd pullarm qəbuluna və təqdimatma dair əməliyyatlar yalnız mədaxil və 
məxaric ilə bağlı kassa sənədinin qey- diyyat-əməliyyat əməkdaşı tərəfmdən müəyyən olunmuş 
qaydada tərtib olunması əsasmda yerinə yetirilə bilər. Bu cür əməkdaşm vəzifələrinə kassa 
əməliyyatlarmm qanuni şəkildə tərtib olunmasınm yoxlanması da daxil olur. Kassa sənədi - kassa 
əməliyyatlarmm aparılması üçün istifadə olunan sənədlərdir.
 
Mədaxil və məxaric kassasınm kassa əməkdaşları gəlir və xərc sə- nədlərini imzalamaq 
səlahiyyətinə malik olan əməliyyat əməkdaşlarmm imzalarmm nümunələri ilə təchiz olunur. 
Mədaxil-məxaric kassa sənəd- lərinin tərtib olunması ilə əlaqədar əməliyyat əməkdaşları isə işarə 
olu- nan kassalarm əməkdaşlarma məxsus olan imzalarm nümunələri ilə tə- min edilir. Nümunələr 
rəhbər şəxsin və baş mühasibin imzaları ilə təsdiq olunur və kredit təşkilatımn imzası ilə təsdiqlənir.
 
Bütün bunlardan savayı, əməliyyatçılar hesablarmdan nağd pulları alan müştərilərin imzalarmm və 
möhür yerlərinin nümunələri ilə kartla- ra malikdirlər. 
KitabYurdu.az 
211
 

---