Mühazirə müəllimi: Dos., İFD, Ceyhun Nəsib oğlu İsmayılov MÖvz bank sistemiNİn təŞKİLİ VƏ FƏALİYYƏTİNİN Əsaslari

                                                    
 
           MÖVZU8.KOMMERSĠYA BANKLARININ VALYUTA VƏ BEYNALXALQ                      
HESABLAġMA ƏMƏLĠYYATLARI 
                                   PLAN
 
1.VALYUTA ƏMƏLĠYYATLARININ ĠQTĠSADĠ ƏSASLARI 
2.VALYUTA ƏMƏLĠYYATLARININ TƏNZĠMLƏNMƏSĠ 
3.VALYUTA ƏMƏLĠYYATLARININ TƏSNĠFATI 
4.VALYUTA RĠSKĠ VƏ ONUN TƏNZĠMLƏNMƏ METODLARI   
5.VALYUTA RĠSKLƏRĠNĠN SĠĞORTALANMASI 
 
                    1.VALYUTA ƏMƏLĠYYATLARININ ĠQTĠSADĠ ƏSASLARI 
Valyuta əməliyyatları anlayıĢmın quruluĢ və tərkibini açıqlamaq üçün bu mövzunun əsas terminlərini 
müəyyən etmək vacibdir. Bu ter- minlərdən ilk öncəsi - xarici valyutadır.
 
Xarici valyuta:
 
Pul vəsaitinin iĢarələrinin, xəzinə vərəqələrinin, sikkələrin, pul və- saitlərinin dövriyyəsinin (onlar 
qanuni ödəniĢ vəsaitləridir) tərkib hissə- sidir;
 
Xarici dövlətlərin pul vahidlərinin hesablarmda yerləĢən vəsait və beynəlxalq pul və hesab 
vahidindən ibarətdir.
 
Valyuta sərvətlərim aĢağıdakılar aiddir:
 
Xarici valyuta;
 
Xarici valyutada qiymətli kağızları - ödəniĢ sənədləri (çeklər, vek- sellər, akkreditivlər və s.), fond 
sərvətləri (səhmlər, istiqraz vərəqələri) və xarici valyuta vasitəsilə icra olunan bir sıra öhdəliklər;
 
Qiymətli metallar - qızıl, gümüĢ, platin və onun növləri, zərgərlik və digər məiĢət bəzək əĢyalarmı 
çıxmaq Ģərtilə;
 
Təbii qiymətli daĢlar - almaz, rubin, zümrüd, sapfır, aleksandrit, mirvari və s.
 
AR-nm valyutasma isə aĢağıdakılar daxildir:
 
Dövriyyədə olan və dövriyyədən çıxan ARMB-nm qəpik və ma- natları;
 
AR-nm kredit idarələri və banklarmm hesabmda yerləĢən manat vəsaiti;
 
AR-mn valyutasınm qiymətli kağızları - buraya ödəniĢ sənədləri (çeklər, veksellər, akkreditivlər və 
s.) fond sərvətləri (aksiyalar, istiqraz vərəqələri) aid edilir.
 
Milli və xarici valyuta vasitəsilə əməliyyatları həyata keçirən subyektlərin (Ģəxslərin) müəyyən 
olunması üçün valyuta tənzimlənməsi sisteminin əsas anlayıĢı olan «rezident» və «qeyri-rezident» 
anlayıĢlarım açıqlamaq lazımdır.
 
«Rezident» anlayıĢmm tərkibinə vətəndaĢ və təĢkilatların aĢağıdakı kateqoriyaları daxildir:
 
AR-da daimi yaĢayıĢ yerinə malik Ģəxslər;
 
AR-nm qanunauyğunluğuna əsasən hüquqi Ģəxslərin yaĢayıĢ mən- təqəsi;
 
Qeyri-hüquqi müəssisə və təĢkilatlar;
 
AR sərhədləritıdən kənarda yerləĢən diplomatik və rəsmi səfırlik- lər, nümayəndəliklər;
 
AR-nın sərhədlərindən kənarda yerləĢən rezidentsiyanm filialları və nümayəndəliyi.
 
«Qeyri-rezidenthr»ş isə aĢağıdakılar aiddir:
 
AR-da müvəqqəti yaĢayan və ölkədən kənarda daimi qeydiyyatda olan flziki Ģəxslər;
 
AR-nm qanunauyğunluğu əsasında fəaliyyət göstərən hüquqi Ģəxs-
 
lər;
 
Xarici ölkələrin qanunauyğunluğu əsasmda yaradılan (təĢkil olu- nan) müəssisə və təĢkilatlar;
 
AR-nm ərazisində yerləĢən xarici diplomatik və digər rəsmi nümayəndəliklər, o cümlədən də 
beynəlxalq təĢkilatlar;
 
Qeyri-rezidentlərin AR-nm ərazisində fəaliyyət göstərən fılialları və nümay əndəlikləri.
 
Valyuta əməliyyatları dedikdə aĢağıdakı proseslər nəzərdə tutulma
 
lıdır;
 
•
 
Valyuta sərvəti kimi qəbul olunan mülkiyyət hüquqları ilə sıx bağlı əməliyyatlar; 
•
 
AR ərazisinə və ərazisindən valyuta sərvətlərinin gətirilməsi, o cümlədən də daĢmması; 
•
 
Beynəlxalq pul vəsaitinin köçürülməsi; 
Lisenziyanın alınması üçün kommersiya bankları sifariĢ verirlər. Bu kommersiya bankları 1 ildən 
artıq faliyyət göstərməli və illik rəsmi he- sabat hazırlamalıdırlar.
 
KitabYurdu.az 
216
 

---

Lisenziyanm almması üçün bank növbəti sənədləri təqdim etməli-
 
dir.
 
•
 
Bankm təsdiq olunmuĢ nizamnaməsinin surətini; 
•
 
Ġqtisadi məqsədəuyğunluq və xarici valyuta vasitəsilə əmə- liyyatlarm icrasma hazır olan 
bankm əsasnaməsi; 
•
 
Bankın quruluĢ tərkibi haqqmda layihə; 
•
 
Bank rəhbərləri və məsuliyyətli Ģəxslər barəsində arayıĢ; 
•
 
Müxbir sövdələĢməsini imzalamaq haqqmda səlahiyyətli ban- km razılıq məktubu; 
•
 
Banklardaxili nəzarətin təĢkili haqqmda arayıĢ; 
•
 
Əməliyyat üzrə normativlərə riayət olunması barəsində arayıĢ və bankın balansı; 
•
 
Sonuncu tarixə dair gəlir və itkilər barəsində hesabat; 
•
 
Ġlin sonunda illik maliyyə hesabatı; 
•
 
Auditorlarm son qərarı; 
•
 
Lisenziya almaq məqsədilə müraciət edən banklara müxbir sövdələĢməsinin qənaətinə əsasən 
xarici partnyorlar haqqmda arayıĢ. 
 
 
Banklar üçün lisenziyanm almması ilə bağlı Azərbaycan Respubli- kası Milli Bankı texniki və 
ixtisaslaĢdırılmıĢ tələblər irəli sürürlər:
 
•
 
müĢtərilərin cari valyuta hesabları manat hesabmdan heç nə ilə fərqlənmir. Bu cür hesablarm 
açılması ilə valyuta nəzarəti nümayəndəsi müĢtərilərin əməliyyatlarmm təĢkili vəzifəsini yerinə 
yetirməyi öhdəsinə götürür. 
Cari valyuta hesablarınm açılması üçün aĢağıdakılar zəruridir:
 
•
 
təĢkilatın hesablaĢma hesablarının manat mislində açılması Ģərtlərinin öyrənilməsi; 
•
 
valyuta hesablarının açılması təlimatının öyrənilməsi; 
•
 
müəssisələrin valyuta mədaxilinin bir hissəsinin satıĢı barəsində normativ sənədlərin və 
qaydalarm öyrənilməsi; 
•
 
xarici banklarda müxbir valyuta hesabmm açılması haqqmda razılıq. 
•
 
qeyri-ticarət əməliyyatlarmm xarici valyuta hesabma icrası üçün lisenziyalarm alınmasma 
dair Azərbaycan Respublikasmın Milli Bankı növbəti tələbləri irəli sürür; 
•
 
AR-nm ərazisi daxilində xarici valyutadan istifadəni tənzimləyən qanunauyğun və normativ 
sənədlərin öyrənilməsi; 
•
 
Təminatın öyrənilməsi: buraya qeyri-ticarət valyuta əməliyyatları, valyuta sərvətləri ilə kassa 
iĢi, xarici valyuta hesablarmm açılması təminatları daxildir; 
•
 
Nağd valyuta əməliyyatlarmı icra edən əməkdaĢlarm iĢ təcrübəsi; 
•
 
Xarici valyutanm ödəniĢ sənədlərinin müxtəlifliyinin öyrənilməsi; 
•
 
Xarici valyutaya malik müxbir hesablarmm mövcudluğu; 
•
 
Sərvətlərin qorunub saxlanılmasım təmin edən kassa avadanlığmm əldə olunması; 
•
 
HesablaĢma texnikası avadanlığı ilə təchizat; 
•
 
Köhnə qeydiyyat, möhürünə malik zəruri vərəqələrin (blankla- rm) labüdlüyü; 
•
 
lisenziya almaq üçün Ģərtlərindən biri də xarici banklar ilə müxbir münasibətlərinin 
mövcudluğudur. Bu əlaqələrin təĢkili üçün mərkəzi bank aĢağıdakı texniki və ixtisaslaĢdırılmıĢ 
tələblər irəli sürür; 
•
 
bank və kommersiya məktublaĢmasınm həyata keçirilməsi məqsədilə xarici dillərə 
yiyələnmək; 
•
 
müasir beynəlxalq iqtisadi münasibətlərin əsas ənənələrinin, müxtəlif banklarm iqtisadi və 
maliyyə vəziyyətlərinin qiymətləndirilmə- sinin iqtisadi təhlilinin tədqiqi; 
•
 
banklararası müxbir saziĢlərinin əsas məqamlarımn öyrənilmə- 
si.
 
 
Azərbaycan Respublikası MB tərəfındən verilən lisenziyalar aĢağı- dakı növlərə bölünür:
 
KitabYurdu.az 
217
 

---