Mühazirə müəllimi: Dos., İFD, Ceyhun Nəsib oğlu İsmayılov MÖvz bank sistemiNİn təŞKİLİ VƏ FƏALİYYƏTİNİN Əsaslari

•
 
Rezident və qeyri-rezidentlər vasitəsilə AR-nın valyutası, xarici valyuta və qiymətli kağızlara 
dair əməliyyatların keçirilməsi qaydalarım müəyyən edir; 
•
 
Banklara, digər kredit idarələrinə valyuta əməliyyatlarmm həy- ata keçirilməsi müqabilində 
lisenziya verilməsinin ümumi qaydalarmm təyin edir; 
•
 
Qeydiyyatm, hesabatm, sənədləĢdirmənin və valyuta əmə- liyyatlarmm statistik 
məlumatlarmm vahid formasmm müəyyən olun- masını təmin edir; 
•
 
Digər funksiyalarm yerinə yetirir. 
 
                            3 VALYUTA ƏMƏLĠYYATLARININ TƏSNĠFATI
 
Bütün xarici valyuta və qiymətli kağızlar vasitəsilə icra olunan əməliyyatlar aĢağıdakı növlərə ayrılır;
 
-cari valyuta əməliyyatlan 
♦> maliyyə kapitalının dövriyyəsi ilə sıx bağlı olan valyuta əməliyyatları.
 
Hal-hazırda cari VƏ-n geniĢ tətbiq olunur. Bu zaman ödəniĢin müddəti minimal surətdə uzadılır. 
VƏ-nm məhdud çərçivəsi, maliyyə kapitalmm dövriyyəsi ilə sıx bağlı olaraq, mürəkkəb tərtibata 
əsaslanır.Qeyd etmək lazımdır ki, valyuta əməliyyatları sıx əlaqəlidirlər. Ona görə də, xarici 
valyutaya malik əməliyyatları təsnif etmək çox çətindir. Belə ki, bu əməliyyatlar valyuta 
əməliyyatlarmm bir neçə əsas növlərinə aiddir. 
1. Müştəriləritı valyuta hesablarının açılması 
Bu əməliyyat aĢağıdakı növlərdən ibarətdir;
 
1.hüquqi (rezidentlər və qeyri-rezidentlər) və fiziki Ģəxslər üçün valyuta hesabmm açılması; 
2hesabm qalığı əsasmda faizlərin əlavə edilməsi; 
3.overdraftların verilməsi (bank rəhbərliyinin qərarı ilə xüsusi
 
müĢtərilərə);
 
4.əməliyyatm  icrası zamanı çıxarıĢ vərəqəsinin verilməsi; 
5.arxiv hesabmı müəyyən müddət ərzində təsdiqi; 
6.ixracat idxalat əməliyyatlarına nəzarət.
 
•
 
Kommersiya banklarımn qeyri-ticarət əməliyyatları. 
Qeyri-ticarət əməliyyatlarında (QTƏ) müĢtərilərə xidmət, (eksport
 
idxal əmtəə mallarmın və xidmətlərinin hesablaĢmaları ilə bağlı olmay- an), və maliyyə kapitalmm 
dövriyyəsi ilə bağlı müĢtərilərə xidmət əmə- liyyatları daxildir.
 
Səlahiyyətli banklar qeyri-ticarət xassəli növbəti əməliyyatları icra edə bilərlər:
 
•
 
nağd xarici valyutanm və bu vəsaitə malik ödəniĢ sənədlərinin alqı-satqısı; 
•
 
xarici valyuta və bu vəsaitə malik ödəniĢ sənədlərinin inkassa- siyası; 
•
 
bank müĢtərilərinin plastik vərəqələrinin buraxılıĢı və bu vərəq- lər üzrə xidmət; 
•
 
xarici bankların yol-nəqliyyat çeklərinin alqısı və ödəniĢi; 
•
 
pul vəsaiti akkreditivlərinin ödənilməsi və oxĢar akkreditivlərin nümayiĢ etdirilməsi. 
•
 
Xarici banklar ilə müxbir münasibətlərin təşkili. 
Bu əməliyyat növü bank tərəfindən beynəlxalq hesablaĢmaların aparılması üçün zəruri Ģərtlərdən 
biridir. Xarici banklar ilə müxbir münasibətlərin yaradılması qərarı müĢtərilərin daimi ixrac-idxal 
əmə- liyyatlarma xidmət göstərilməsinin real ehtiyacma əsaslanıb.
 
Bank beynəlxalq hesablaĢmaların icrası üçün xarici banklarda müxbir hesabları olan «Nostro» və 
«loro» açırlar. «Nostro» - cari hesab olub müxbir - bank tərəfindən kommersiya bankları üçün açılır.
 
«Loro» - cari hesab olub, kommersiya bankları tərəfindən müxbir
 
•
 
bank üçün açılır. 
•
 
Konversiya əməliyyatları. 
Konversiya əməliyyatları qeyri-nağd xarici valyutaların alqı-satqı
 
 
sövdələĢməsidir. O, AR-mn nağd və qeyri-nağd manatma qarĢı əks münasibətdədir.
 
Hesabat günü ərzində dövriyyə əməliyyatları üzrə xarici valyutanm alqı-satqısı dedikdə alqı-satqı 
prosesinin ümumi miqyası nəzərdə tutu- lur.
 
KitabYurdu.az 
220
 

---

Müddətli tədarük saziĢi (nağd saziĢ - cash) - bu valyutalaĢdırılmıĢ konversiya əməliyyatıdır. Belə ki, 
«TODAY» növlü saziĢ müqavilə im- zalandığı andan valyutalaĢdırılmıĢ konversiya əməliyyatı kimi 
qəbul olunur.
 
«TOMORROW» növlü saziĢ növbəti gün üçün valyutalaĢdırılmıĢ konversiya saziĢidir.
 
«SPOT» növlü saziĢ dedikdə iki gün ərzində imzalanmıĢ valyuta- laĢdırılmıĢ konversiya saziĢi 
nəzərdə tutulur.
 
Müddətli saziĢ («forward oufriqht») - uzun müddətə imzalanmıĢ valyutalaĢdırılmıĢ konversiya 
saziĢidir. Müddətli birja əməliyyatları (fyuçers, opsion, svop və s.) konversiya əməliyyatları deyil.
 
Svop saziĢi (SWAP) - bu saziĢ eyni gündə imzalanmıĢ, ikili əksisti- qamətli konversiya 
əməliyyatlarmm eyni məbləğili bank müqaviləsidir. Bu əməliyyatlardan biri müddətli, digəri isə 
təxirsiz tədarük müqavilələ- ridir.
 
Kommersiya əməliyyatlarım bankm valyuta mövqeyinin təhlükəli məqamlarım (tərəflərini) nəzərə 
almayaraq icra etmək olmaz.
 
Valyuta mövqeyi - xarici valyutamn vəsait qalığı olub, aktiv və passivləri təĢkil edir. Bu eləcə də 
valyuta kursunun dövriyyəsinin dəyi- Ģikliyi zamam əlavə gəlir və məsrəflərin ahnması təhlükəsini 
yaradır.
 
Açıq valyuta mövqeyi xarici valyutalarm vəsait qalıqlarmm fərqli tərəfləridir. Onlar kəmiyyətcə 
uyğunlaĢmayan aktiv və passivləri təĢkil edir.
 
Açıq - qısa valyuta mövqeyi - ayrı-ayrı xarici valyutaya malik açıq valyuta mövqeyidir. Buraya 
passivlər və balansdankənar öhdəliklər də aiddir və açıq valyuta mövqeyi aktivləri üstələyir. Açıq-
uzun valyuta mövqeyi - bu xarici valyutaya malik açıq valyuta mövqeyidir ki, o da passivləri 
üstələyir.
 
Qapalı valyuta mövqeyi - bu xarici valyutaya malik ayrı-ayrı valyuta mövqeləri, aktivlər və 
passivlərdir.
 
Onlarm kəmiyyəti tam bərabərdir.
 
•
 
Mal vd xidmdthritı ixrac-idxal əməliyyatları ilə bağlı beynəlxalq hesablaşma əməliyyatları. 
Xarici ticarət üzrə hesablaĢmalarm rəsmi akkreditiv, inkasso və bank köçürməsi kimi növləri tətbiq 
olunur.
 
Rəsmi akkreditiv - bankm öhdəliklərindən biridir, müĢtərinin xahi- Ģinə əsasən akkreditivlər buraxır, 
ixracatınm xeyrinə akkreditivlərdə gö- 
 
 
stərilmiĢ sənədlərə qarĢı ödəniĢlərini icra edir.
 
Ġxracat üzrə hesablaĢmalarda rəsmi akkreditivlər qismində xarici bankda ixracatçı-bankm göstəriĢinə 
əsasən açılır və bunun haqqmda banka akkreditiv məktub gönədrilir. Bu məktubda akkreditivin növü 
və onun ödəniĢ qaydaları öz əksini tapır. Hər bir aakreditiv üçün xüsusi dosye (sənəd) tərtib olunur.
 
Rəsmi inkasso qismində hesablaĢmalar zamanı bank-emitent tə- davülçüyə etibar edən Ģəxs 
tərəfmdən təqdim olunmuĢ sənədləri pul və- saiti almaq məqsədi ilə ötürülməsi üçün öhdəlikləri 
qəbul edir.
 
HesablaĢmalar üzrə bank köçürməsinin tətbiqi zamanı valyuta mə- daxili səlahiyyətli banklarm 
tranzit hesablarma daxil edilir. Bu prosesin icrasmdan sonra cari hesabda yerləĢən pul vəsaitinin tam 
və ya qismən köçürülməsi haqqmda göstəriĢ daxili valyuta bazarmda ixrac mədaxili- nin bir hissəsini 
satıĢma da zəruri likvidlik qaydalarma əsasən Ģamil edi- lir.
 
6. valyuta vəsaitlərinin bank vasitəsilə cəlb edilməsi və yerləşdivilməsi əməliyyatlan
 
Bu əməliyyatlar növbəti növlərdən ibarətdir:
 
 
depozitlərin cəlb edilməsi  
 fiziki Ģəxslərin;
 
hüquqi Ģəxslərin, o cümlədən də banklararası depozitlərin; 
*
kreditlərin verilməsi; 
fıziki Ģəxslərə; 
hüquqi Ģəxslərə; 
kreditlərin banklararası bazarda yerləşdirilməsi. 
Bu əməliyyatlar Azərbaycan Respublikasmm kommersiya bankla- rınm gəlir imkanları və 
müĢtərilərə göstərilən xidmətlər Ģəbəkəsi üzrə əsas əhəmiyyətə malikdir. 
KitabYurdu.az 
221
 

---